نام و نام خانوادگی: ایران کلباسی
محل و سال تولد:اصفهان ۱۳۱۸
دریافت گواهی نامه کارشناسی:در رشته زبان و ادبیات فارسی، از دانشگاه شیراز، در سال ۱۳۴۲
دریافت گواهی‌نامه ارشد:در رشته زبانشناسی همگانی، از دانشگاه تهران، در سال ۱۳۴۶
دریافت گواهی نامه دکتری:در رشته زبانشناسی همگانی، از دانشگاه تهران، در سال ۱۳۵۱
دکتر ایران کلباسی : کتاب انار و بادگیر نوشته شاعر توانا، آقای صادق رحمانی در مهرماه ۱۳۸۶ به دستم رسید و از من خواسته شد که دربارۀ این کتاب و گونه های زبانی منطقه لارستان مطالبی بنویسم تا در تجدید چاپ آن مقدمه کتاب قرار گیرد.
این کتاب توسط نشر همسایه انتشار یافته و چاپ دوم آن که دارای دو بخش مقدمه و بخش اصلی است مربوط به سال ۱۳۸۴ است. در بخش مقدمه، سخنور انی چون دکتر غلامعلی حداد عادل و دیگران در توصیف این کتاب مطالبی نوشته اند و بخش اصلی شامل اشعار زیبایی به گویش گراشی از آقای صادق رحمانی است.
در این روزها کتاب های فراوانی دربارۀ گویش ها و لهجه های ایرانی، به ویژه توسط گویشوران آنها انتشار می یابد که در آنها شعر، داستان و ضرب المثل به زبان محلی وجود دارد، ولی این نوشته ها غالباً به خط فارسی است و با توجه به اشکالات خط فارسی، خواندن آنها برای افراد غیر بومی خالی از اشکال نیست.خوشبختانه اشعار کتاب انار و بادگیر هم به خط فارسی و هم به خط لاتین نوشته شده و با توجه به معنی اشعار که در زیر آنها آمده فهم آنها را آسان تر کرده است.
منطقه ی لارستان ، در استان فارس دارای گونه های زبانی فراوانی مانند لاری، گراشی، خنجی، اوزی و بستکی در استان هرمزگان است که نسبت به فارسی معیار تفاوت های بسیار اساسی دارند ولی نسبت به یکدیگر معمولاً تنها دارای تفاوت های آوایی و واژگانی اند. به این دلیل شاید بتوان همه گونه های زبانی این منطقه را لهجه هایی از یک گویش دانست.
برای نمونه جمله کوزه را هم شکستم که بخشی از متنی است که در طرح پژوهشی این جانب با عنوان «فرهنگ توصیفی گونه های زبانی ایران» به کار رفته و توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در دست چاپ است در زیر می آید تا نشان دهد که گونه های زبانی لاری، گراشی، خنجی، اوزی و بستکی تنها تفاوت های آوایی و واژگانی دارند و تفاوت های دستوری در آنها کمتر دیده می شود:
Kuza am meshka لاری
Keze am meshka گراشی
Kuzape ham meshka خنجی
Kuzape am moshka اوزی
Kuza-m meshkasse بستکی
گونه های زبانی منطقه لارستان بسیاری از ویژگی های زبان های ایران باستان را در خود حفظ کرده اند. در این جا تنها چهار ویژگی آنها بیان می گردند:
۱. ویژگی «ارگیتو» دارند. به این معنی که به جای شناسه فعلی، در زمان گذشته افعال متعدی، از ضمایر شخصی پیوسته یا «عامل» استفاده می کنند مانند:
فکر می کرد (لاری) fek-sh-a-ke
گفت (گراشی) osh-g0-t
می گفت (خنجی) sh-a-go-t
می گفت (اوزی) sh-a-go-t
گفت (بستکی) osh-go-t
ملاحظه می گردد که تکواژه های s و os ضمایر شخصی پیوسته اند که در مثال های بالا نقش فاعلی دارند.
۲. بر خلاف فارسی معیار، حروف اضافه پس از ضمایر شخصی پیوسته قرار می گیرد مانند:
به مرد گفت (لاری) sh-a mardu go-t
به مرد گفت (گراشی) sh-e merde go-t
به مرد گفت (خنجی) sh-a mard go-t
به مرد گفت (اوزی) go-t sh-o mard
به مرد گفت (بستکی) go-t sh-a merdoy
چنانکه ملاحظه می شود در مثال های اخیر حرف اضافه «به» پس از تکواژ – s یعنی ضمیر شخصی پیوسته که نقش فاعلی دارد قرار گرفته است.
بش (لاری) sh – a
بش (گراشی) sh – e
بش (خنجی) s h- a
بش (اوزی) sh – o
بش (بستکی) sh – a
در این مورد مثال های بیشتری از گویش خنجی آورده می شود:
بام m – omra برایم m – asu اَزَم m – az بِم m-a
بات t – omra برایت t – asu اَزَت t – az بِت t-a
باش s – omra برایش s – asu ازش s – az بش s-a
۳. نشانه استمرار فعل در این گونه های زبانی ، تکواژ – a است مانند:
می روم (لاری) a – ch – em
می دهم (گراشی) a – t – am
می دهم (خنجی) a – t – om
می دهم (اوزی) a – t – om
می دهمت (بستکی) t – a – t – om
۴. نشانه جمع در این گونه های زبانی پسوند iya – است، مانند:
مرغها (لاری) morx – iya
مرغها (گراشی) morx – iya
مرغها (خنجی) morx – iya
جوجه ها (اوزی) chikal – iya
جوجه ها (بستکی) chikal – iya
برای اطلاع از سایر ویژگی های گویش های این منطقه به منابع زیر از این جانب مراجعه گردد:
– دستگاه فعل در گویش لاری، مجله دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات ، سال ۲۱، شماره ۱، ص ۱۴۵-۱۷۰، ۱۳۶۷.
– ساخت واژه در گویش لاری، مجله فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره ۶، ص ۱۸۹-۱۹۸، ۱۳۶۹.
– درباره گویش لاری و خنجی ، مجله زبانشناسی ، مرکز نشر دانشگاهی، سال ۱۹، شماره ۱، ص ۱۳۹-۱۴۴، ۱۳۸۳.
– فرهنگ توضیحی گونه های زبانی ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به صورت کتاب در دست چاپ.
آبان ۱۳۸۶
