هفت‌برکه: همه‌ی ما از کودکی با صنایع دستی که مادربزرگ و پدربزرگ و مادرهایمان درست کرده یا دوخته‌اند، بزرگ شده‌ایم. از آن کایه‌ی دلربای صدرنگ و پیژامه‌‌ی (ننتا) راحتِ بچگی، تا بادبزن و جاروی دستی که از برگ نخل می‌بافند.
هر ساله دهم ژوئن، روز جهانی صنایع دستی است. امسال بیستم خرداد مصادف با این روز است. مجید افشار، عکاس و خبرنگار هفت‌برکه، برای این روز در هشتگ #گپتریا به سراغ خانم فاطمه حیدری رفته است. دستان هنرمند خانم فاطمه حیدری این زیبایی‌ها را می‌سازد و ما مهمان حرف‌های دلنشین او هستیم.
خانم حیدری؛ هنرمند صنایع دستی
اینجا اتاق کار خانم فاطمه حیدری است؛ اتاقی که رنگ رسم‌های شاد و فرهنگ بومی گراش را دارد. همه چیز زیبا و چشم‌نواز است؛ از آن پولک‌ها و خوس‌های رنگی، تا آن کامواهای رنگارنگ و پارچه‌های رنگی گران‌قیمت. ما به روزهای خَشِ کودکی خودمان برمی‌گردیم و خانم حیدری قصه‌ی کوتاهش را از معرفی خودش شروع می‌کند.
خانم حیدری، فرزند حسین و بچه‌ی اول خانواده، متولد سال ۱۳۴۳ است. او سه فرزند دارد؛ دو پسر و یک دختر با نام‌های جواد، مرضیه و محسن. دخترش مرضیه که با هنر مادرش ناآشنا نیست، گاه‌گاهی لابه‌لای حرف‌های مادرش، صحبت‌هایش را تکمیل می‌کند و این یعنی هنر بومی گراش و میراث اجدادی ما، همچنان به نسل‌های بعد سپرده می‌شود.
خانم حیدری اکنون ده – دوازده سال است کار صنایع دستی انجام می‌دهد. خودش می‌گوید قبل از آن هم برای خانواده و فامیل چیزهای زیادی درست می‌کرده است، اما مثل بسیاری از هنرمندان دیگر هنر را خودآموز یاد گرفته است؛ با دیدن و تمرین کردن. او می‌گوید: «خودم پیگیری می‌کردم و اگر کسی جایی چیزی درست می‌کرد، دلبستگی می‌کردم که یاد بگیرم. قبلا لباس زنانه و بچگانه هم می‌دوختم، اما الان بیشتر سیسمونی و وسایل بچه است.»
فاطمه خانم می‌گوید، بچه‌هایش به او کمک می‌کنند و اضافه می‌کند: «مثلا پَک (دایره پارچه‌ای) پشه‌گیر پولک‌دوزی می‌کنند، یا عروسک‌ها را بخیه می‌کنند.»
پیپاخه، نمک و زاخه، مُشب و بادبزن، بند قنداق…
محصولاتی که خانم حیدری می‌دوزد، همه آشناست. همه‌ی لوازمی که یک بچه‌ی نیم‌وجبی از قبل از تولد، به خودش اختصاص می‌دهد، تا تولدش زیبا، ویژه و با پادشاهی باشد!
خانم حیدری می‌گوید: «محصولات من، مثل پیپاخه که قبلا بالای گهواره استفاده می‌شد و الان جلوی در خانه به عنوان چشم‌زخم استفاده می‌شود، سیسمونی بچه، پیشانی‌بند، پشه‌گیر، بند قنداق، بادبزن، تسبیح و سر کئزه، نمک و زاخه است. الان با خوس و کاموای توپی و جدید شده. طرح‌ها جدید و اکثر این کارها با دست است. مُشب و بادبزن عروس، پارچه حنا برای بچه و عروس و داماد هم زیاد سفارش دارم.»
خانم حیدری می‌گوید: «اکثرا خود مشتری‌ها پارچه می‌آورند و گاهی چون خارج از شهر هستند، می‌گویند نمی‌دانند پارچه از کجا بیاورند و خودمان می‌خریم.»
کایه؛ قدیمی و همچنان پیشتاز
اما صنایع دستی هم با گذشت زمان تغییراتی می‌کند و گوشه‌هایی از آن عوض می‌شود. کایه هم در این دایره افتاده است. خانم حیدری می‌گوید: «کایه الان جدید درست می‌کنیم. الان کایه‌ی سایه‌بونی دوست ندارند و پارچه و حاشیه سِت شده. قدیم‌تر رنگ پارچه و حاشیه فرق داشت.»
کایه چله‌ای، با پارچه‌ی سفید و لطیفش، و با آن نقش و نگارهای رنگارنگ کامواها که نقش‌هایی برگرفته از طبیعت و هندسه است؛ دوست داشتنی و پرطرفدار است و خانم حیدری این کایه را هم می‌دوزد.
کایه اگر چه یک میراث دستی مشترک در منطقه‌ی ما است، اما تفاوت‌هایی با هم دارند که آن را متمایز می‌کند. انگار همین تفاوت‌ها، برند کایه‌ی هر شهر است و می‌شود فهمید کایه کجایی است. خانم حیدری می‌گوید: «کایه‌ی خودمان با شهرهای اطراف متفاوت است و از پارچه گرفته تا دوخت فرق دارد و مردم مال خودمان را دوست دارند. مثلا گوشه کایه آنها سه کنج و پشتش بلند است. هر چی برای مشتری درست کرده‌ام، طرح گراش خودمان بوده است.»
کایه خودش یک صنعت است که از خرید وسایل تا دوختش، فرایندی کامل است. خانم حیدری در مورد پارچه‌هایی که در دوخت کایه به کار می‌رود، می‌گوید: «پارچه وِئل بهتر است و روی سر بچه بهتر می‌شود و پارچه نخی هم است. جُرجه هم است، اما مثل وِئل قشنگ نمی‌شود. وِئل برای پشه‌گیر و کایه و قنداق بهتر از همه‌ی پارچه‌ها است.»
آدمکه؛ مُرخیزه دو سر، پِنجه، اَسپه…
بخش دیگری از دست‌سازه‌های خانم حیدری آدمکه (عروسک‌های دستی) است. حتی آدمکه هم زنانه و مردانه دارد! خانم حیدری عروسک‌ها را معرفی می‌کند و می‌گوید: «مُرخیزه دو سر، شتر، پِنجه، پیپاخه و اَسپه اسم اینها است. البته هر کسی یک اسمی می‌گوید.» خانم حیدری در تهران هم عروسک‌های زیادی فروخته است و حالا آن عروسک‌ها در خانه‌هایی در پایتخت، به گوشه‌ای از خانه زیبایی بخشیده است.
اکثر مشتری‌های او از گراش و گاهی از شهرای اطراف مانند کلات، کوره، لار و اوز هم هستند. اما دامنه‌ی هنر او در گراش نمانده، چون گراشی‌ها هر جای دنیا که بروند، گوشه‌ای از گراش را با خودشان می‌برند. او می‌گوید: «کایه و بادبزن برای هدیه و زئربنه بچه، برای دبی و قطر و بحرین سفارش دادند و تا دویست تا درست کردم. نمک و زاخه و مُشب و بادبزن هم برای کویت و بحرین سفارش داشتم.» او می‌گوید: «الان دستمزد کایه ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان است و یک کایه دور و بر ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان خرج دارد.»
خانم حیدری سعی کرده است از بازاریابی آنلاین و تبلیغ محصولاتش هم غافل نباشد. پیج او با نام «دست‌سازه‌های گراش» که محصولاتش را معرفی می‌کند، اینجا است و می‌توانید سفارش بدهید.
