هفت‌برکه: پاییز در گراش و منطقه‌ی جنوب، فصل برداشت خرما از نخلستان‌ها است. محصولی که با آمدن پاییز می‌آید اما یک سال ماندگار است و مردم از آن ذخیره و مصرف می‌کنند و جز جدانشدنی سفره‌ها است. اما در یک فرایند زمانبر و پرزحمت به نام «اُرما پاک کِردهَ» به دست می‌آید. در کنار انواع خرما (شاغانی (شاهانی) خاسه‌ای، کَسب، پیَرو…) خود خرما هم در یک خوشه، انواع و نام‌های مختلفی دارد که همین نشان می‌دهد کار پاک کردن خرما چقدر دقیق و سخت است.
بر اساس آمار جهاد کشاورزی شهرستان گراش بیش از ۹۰۰ هکتار نخلستان بارور دارد. حضور زن‌ها و مردها و شادی و بازی بچه‌ها، شور و تلاش این کار سخت را زیباتر می‌کند و این یک تصویر سرزنده، پرنور و گرم، از زندگی جنوبی و مردم جنوب و شهر گراش است. عکس‌های نازنین شبان، عکاس هفت‌برکه، از این محصول جنوبی و گوشه‌هایی از جدا و پاک کردن آن را با هم می‌بینیم.
اُرما پاک کِردَه
مرحله‌ی سخت خرما، بعد از «عَبار دادن» «اُرما پاک کِردَه» (پاک و جدا کردن خرما) است که صبر و حوصله‌ی زیادی می‌خواهد. جدا کردن دانه دانه خرما و دسته‌بندی آنها بر اساس نوع، کیفیت و به ویژه میزان رطوبت، کار آسانی نیست و هنوز هم در اغلب خانه‌ها و باغ‌ها بزرگ‌ترها هستند که این کار سخت را انجام می‌دهند.
تا چند سال قبل، خانه‌های بیشتری در شهر، میزبان سفره‌های خرما برای پاک کردن بودند اما در چند سال اخیر بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند خرما را همان جا در نخلستان پاک کنند تا زحمت منتقل کردنش را به خانه نداشته باشند. بعد از بریدن «پاگ» (خوشه خرما) آن را روی یک سفره می‌تکانند تا خرماهای خشک راحت‌تر جدا و بار آن سبک‌تر شود. بریدن پاگ خرما یک کار مردانه و معمولا پاک و جدا کردن خرماها کاری زنانه است.
خرما، نَم، کِشتی…
محصول اولی که در طول سال قابل استفاده است، خرما نام دارد که کاملا خشک شده است و به انواع مختلف از جمله با افزودن شیره خرما در سطل یا خمره نگهداری و مصرف می‌شود. «نَم» خرمای لطیف‌تر است که همانطور که از اسم آن پیداست نرم‌تر و شُل‌تر از خرما است و در کنار خرمای دیشابی خوردن آن با ارده بی‌نظیر است. «نَم» را در سینی یک تا دو روز در آفتاب می‌گذارند تا خراب نشود و بعد در ظرف نگهداری می‌کنند. رطب هم گروه دیگری است که جدا می‌شود و برای درست کردن رنگینک جنوبی استفاده یا برای مصرف در فریزر ذخیره می‌شود. در میان اینها «کِشتی» نوعی از خرما مرغوب است که بدون پوست خشک است و می‌توان بدون افزودن شیره خرما هم مصرف کرد. اینها انواع دانه‌هایی است که بعد از بریدن خوشه خرما از هم سوا می‌شود.
بستگی به اینکه صاحب نخل‌ها کی سراغ چیدن محصولش برود، مقدار دریافتی «نَم» «خرما» و «خَرَک» متفاوت است. از اواسط شهریورماه که معمولا خرماچینی در نخلستان‌ها شروع می‌شود، هر قدر زودتر پاگ‌ها چیده شود، محصول نَم و خَرَک و دُم بَزک (خارکی که تا نیمه تبدیل به رطب شده است) بیشتر و هر قدر دیرتر، محصول خرمای بیشتری نصیب صاحبش می‌شود.
کَگی، مِگ، بِزِخ
انواع دیگری که معمولا بی‌کیفیت است هم وجود دارد. «کَگی» و «مِگ» (خارکی که عمل نیامده و اندازه کوچکی دارد و شیرین نیست) انواع خراب خرما و معمولا خوراک حیوان است. «بِزِخ» خرمای نوع باکیفیت کمتر است که یا پوست بیشتری دارد (بیشتر خشک شده و گوشت کمتری دارد) یا کوچک‌تر از طیف کلی باقی خرماهای باکیفیت است. این نوع، برای درست کردن «دیشاب» (شیره‌ی خرما) استفاده می‌شود. واحد وزن کردن «بِزِخ» در زبان محلی «بِرد» است که یک بِرد معادل ۱۷ کیلو است و از این مقدار معمولا می‌توان تا ۱۰ کیلو دیشاب دریافت کرد.
خَرَک (خارک)
در میان این خرماها، اغلب هنوز هم «خَرَک» یا «خارک» یافت می‌شود که زردرنگ است و چون فصل ماندگاری کمی دارد، طرفداران زیادی در آخر فصل خرماچینی پیدا می‌کند. در زبان محلی هم یک عبارت برای برتری خارک به خرما وجود دارد که می‌گوید: «خَرَک بشکن که خرما دایمی اِن» (خارک بخور که خرما همیشه وجود دارد.)
این خارک‌ها را هم جدا می‌کنند و می‌توان خام مصرف کرد. اما برخی خَرَکِ اصطلاحا «جِنگ» (کامل) را با چاقو به دو یا سه قسمت برش می‌دهند و هسته‌ی آن را خارج می‌کنند. بعد روی پارچه‌ای که روی یک سینی پهن شده در آفتاب خشک می‌کنند و این خرک خشک‌شده «بافه» نام دارد و در فصل زمستان مصرف می‌شود.
نوع دیگری که از خارک درست می‌شود، «خَرَک بادی» است. در این نوع، اول هسته خارک‌ها را با یک برش عرضی خارج می‌کنند. بعد آنها را در آب می‌جوشانند. بعد از ریختن در صافی و سرد شدن، با سوزن و نخ، به نخ می‌کشند و در جای کم‌نور خشک می‌کنند که یکی از تنقلات محبوب نسل قدیم بوده است.
شما کدام خرما را بیشتر دوست دارید و آیا تجربه‌ی سخت «اُرما پاک کِردهَ» را دارید؟
