هفت‌برکه – صادق رحمانی: تابلوی خیابان «بَئرِ گال» در محله بیدله، ما را به سمت محوطه‌ای راه می‌برد که به نظر می‌رسد چند قرن پیش منطقه‌ای آبادان و سرسبز بوده است با خانه‌های چند. آنچه اما اکنون به چشم می‌آید، زمین‌هایی است که سال‌ها در آن کشت‌وکار می‌شود. چنین وضعیتی در قلعه «تشی» کاریان که اکنون تلی برآمده از خاک است، دیده می‌شود و کشاورزان درست تا زیر این تپه را شخم زده‌اند. در آتشکده کاریان که در حوالی شهر جویم قرار دارد، هنوز عمارت‌هایی برساخته از سنگ و ساروج دیده می‌شود که با گذشت زمان و بر اثر باد و باران و تابش آفتاب، گزند فراوان دیده است.
در بئر گال گراش نیز رسم و نشانی از خانه‌هایی به چشم می‌آید که به مرور زمان از بین رفته است. یا آن که پس از ترک ساکنان اولیه، این محوطه به‌عمد تخریب شده است. هنوز سنگ‌های محکم دیواره‌ها و خانه‌ها که با ساروج محکم می‌شده است به طور وسیعی به چشم می‌آید. شالوده‌هایی که به مدد سنگ و ساروج از پس قرن‌ها همچنان دوام آورده‌اند، از زیر خاک نرم و مستعد این منطقه رخ‌نمایی می‌کنند.
ششم بهمن در عصری نه‌سرد و نه‌گرم با عزیز نوبهار، مدیر و فعال فرهنگی، گشتی از سر تفنن زدیم. خرده‌سفال‌هایی تکه‌تکه در جای‌جای این محوطه بر زمین افتاده است. این تکه‌های گوناگون سفال که برخی به رنگ نخودی هستند و برخی دود‌اندوه و سیاه، زمانی خمره‌ها و کوزه‌هایی بوده‌اند که سفالگری ماهر آن را در کوره سفال‌پزی پخته است و به دست ساکنان بئر گال رسانده است تا محل ذخیره‌سازی گندم و حبوبات، خرما و شیره باشد.
به هنگام گشت‌زنی، با تکه‌سنگی مواجه شدیم که حالت ناودانی داشت. عزیز نوبهار رو به من کرد و گفت: «بی‌گمان بین این محوطه و سد تنگ آب ارتباط معناداری وجود دارد.» گفتم چگونه؟ گفت: «این تکه‌ناودانِ سنگی مسیر آبرسانی از سد تنگ آب بوده است و من خود به یاد دارم که این آب‌راه سنگی در سی-چهل سالِ گذشته از سد تنگ آب تا نیمه‌های راه رسیدن به بهر گال ادامه داشت. این تکه‌ناودان سنگی نشان می‌دهد که آب را از سد به زمین‌های کشاورزی می‌رسانده‌اند.»
تپه بئر گال به‌مانند تپه تشی کاریان جویم، عمارت سنگ و گلی بوده است و اکنون به تلی از خاک بدل شده است. از همین بالا که نگاه می‌کنی، سفیدی ساروج از زیر و روی خاک زمین‌های کشاورزی نمایان است. به علاوهٔ سفیدی ساروج‌ها، سنگ‌های سخت هم‌رنگ و نسبتاً هم‌شکل به فراوانی در کنار زمین‌های کشاورزی دیدنی است که نشان از فروریختن دیوارها و ساختما‌ن‌ها دارد.
اگر بخواهیم تاریخ این محوطه را دریابیم، باید تاریخ سد تنگ آب را حدس بزنیم. با توجه به نمونه‌های معماری این‌گونه سدها در منطقه، می‌توان دریافت که سد تنگ آب، قدمت ساسانی دارد.
تحلیل‌گران تاریخ گفته‌اند که چهارصد سال پس از ظهور اسلام، مسلمانان تحت عنوان جهاد به مناطق جنوب وارد شده‌اند. یعنی اسلام در قرن چهارم هجری قمری به جغرافیای ما وارد شد. برخی از ساکنان، اسلام را پذیرفتند و برخی سرزمین آبا و اجدادی خود را ترک کردند و به ایالت یا شهروان‌های اطراف، مانند کرمان که تعداد هم‌کیشان‌شان بیشتر بود، رهسپار شدند و برخی نیز از طریق دریا به هندوستان مهاجرت کردند و بعدها با نام پارسیان هند مشهور شدند.
به نظر می‌رسد ساکنان اولیه بئر گال در همان قرن چهارم هجری قمری و بر اثر جنگ‌های اعتقادی آن‌جا را ترک کرده باشند.
شاید یکی از دلایل فراوانیِ دانشمندان اسلامی در منطقه جویم، وجود آتشکده در کاریان بوده است. بدین صورت که پس از هجوم مسلمانان به این مناطق، دانشمندانی از علوم گوناگون اسلامی به جهاد علمی و کلامی روی آوردند تا پذیرندگان دین اسلام با آیین جدید آشنا شوند. مقابر و سنگ گورهایی که در مناطق بیرم، خنج، جویم و بنارویه وجود دارد، نشان از حضور عالمان مسلمان دارد که به ضرورت تبیین دین جدید به این سرزمین سرازیر شده‌اند.
به هر روی، بئر گال در جنوب محله بیدله می‌تواند به عنوان مطالعه موردی تحت بررسی و پژوهش قرار گیرد و اگر دانشجویانی به تحقیق در این موضوع علاقه‌مند باشند، پیشنهاد می‌شود که جغرافیایی گسترده‌تر از این محوطه را در نظر گیرند و ورود مسلمانان در قرن چهارم هجری قمری به مناطق جنوب مرکزی ایران، ارتباط سد ساسانی تنگ آب با بئر گال، وجود آتشکده کاریان، چهارطاقی محلچه در حوالی خنج و حضور دانشمندان دین اسلام در جویم و کاریان را به عنوان حلقه‌هایی از یک زنجیره در نظر بگیرند.
پی‌نوشت: بَئْرِ گال تپه‌ای باستانی در جنوب غربی شهر گراش است که در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵ به عنوان چهاردهمین اثر در شهرستان گراش با شماره ۳۱۴۹۲ به ثبت ملی رسید.
