دادیاب ۱: با مزاحم تلفنی چطور برخورد کنیم؟

هفت‌برکه: همه‌ی ما موظف هستیم از قوانین مطلع باشیم و حقوق خودمان را بشناسیم. اما متون حقوقی آنقدر سخت و تخصصی هستند که کمتر کسی به صورت عادی به سراغ آنها می‌رود. در ستون جدید «دادیاب»، علی‌اکبر امانی، کارآموز وکالت و عضو مرکز وکلای قوه قضاییه، با زبانی ساده، موضوعات روزمره‌ای را باز می‌کند و مباحث حقوقی و قانونی آن را توضیح می‌دهد. باید یادآوری کرد که این ساده‌سازی مواد قانونی برای درک راحت‌تر خوانندگان است و نباید به حساب سهل‌انگاری یا عدم اطلاع نویسنده این ستون گذاشته شود. طبیعی است که در صورت لزوم، خوانندگان باید برای اطلاع دقیق‌تر از موضوعات مطرح‌شده، به متن قانون و یا متخصصین این حوزه مراجعه کنند.

علی‌اکبر امانی:

جرم و پیشگیری از جرم

امروزه با پیشرفت علم و فناوری و دسترسی به وسایل الکترونیکی، روزبه‌روز جرایم جدیدتری ظاهر می‌شود و جامعه‌ی حقوقی را مجبور به پیشگیری و یا واکنش در مقابل این اعمال مجرمانه می‌کند. بی‌تردید پیشگیری بهتر از درمان است و به مراتب هزینه‌ی کمتری دارد. دانشمندان به تناسب رشته‌ی تخصصی خود، تعاریف متفاوتی از «جرم» و پیشگیری از جرم ارائه داده‌اند؛ به عنوان مثال، از نگاه جامعه‌شناسان، جرم به معنای انحراف و عملی خلاف موازین جامعه و هنجار‌های اجتماعی است؛ اما حقوق‌دان‌ها جرم را هر رفتاری (اعم از فعل یا ترک فعل) تعریف می‌کنند که در قانون جرم شناخته شده و مجازاتی برای آن تعیین شده است. در جرم‌شناسی پیشگیرانه، «پیشگیری» را نیز به معنای پیش‌دستی کردن و جلوی چیزی را گرفتن در نظر می‌گیرند.

مفهوم مزاحمت تلفنی

مزاحمت در لغت به معنای رنج رسانیدن و زحمت دادن (معین) و معادل مصطلح آن آزار و اذیت است.

«مزاحمت تلفنی» از نگاه ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات بازدارنده، مصوب ۱۳۷۵) اینگونه است: «هر گاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد.»

در توضیح این ماده، باید به چند نکته توجه کرد:

نکته اول: به صراحت ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ (اصلاحی تیرماه ۱۳۹۹) این جرم از «جرائم قابل گذشت» است؛ بنابراین طبق تبصره یاد شده، مجازات این جرم به نصف تقلیل می‌یابد. پس مجازات این جرم حبس از پانزده روز تا ۳ ماه است.

نکته دوم: شرکت مخابرات نیز مقررات تنبیهی خود را اعمال خواهد کرد که به این شکل است: بار اول، قطع تلفن به مدت یک هفته؛ بار دوم، قطع تلفن به مدت سه ماه؛ و بار سوم، قطع دائمی تلفن.

نکته سوم: این ماده‌ی ۶۴۱ قانون، علاوه بر تلفن ثابت، شامل تلفن همراه، فاکس، تلکس، پیجر، بی‌سیم و رایانه‌ی متصل به اینترنت نیز می‌شود. (در مورد جرم ایجاد مزاحمت در شبکه‌های اجتماعی مثل واتساپ و اینستاگرام در شماره‌ی بعدی صحبت خواهیم کرد.)

نکته چهارم: مزاحمت به این معنی نیست که حتما سخنی گفته یا متنی نوشته شود؛ مثلا صرفِ تلفن زدن و قطع کردن یا سکوت کردن نیز جرم است.

نکته پنجم: مرتکب در ارتکاب این جرم باید «عمد» داشته باشد. قصد ایجاد مزاحمت برای تحقق این جرم ضروری است.

نکته ششم: برای شکایت از مزاحم تلفنی، شاکی باید به دادگاه شهر خودش مراجعه کند. به عبارتی دیگر، طبق رای وحدت رویه ۷۲۱ مورخ ۲۱/۴/۱۳۹۰، دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه محل حدوث نتیجه (یعنی دادگاه محل اقامت قربانی) است. مثلا اگر کسی از تهران مزاحم فردی در گراش شود، شکایت باید در دادگاه گراش انجام شود.

پیشگیری از جرم مزاحمت تلفنی

مزاحمان تلفنی در ارتکاب اعمال خود می‌توانند انگیزه‌های مختلفی داشته باشند که پرداختن به این مهم نیازمند بحث مفصل است. اما به برخی از موارد به صورت مختصر اشاره خواهم کرد: ۱)  اختلالات شخصیتی: افرادی که در خانواده جایگاهی برایشان قائل نیستند و یا کسی در کنار خود ندارند که با آن‌ها سخن بگویند و… بیشتر به سمت این جرم کشیده می‌شوند. ۲) انحرافات جنسی یا باج‌گیری: در پرونده‌های گوناگونی مشاهده شده که افراد ابتدا با مزاحمت سعی بر گرفتن ارتباط با سوژه‌ی مورد نظر خود می‌کند و بعد با آشنایی و صمیمی‌تر شدن رابطه و گرفتن عکس شخصی از فرد مورد نظر، سوژه‌ی خود را به بردن آبرو تهدید می‌کند و در پایان، حتی زمینه را برای تجاوز جنسی خود آماده می‌کند. ۳) سرقت: سارقینی که در کمین بردن اموال شما هستند، از این طریق اطلاعاتی در مورد شما کسب می‌کنند. ۴) آشنایی با مهارت ارتباط صحیح و انتقام‌جویی.

راه‌کار‌های پیشگیرانه برای این جرم را می‌توان اینگونه برشمرد:

۱) حمایت از حریم خصوصی شهروندان از وظایف اصلی زمامداران است. شهروندان حق دارند بدون هیچ گونه مزاحمتی نسبت به حریم خصوصی در سایه این حمایت در کمال آرامش زندگی کنند.

۲) بهترین اقدام از نگاه حقوق‌دانان، قطع سریع ارتباط و پرهیز از هرگونه مکالمه است.

۳) دستگاه‌های اطلاع‌رسان از جمله صدا و سیما و مطبوعات می‌توانند در نهادینه شدن این فرهنگ کمک فراوانی کنند.

۴) فروش سیم‌کارت‌ها حتما با دریافت کد ملی و تمامی مشخصات افراد باشد.

۵) نصب دوربین مداربسته بر باجه‌های تلفن و کد ردیابی

۶) جرم مزاحمت تلفنی آمار سیاه بالایی دارد، یعنی به مرحله‌ی شکایت و اطلاع دستگاه‌های قضایی نمی‌رسد. اما بهتر است که شهروندان این جرم را به پلیس اطلاع دهند. در این صورت، پلیس با اطلاع از علوم روانشناختی و جرم‌شناختی با استفاده از آثاری که مرتکب از خود بر جایی می‌گذارد، از تیپ این افراد مطلع می‌شود و اقدام به دستگیری می‌نماید.

مرتکبین این گونه جرائم، انگیزه‌های متفاوتی در ذهن دارند؛ از جمله مقاصد جنسی، فروپاشی کانون خانواده، انتقام‌جویی و…. می‌بایست با مطلع بودن از قوانین بازدارنده و همچنین اعلام به مراجع قضایی و افزایش اطلاعات فردی و هشدار به اعضای خانواده توسط والدین و همچنین فرهنگ‌سازی عمومی، جهت پیشگیری از وقوع چنین جرایمی تلاش کرد.

منابع:

۱- قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲

۲- جرایم علیه شخصیت معنوی، حسین آقایی‌نیا

۳- جرایم علیه شخصیت معنوی، حسین میرمحمد صادقی

۴- حقوق جنایی، جلد اول، عبدالحسین علی آبادی

۵- پیشگیری از جرم مزاحمت تلفنی، معاونت اجتماعی و پیشگیری از جرم دادگستری کل استان قزوین، انتشارات گیوا، ۱۳۹۶.