هفت‌برکه: مقاله‌ی مینا جباری، دانشجوی سال چهارم داروسازی دانشگاه علوم پزشکی یزد، در بین مقالات برگزیده‌ی دوازدهمین جشنواره سراسری رسانه و نشریات دانشجویی (تیتر ۱۲) قرار گرفت. این مقاله که در نشریه دانشجویی مسکن منتشر شده بود، با موضوع نگاهی به پاندمی­‌های گذشته و چگونگی دستیابی به واکسن و گسترش واکسیناسیون آنفولانزا در این جشنواره ارائه شد و از بین ۱۷۰۸ مقاله ارسالی از دانشگاه‌­های علوم پزشکی سراسر کشور، در بین ۲۳ مقاله برتر این جشنواره قرار گرفت و به مرحله‌­ی نهایی راه یافت.

جشنواره سراسری رسانه و نشریات دانشجویی تیتر (وبسایت جشنواره) به همت معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به منظور تقویت زمینه­‌های فعالیت و مهارت­‌های دانشجویان در حوزه نشریات و رسانه برگزار می‌­شود.

در ادامه، مقاله‌ی مینا جباری را می‌خوانید. گفتنی است که اطلاعات این مقاله مستقیما با ویروس کرونا مرتبط نیست، اما به دلیل تمرکز بر همه‌گیری ویروسی و اهمیت واکسن آن، اطلاعات جالبی می‌توان از آن دریافت کرد.

Mina Jabbari

 

تاریخچه پاندمی آنفولانزا و توسعه واکسن آن

پاندمی­‌های آنفولانزا که بر اساس گستردگی جغرافیایی آن­ها از اپیدمی­‌ها تمییز داده می­‌شوند، در طول قرن­‌ها باعث بیماری و مرگ و میر قابل توجهی شده‌اند. پاندمی هنگامی رخ می‌­دهد که یک زیرگونه از ویروس آنفولانزا از طریق تغییر آنتی‌­ژنی توسعه می‌­یابد و در سرتاسر جهان منتشر می‌­شود.

آنفولانزای اسپانیایی ۱۹-۱۹۱۸

در سال ۱۹۱۸ یک گونه از آنفولانزا (H۱N۱) پدیدار شد که پاندمی آنفولانزای اسپانیایی را ایجاد کرد و فاجعه‌­ای را به وجود آورد که به آن بزرگترین قتل عام مربوط به پزشکی در تاریخ گفته می‌­شود. در حالی که این ویروس کشنده، شهر به شهر منتقل می‌­شد، نزدیک به ۴۰ میلیون نفر جان باختند (بعضی میزان مرگ‌ومیر نهایی را نزدیک به ۷۰ میلیون نفر تخمین می‌­زنند). اولین موارد از آنفولانزا اوایل بهار ۱۹۱۸ در کانزاس Kansas مشاهده شد. اواخر بهار، موارد زیادی از این بیماری در اروپا گزارش شد و در اواخر تابستان، این ویروس کشنده‌­تر شد. خیلی زود امواج این بیماری از شهرها، کشورها و قاره‌­ها گذشت.

نام آنفولانزای اسپانیایی به دلیل اثرات ویرانگر آن در اسپانیا در پاییز ۱۹۱۸ بر این بیماری گذاشته شد.

در آن سال­‌ها برای این بیماری هیچ درمان و یا واکسن موثری وجود نداشت. در ضمن، بسیاری از متخصصان معتقد بودند که یک باکتری عامل این بیماری است و نه یک ویروس! در حالی که واکسن­‌هایی برای دیگر بیماری‌­ها وجود داشت، یک واکسن آنفولانزای موثر دهه‌­ها با آن زمان فاصله داشت.

اواخر بهار سال ۱۹۱۹ زمانی بود که آخرین موارد این بیماری مشاهده شد. ویروس در طول دهه­‌ی ۱۹۲۰ به سمت بی­‌ضرر شدن نسبی رفت و برای چند دهه به منتشر شدن ادامه داد.

آنفولانزای آسیایی ۵۸-۱۹۵۷

پس از پاندمی سال ۱۹۱۸، آنفولانزا به صورت یک رخداد سالانه باقی ماند، اما دوباره اوایل سال ۱۹۵۷، نمونه‌­ی کشنده­‌ی آنفولانزا پدیدار شد. در فوریه‌­ی همان سال، شواهد نشان­‌دهنده‌­ی شروع موج جدی آنفولانزا از چین بود.

میکروب‌­شناسی به نام هیلمن Hilleman و تیمش، یک نمونه از ویروس را در یک عضو ارتش آمریکا مشاهده کردند. آنها با بررسی­‌های خود خیلی زود متوجه شدند بسیاری از مردم در مقابل ویروس آنفولانزای جدید (که گونه­ی H۲N۲ بود) محافظت نشده­‌اند و آنتی‌­بادی ندارند. تنها گروه خاصی از افراد سالمند که از پاندمی آنفولانزا در سال ۱۸۸۹-۱۸۹۰ جان سالم به در برده بودند، آنتی‌­بادی مورد نظر را برای مقابله با ویروس جدید داشتند.

هیلمن تولید واکسن را با فرستادن نمونه‌­های ویروس به کارخانجات شروع کرد و آنها را به تولید واکسن در طول ۴ ماه واداشت. این اپیدمی در آمریکا در اکتبر ۱۹۵۷ به بدترین شرایط خود رسید، زمانی که تقریبا هفت میلیون نفر واکسن را دریافت کرده بودند. در سرتاسر جهان، در سال‌­های ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ حدودا دو میلیون نفر بر اثر ابتلا به آنفولانزای آسیایی جان باختند.

آنفولانزای هنگ­‌کنگ ۶۹-۱۹۶۸

همانند پاندمی رخ داده در ده سال قبل‌­تر، اولین نشانه­‌های گونه­‌ی جدیدی از آنفولانزای A در آسیا نمایان شد. ویروس (H۳N۲) در سپتامبر ۱۹۶۸ به آمریکا رسید و پیک آن در ماه‌­های زمستان بود.

یک نوع واکسن در آن زمان در دسترس قرار داده شد، اما به اندازه­‌ی کافی زود تولید نشده بود تا محافظت قابل توجهی را ایجاد کند. حدود ۳۴ هزار نفر در طول این پاندمی در آمریکا جان باختند. برخی دانشمندان گمان می­‌کنند وجود شباهتی بین این ویروس و ویروس آنفولانزای سال ۱۹۵۷ ممکن است به حفاظت مردم در مقابل اثرات جدی­‌تر ویروس کمک کرده باشد.

تهدید آنفولانزای مرغی ۱۹۹۷ تاکنون

تهدید قابل توجه بعدی برای پدیدار شدن آنفولانزا، دوباره از آسیا شروع شد، جایی که آنفولانزای مرغی (H۵N۱) پرندگان را آلوده کرد و سپس به انسان‌­ها منتقل شد. تعدادی از انسان‌­ها در اثر ابتلا به ویروس بیمار شدند و جان باختند. شیوع این بیماری خصوصا در سال­های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ شدید بود، به طوری که ده­‌ها میلیون از ماکیان و مرغان آبزی بر اثر آنفولانزا جان باختند.

اگرچه این ویروس به صورت انسان به انسان منتقل نشد، اما بین پرندگان و سپس انسان‌­ها وجود داشت. عدم وجود انتقال انسان به انسان، شیوع بیماری را محدود کرد و پس از انهدام گسترده‌­ی ماکیان، این تهدید تقلیل یافت.

H۱N۱ جدید، ۲۰۰۹

آخرین پاندمی آنفولانزا در مارس ۲۰۰۹ در مکزیک پدیدار شد و در طی چند هفته در ۳۰ کشور مختلف انتشار یافت. تا ماه جولای، این بیماری در ۱۲۲ کشور، با ابتلای ۱۳۴ هزار نفر و مرگ ۸۰۰ نفر گزارش شد.

این آنفولانزا در ابتدا مشکل­‌آفرین ظاهر شد، چرا که میزان مرگ‌ومیر در مکزیک به طور غیرمعمولی بالا بود. خیلی زود مواردی از بیماری در کالیفرنیا و تگزاس مشاهده شد و بیماری به انتشار خود ادامه داد.

دانشمندان این ویروس را با احتمال این که منشا آن خوک­‌ها هستند، ویروس آنفولانزای A H۱N۱ تشخیص دادند. اگرچه بیماری با ایجاد نخستین پیک خود در اوایل ماه مِی در آمریکا خیلی سریع منتشر شد، اما نتایج تحقیقات نشان‌­دهنده‌­ی این بود که این بیماری به اندازه‌­ی زمانی که در مکزیک گسترش یافت، شدید نیست. با این وجود، این بیماری ضایعه‌ی بزرگتری را روی کودکان و جوانان در مقایسه با آنفولانزای فصلی ایجاد کرد.

در مدت کوتاهی پس از تشخیص این ویروس توسط دانشمندان، تلاشی گسترده جهت تولید واکسن موثر بر گونه H۱N۱ صورت گرفت. در آمریکا بیشتر واکسن‌ها پس از پیک دوم در اواخر اکتبر به دست مردم رسید. درواقع متخصصان پیش­‌بینی کرده بودند که ۱۶۰ میلیون دوز از واکسن تا نیمه­‌ی اکتبر در دسترس خواهد بود، اما در آن زمان تنها ۳۰ میلیون دوز تحویل داده شد.

تخمین زده می‌­شود بین ۴۲ تا ۸۶ میلیون مورد از این بیماری بین آوریل ۲۰۰۹ تا فوریه ۲۰۱۰ در آمریکا مشاهده شده و بین ۸ هزار تا ۱۷ هزار نفر نیز جان خود را از دست داده­‌اند.

توسعه‌­ی واکسن آنفولانزا

در زمان پاندمی آنفولانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸، پزشکان هر چیزی را که می­‌دانستند و شنیده بودند، جهت تولید واکسن به کار گرفتند. در آن زمان، تنها انتقال خون از بیماران بهبودیافته به قربانیان جدید نشانه‌­ای از موفقیت بود.

در سال ۱۹۳۱، رشد ویروسی در تخم‌­مرغ‌­های نارس توسط ارنست ویلیام گودپاستور Ernest William Goodpasture و همکارانش در دانشگاه وندربیلت Vanderbilt گزارش شد. این کار جهت رشد ویروس آنفولانزا و به هدف تولید واکسن توسط مک‌فارلن برنت، ویلسون اسمیت و توماس فرانسس Thomas Frances، Wilson Smith و Macfarlane Burnet انجام شد.

در دهه­‌ی ۱۹۴۰، ارتش آمریکا اولین واکسن غیرفعال آنفولانزا را که در جنگ جهانی دوم استفاده شد، تایید کرد.

پیشرفت‌­های بزرگتری در بحث تولید واکسن حاصل شد و واکسن­‌ها کم‌­خطرتر شدند و به تولید انبوه رسیدند. امروزه به لطف پیشرفت­‌های تکنولوژی مولکولی، در شرف تولید واکسن­‌های انفولانزا از طریق دستکاری ژنتیکی در ژن‌­های این ویروس هستیم.

سخن آخر

پاندمی‌­ها ذاتا نامشخص هستند و مستلزم سیاست‌­هایی که در پاسخ‌­دهی به شیوع آنها، انعطاف‌­پذیر باشند. با وجود اینکه می‌­توان با استفاده از تجربیات گذشته مربوط به پاندمی‌­های انفولانزا به بینشی دست یافت، اما بعید است که اتفاقات آینده به گذشته شباهتی داشته باشند. تلاش­‌های ادامه‌­داری جهت بهبود نظارت و برنامه‌­ریزی برای منابع به صورت منطقه‌­ای و جهانی نیاز است تا بتوان پاندمی­‌های آینده را کنترل نمود و اثرات آن را کاهش داد.

References:

www.influenzavirusnet.com

www.historyofvaccines.org

www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5198166