هفت‌برکه: انتخاب رشته دانش‌آموزان مقطع متوسطه که از سال نهم به دهم انجام می‌شود و این سال‌ها با عنوان «هدایت تحصیلی» خوانده می‌شود، یکی از مسائل بحث‌برانگیز و ابهام‌آمیز در سال‌های اخیر، هم برای دانش‌آموزان و هم خانواده‌ها، بوده است. سعی کردیم بخشی از این سوالات را در برنامه زنده اینستاگرامی «هفتاگرام ۲۹» از محمدصادق نوروزی، مشاور آموزشی و کارشناس هدایت تحصیلی، بپرسیم.
فیلم کامل این گفتگوی زنده که چهارشنبه ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ – ساعت ۷:۳۰ شب انجام شد، در صفحه اینستاگرام هفت‌برکه (اینجا) بارگذاری شده است.
اینجا خلاصه‌ای از این گفتگوی ۴۳ دقیقه‌ای را می‌خوانید.
هفت‌برکه: هدایت تحصیلی چیست و چه ضرورتی دارد؟
محمدصادق نوروزی: قبلا می‌گفتند «انتخاب رشته»، و دانش‌آموزان از اول دبیرستان، با توجه به علاقه‌شان، رشته‌ای را برای ادامه تحصیل در دبیرستان انتخاب می‌کردند. معیار خاصی هم وجود نداشت که مثلا دانش‌آموزی از یک رشته منع شود.
اما در نظام ۶ – ۳ -۳ که نظام جدید آموزش است، دانش‌آموران در سال نهم باید برای تحصیل در مقطع متوسطه دوم انتخاب رشته کنند. این یک فرآیند سامانه‌ای است نه شهرستانی. یعنی دانش‌آموزان از مقطع متوسطه اول تمام نمراتشان ثبت می‌شود و در نهایت هدایت تحصیلی بر اساس نمرات هر سه پایه محسوب می‌شود، نه فقط سال نهم.
اما چرا مهم است؟ چون در سال های اخیر بین رشته‌ها ترازی وجود نداشت. استقبال از تجربی خیلی زیاد بود ولی ریاضی و فیزیک رو به تعطیلی رفته بود. وزارتخانه تصمیم گرفت که دانش‌آموزان بر مبنای استعدادها و سیاست‌های خودشان، به صورت هماهنگ هدایت شوند. مثلا در کنکور رشته‌های نظری، شامل تجربی، ریاضی و فیزیک و انسانی، از ۱ میلیون دانش‌آموز، بالغ بر ۶۵۰ تا ۷۰۰ هزار نفر از رشته تجربی بودند و بقیه از ریاضی و انسانی. و نهایتا فقط ۳۰ هزار نفر در رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی قبول می‌شدند و بقیه دیگر اصلا رغبتی نداشتند به رشته‌ای غیر از تجربی فکر کنند. در نتیجه، وضعیتی شده بود که در رشته ریاضی و فنی و حرفه‌ای کار به تعطیلی می‌کشید.
هفت‌برکه: تعیین این ظرفیت چطوری است؟
نوروزی: یک فرآیند کلی دارد. اینطور نیست که در گراش تجربی را کم و ریاضی را زیاد کنیم. از وزارتخانه تعیین می‌شود که مثلا امسال ۱۵ درصد دانش‌آموزان می‌توانند بروند تجربی. یک سال کم یا یک سال زیادش میکنند. ابلاغ می‌شود و ما جای چانه‌زنی نداریم.
مثلا در دو سال گذشته، ۲۳۹ دانش‌آموز در تجربی ثبت نام کرده بودند، اما پارسال یک‌باره از به ۱۰۰ نفر کاهش داده شد. ما هم مجبوریم بر همین اساس کلاس ببندیم و این ظرفیت را بین دختر و پسر و شهر و روستا تقسیم کنیم. همین کاهش بیش از نصف، باعث اعتراض شد.
هفت‌برکه: چه معیارهایی وجود دارد؟ تاثیر هر کدام چقدر است؟
نوروزی: دو معیار وجود دارد: مشاروه‌ای و نمره‌ای. در بحث مشاوره‌ای، فقط در سال نهم انجام می‌شود که شامل ۴ فرم نظرخواهی است: از دانش‌آموزان، والدین، دبیران پایه نهم و مشاور تحصیلی. علاوه بر این، دو آزمون رغبت و آزمون توانایی و استعداد هم هست که انجام می‌شود و نتیجه‌اش با تحلیل روی سایت قرار می‌گیرد.
اما مهم‌تر از آن، معیار نمره‌ای است. تمام فرآیند به نمره بستگی دارد. از سال هفتم که دانش‌آموز وارد می‌شود، تمام نمراتش ثبت می‌شود. مثلا برای تجربی، دو معیار نمره‌ای داریم: نمره ریاضی و نمره درس علوم تجربی. میانگین نمرات سه سال در درس علوم باید بالاتر از ۱۴ و ریاضی بالاتر از ۱۳ باشد. نحوه محاسبه هم اینطور است که نمره سال‌های هفتم و هشتم و نهم ضربدر در سه را میانگین می‌گیرند.
البته آوردن این حد نصاب نمره هم ضمانتی برای ورود به رشته نیست. چون دانش‌آموزان باز هم تقسیم می‌شوند به دو گروه: ۵۰ درصد بالاتر گروه الف؛ و ۵۰ درصد پایین‌تر گروه ب. دو هفته اول، سیستم فقط برای گروه الف باز است. اگر رشته یا مدرسه‌ای با گروه الف پر شد، دیگر گروه ب ظرفیت ندارد و فرآیند سیستمی اجازه نمی‌دهد که اسم حتی یک دانش‌آموز دیگر را بنویسد.
هفت‌برکه: آیا اکنون همه مدارس مشاور دارند؟
نوروزی: مدارس دخترانه بله؛ ولی پسرانه خیر.
هفت‌برکه: سطح متوسط نمرات در سال گذشته در گراش چند بود؟
نوروزی: در گروه اول، ۱۷ به بالا بود.
هفت‌برکه: به جز نمره آیا معیارهای دیگری هم وجود دارد؟ مثل سهمیه‌های خانواده شهید و..
نوروزی: در انتخاب رشته نه.
گاهی می‌بینیم که تصور والدین از توانایی دانش‌آموزان غیر واقعی است و این فرم‌ها کمک می‌کند که این تصور واقعی‌تر شود.
هفت‌برکه: چرا در سال گذشته، اعتراضات این قدر زیاد بود؟
نوروزی: یکی از دلایل این بود که ظرفیت‌ها یکهو کاهش پیدا کرد و این برنامه‌ی خیلی‌ها را به هم ریخت. فکر می‌کردند اداره مانع می‌شود و خانواده‌ها می‌گفتند بچه‌های مستعد را جدا می‌کنید و ظرفیت ما را داده‌اید به غیر بومی و …
ولی نکته‌ی دومی که وجود دارد و در گراش هم پررنگ است، این است که این معیارها و محدودیت‌ها برای مدارس دولتی اعمال می‌شود. در شهرهای دیگر مثل لار و شیراز و… اگر در مدارس دولتی ظرفیت نبود، دانش‌آموز می‌رود مدرسه خصوصی. ولی ما هنوز در گراش مدرسه خصوصی نداریم و دانش‌آموز گزینه دیگری ندارد و یا باید رشته دیگری برود و یا برود در شهر دیگری.
این باعث اعتراض بود. تا حدی حق می‌دهیم، ولی دست ما هم بسته بود. مشکل ما هم فقط در رشته تجربی است. در رشته انسانی تا حدودی مشکل خاصی نبود. برای رشته ریاضی که حتی تشویقی هم داشتیم. هر کسی که کف نمره را دریافت کرده بود، همه در گروه الف قرار گرفتند.
هفت‌برکه: و امسال چه تغییراتی خواهیم داشت؟
نوروزی: جواب این سوال از حوزه اختیارات من خارج است. ولی فکر می‌کنم که روند حفظ شود و افزایشی نیست حداقل. فکر نمی‌کنم کاهشی باشد.
هفت‌برکه: در گراش، چه تعداد کلاس تجربی و ریاضی و انسانی داریم؟
نوروزی: در شهر ۴ کلاس تجربی، ۳ تا انسانی و ۲ تا ریاضی داریم. در رشته تجربی، ۲ کلاس دخترانه و ۲ کلاس پسرانه؛ در رشته انسانی ۲ کلاس دخترانه و ۱ کلاس پسرانه؛ و در رشته ریاضی هم ۱ کلاس دخترانه و ۱ کلاس پسرانه.
انشالله که این روند برای رشته ریاضی ادامه داشته باشد چون متقاضیان سال‌های قبل مجبور بودند به شهرهای همجوار بروند.
هفت‌برکه: از شهرهای دیگر هم متقاضی تحصیل در گراش داریم؟
نوروزی: نه، بررسی‌های ما نشان می‌دهد که مثلا از ارد می‌روند اوز درس می‌خوانند چون نزدیک‌تر است. از گراش هم که ارجاع داده‌ایم، اوز ظرفیت داشته است. ما از جای دیگری مراجعه نداشته‌ایم.
هفت‌برکه: در بحث هدایت تحصیلی، برای یک سری رشته‌ها، به دلیل ذهنیت خانواده‌ها، تمایل به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش کم است. رویکرد وزرات و اداره آموزش و پرورش چیست؟ چرا تنوع این رشته‌ها هم خیلی کم است؟ چطور هدایت می‌شوند؟
هفت‌برکه: اتفاقا هم در بخش پسرانه و هم دخترانه، کلاس‌های هنرستان‌ها زودتر از رشته‌های نظری پر شد. جمعیتی از مهاجرین که اضافه شدند هم تاثیرگذار بود. بحث عدم استقبال نبود. با این حال، فارغ از تصور نسبت به آینده رشته، تصور نسبت به محیط اجتماعی و فرهنگی هنرستان‌ها خوب نبود و خانواده‌ها عقب‌نشینی می‌کردند. این در کل کشور هم هست از قدیم الایام. ولی در دو سال گذشته این جو فرهنگی دارد عضو می‌شود. امسال خیلی از دانش‌آموزان که جزو ۵ نفر اول کلاس بودند، رفته‌اند رشته‌های برق ساختمان و معماری داخلی و … از طرفی، میزان زیاد فارغ‌التحصیلان بیکار هم کمک می‌کند به این که یک فرد مایل باشد برود هنرستان.
هفت‌برکه: یک بار مرور کنید که فرق بین کار دانش و فنی و حرفه‌ای چیست؟
نوروزی: مسیر ورود دانش‌آموزان و خروجشان یکی است. تفاوتشان واحدهای درسی است که پاس میکنند. در فنی و حرفه‌ای تئوری بیشتر است تا کار دانش. ولی در کار دانش دروس کارگاهی بیشتر است. تقسیمی هم صورت گرفته از طرف وزارتخانه که یک سری رشته‌ها در یکی باشد و بقیه در دیگری. مثلا در گراش، ما در هنرستان فنی و حرفه‌ای امام حسین(ع) پسران رشته‌های برق ساختمان و نقشه‌کشی ساختمان؛ در هنرستان کار دانش شهید منفرد پسران، تاسیسات حرارتیو برودتی، گرافیک کامپیوتر و مکانیک خودرو؛ در هنرستان کار دانش امیر کبیر دختران، نقاشی ایرانی، طراحی دوخت، طراحی داخلی و معماری؛ و در هنرستان فنی و حرفه‌ای زاهدی دختران، رشته‌های حسابداری و کامپیوتر را داریم.
از سال گذشته هنرستان هنرهای زیبای لارستان هم افتتاح شده است که علاقه‌مندان به رشته‌های هنری می‌توانند به آنجا هم فکر کنند.
هفت‌برکه: آیا برای رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش، در بحث کنکور شانس بیشتری هست؟
نوروزی: به جز ۵ رشته، برای تمام رشته‌های کار دانش و فنی و حرفه‌ای کنکور حذف شده است و فقط بر اساس معدل است. این ۵ رشته شامل تربیت بدنی، کامپیوتر، حسابداری، مکانیک و … است. که البته اینها هم پذیرش خوبی دارند و پذیرششان به مشکل نمی‌خورد، و اکثر دانش‌آموزان در دانشگاه‌های دولتی قبول می‌شوند ولی ممکن است در شهری باشد که مایل به رفتن نباشند.
هفت‌برکه: آموزش و پرورش برنامه‌ای هم برای آوردن رشته‌های جدید فنی و حرفه ای و کاردانش دارد؟
هفت‌برکه: نقش ما نقش مشورتی است. ما رشته‌هایی را که به ما مراجعه می‌شود و درخواست زیاد دارد، پیشنهاد می‌دهیم، مثل طراحی دوخت و طراحی داخلی که اتفاق افتاد.
هفت‌برکه: وقتی هدایت تحصیلی در سال نهم انجام شد، آیا تغییر رشته هم ممکن است؟
نوروزی: ما سه شاخه داریم: فنی و حرفه ای؛ کاردانش و نظری. در سال دهم، تغییر رشته در درون شاخه امکان‌پذیر است، مثلا از مکانیک به کامپیوتر. دانش‌آموز درخواست می‌دهد و امتحان می‌دهد و در صورت پذیرفته شدن، تغییر رشته می‌دهد. ولی تغییر شاخه امکان‌پذیر نیست.
هفت‌برکه: الآن ۵۰ درصد کنکور بر اساس امتحان نهایی است. اگر کسی در کنکور در رشته غیر دیپلمش شرکت کند، چه اتفاقی می‌افتد؟
نوروزی: قانونا اشکالی ندارد. ولی سابقه‌ی تحصیلی ندارد و از آخرین نفری که در همان رشته ثبت نام کرده هم عقب‌تر می‌شود. چون نمراتش صفر محسوب می‌شود. برای همین شانس هم نزدیک به صفر می‌شود. برای همین، ترمیم سابقه و ایجاد سابقه گذاشته‌اند که باید برای سه سال جبران شود. به همین خاطر است که بحث هدایت تحصیلی هم مهم‌تر شده است. الان وزارتخانه از نتیجه راضی است. چون با این سیاست، مدارس اهمیت خودشان را به دست آورده‌اند.
هفت‌برکه: بیشترین سوالی که از شما می‌پرسند چیست؟
نوروزی: با توجه به وضعیت اقتصادی، دانش‌آموزان می‌پرسند کدام رشته پول بیشتری توش است! واقعیت این است که نمی‌شود گفت. وقتی رشته‌ای مثل کتابداری هم هزار نفر فارغ‌التحصیل دارد، یعنی تقریبا همه رشته‌ها اشباع شده است. تخصص‌گرایی دارد جای خودش را می‌گیرد. هر کسی در هر رشته‌ای تخصص داشته باشد، می‌تواند به درآمد هم برسد. البته در رشته تجربی به خاطر گسترده شدن خدمات درمانی، ضمانت کوچکی وجود دارد و باعث می‌شود درخواست به این سمت بیشتر باشد. همین مساله را در مورد دانشگاه فرهنگیان هم داریم که ۶۰۰ هزار نفر متقاضی در فرهنگیان داشتیم که در سال‌های قبل بی‌سابقه بود.
هفت‌برکه: سوالی که از طرف خانواده‌ها مطرح شده این است که فرآیند هدایت تحصیلی از کی شروع می‌شود و کی به اتمام می‌رسد؟
نوروزی: از آذرماه فرآیند شروع می‌شود و آزمون و مشاوره گرفته می‌شود. تا می‌رسد به الآن که امتحانات تمام شده است. زمانی برای اعتراضات و … هم می‌گذارند. تا ۱۱ تیر مهلت نهایی نمرات است. نیمه دوم تیر کارنامه و برگه هدایت تحصیلی صادر می‌شود. هرچند سابقه داشته که تا مردادماه هم طول بکشد. همانطور که گفتم، اول گروه الف می‌توانند ثبت نام کنند و دو هفته بعد هم گروه ب.
هفت‌برکه: امسال امتحان علوم نهایی نهم خیلی سخت بوده است. کسی که شهریور امتحان می‌دهد، آیا می‌تواند به رشته‌هایی که می‌خواهد برسد؟
نوروزی: شهریور امتحان می‌دهند، ولی دیگر ظرفیت پر شده است. در صورت پر نشدن ظرفیت می‌توانند وارد شوند. ضمن این که هر دانش‌آموزی که از مرداد رد شد، در گروه ب قرار می‌گیرد.
هفت‌برکه: قبلا ترک تحصیل در پایه دهم خیلی زیاد بود. الآن پیک ترک تحصیل کجاست؟
نوروزی: یا در اواخر سال نهم یا در سال دوازدهم که بیشتر به خاطر مسائل کاری است. یا هم در ابتدایی که بیشتر به خاطر مسائل خانوادگی است.
هفت‌برکه: و نکته آخر؟
نوروزی: خیلی‌ها خودشان را با دیگری مقایسه میکنند و بر این اساس انتخاب رشته میکنند که حاصلش چیزی جز تغییر رشته یا انصراف نیست. نه باید والدین کاملا آزاد باشند و نه دانش‌آموزان. باید به یک نقطه واحد برسیم.
اهمیت دادنِ والدین به تحصیل فرزندانشان در گراش، سیرش بر عکس جاهای دیگر است؛ یعنی والدین، ابتدایی را خیلی جدی می‌گیرند و در متوسط اول هم مقداری پیگیری میکنند ولی در متوسط دوم دیگر دانش‌آموز را رها میکنند! باید توازن داشته باشیم.
و در نهایت، توصیه می‌کنم که اگر حتی وضعیت مالی خوبی دارید، حداقل دیپلم را بگیرید چون اولین مدرک تحصیلی در کشور دیپلم است و دیگر سیکل وجود ندارد. خیلی از گواهی‌ها و پروانه‌ها بر اساس همین دیپلم صادر می‌شود.
