هفتبرکه: روز جمعه سیام آبانماه ۱۴۰۴، شش ماه پس از اعلام پایتختی کتاب شهرستان اوز، مدیران موسسه فرهنگی هنری هفتبرکه گراش به حضور خانم فروغ هاشمی رسیدند و درباره این اتفاق فرهنگی با او گفتگو کردند.
گفتنی است که شهر اوز در مراسم افتتاحیه سی و سومین دوره هفته کتاب، عصر جمعه ۲۴ آبان ۱۴۰۴ میزبان محسن جوادی، معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ علاالدین بروجردی، نماینده مردم پنج شهرستان لارستان، خنج، گراش اوز و جویم؛ فروغ هاشمی، فرماندار شهرستان اوز؛ و اهالی فرهنگ و ادب بود. پس از مراسم افتتاحیه در سالن امپراطور اوز، میهمانان کشوری و استانی به همراه مسئولین شهر و شهرستان از کتابخانه عمومی اندیشه، کتابخانه بانو صفیه خضری، موزه عروسکی و موزه مردمشناسی اوز نیز بازدید کردند. هفته کتابخوانی از ۲۴ آبان تا ۳۰ آبان ادامه داشت.
دکتر فروغ هاشمی، فرماندار اوز، که پیش از این ریاست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان اوز را نیز به عهده داشت، یکی از فعالان ثابتقدم در عرصه کتاب و ادب است و از نزدیک با هیات اجرایی پایتخت کتاب همراه بوده است. ۲۵ سؤال هفتبرکه و ۲۵ پاسخ فرماندار را در ادامه بخوانید.
هفتبرکه: روند دهساله تبدیل اوز به پایتخت کتاب ایران دقیقاً از کجا آغاز شد؟
فروغ هاشمی، فرماندار اوز: نقطه آغاز، سالهایی بود که جمعی از معلمان، کتابداران و فعالان فرهنگی اوز تصمیم گرفتند ترویج کتابخوانی را از سطح برنامههای مناسبتی به یک حرکت مستمر و اجتماعی تبدیل کنند. هیات اجرایی پایتخت کتاب متشکل از دبیر و اعضا از گروههای مختلف، به صورت مستمر در این زمینه فعالیت کردند. آن فعالیتهای کوچک، پایه حرکت امروز است.
هفتبرکه: چه چیزی باعث شد اوز با وجود ناکامی در دورههای قبلی، پیگیری را رها نکند؟
هاشمی: ما در هر دوره نقاط ضعفمان را دقیق بررسی میکردیم و بهجای ناامیدی، ساختارها را تقویت میکردیم. فضا کاملاً مردمی بود و همین پشتکار جمعی، عامل پایداری شد. ما به هدفمان اطمینان داشتیم و گویی میدانستیم که به نتیجه خواهد رسید.
هفتبرکه: کدام ویژگی اوز بیشترین تأثیر را در جلب نظر داوران داشت؟
هاشمی: علاوه بر استمرار، عزم جزم ما چه در شهر اوز و چه در روستاهایی مثل «کهنه» و «گلار» و خودجوش بودن این حرکت فرهنگی به این اتفاق ختم شد. از طرفی داوران دیدند که این فعالیتها نه پروژههای کوتاهمدت، بلکه چیزی شبیه زیست فرهنگی در شهر است و کار ما جنبه تبلیغاتی صرف نداشت.
هفتبرکه: نقش شورای فرهنگ عمومی و فرمانداری در این مسیر چه بود؟
هاشمی: نقش ما بیشتر هماهنگکننده و تسهیلگر بود. بدنه اصلی کار، توسط مردم و نهادهای محلی انجام شد. مردم خودشان به تعمیر و ساخت کتابخانههای خانگی پرداختند. خودشان کتاب خریدند و به کتابخانه وقف کردند. موضوع کتابخانههای علمای اوز و علاقهمندان قابلیت تحقیق میدانی دارد. از همان ابتدا، نقش امام جمعه به عنوان رییس شورای فرهنگ عمومی، و علما با فعالیتهای خوب قرآنی و مسجدمحور، و همچنین فرماندار به عنوان رییس انجمن کتابخانههای عمومی شهرستان، نیز در این زمینه پررنگ بوده است. این فعالیتها از آغاز فعالیتهای ما در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اوز هم بود، اما بعدها با همدلی شکل تشکیلاتی بهتری یافت. شورای شهر و شهرداری هم در این زمینه نقش زیادی داشتند، و در نهایت هم به خاطر مردمی بودن این طرحها، لوح «پایتخت کتاب» تقدیم شهردار آن شهر میشود.
هفتبرکه: مشارکت مهاجران و اوزیهای مقیم خارج از کشور چه تأثیری در انتخاب اوز داشت؟
هاشمی: بسیار زیاد. بخش عمدهی کمکهای خیرخواهانه به کتابخانهها و حوزه کتابخوانی، از سمت شاغلان و ساکنان در کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر کشورها انجام میشود. برای مثال، یکی از اوزیهای ساکن در امارات هرساله مبلغ معتنابهی را به مناسبت روز تولدش به کتابخانه «اوز» اهدا میکند. شبکه ارتباطی اوزیهای مقیم امارات، کویت و آلمان بخشی از فعالیتهای ترویجی را جهانی کرد و این برای داوران چشمگیر بود.
هفتبرکه: مکتبخانه سنتی اوز چگونه در پرونده شما نقش پیدا کرد؟
هاشمی: مکتبخانه نماد ریشهدار بودن آموزش در اوز است. ما آن را بهعنوان سند تاریخی تداوم سوادآموزی وارد پرونده کردیم و برای داوران این موضوع جذابیت داشت، چون در دیگر شهرها این پروژه سابقهای نداشت.
هفتبرکه: کتابخانه زندان اوز چرا در ارزیابی داوران مهم بود؟
هاشمی: چون نشان میداد کتابخوانی محدود به مدرسه و دانشگاه نیست و حتی برای بازاجتماعیسازی افراد نیز برنامه داریم. در زندان، زندانیانی بودند که زیر تیغ بودند و خاطرات زندگی خود را نوشتهاند که به نظر من جذاب و تلخ و شیرین بود. قصد ما این است که با همکاری نشر همسایه آن را به چاپ برسانیم.
هفتبرکه: طرح «کوچه شادی» چه چیزی را درباره جامعه اوز نشان میدهد؟
هاشمی: نشان میدهد نوجوانان ما نقش فعال در تصمیمسازی فرهنگی دارند. داوران حساسیت ویژهای نسبت به حضور نسل جدید داشتند. ما در حوزه کودک و نوجوان فعالیتهای جدیدی خواهیم داشت، از جمله ساخت ساختمان ویژه کتابخانه کودک و نوجوان، به همت خانم پیرزاد.
هفتبرکه: مطبوعات محلی اوز چه نقشی در این حرکت داشتند؟
پاسخ: آنها روایتگر تلاشها بودند. استمرار رسانهای باعث شد حرکت ما دیده و مستند شود. در این زمینه عصر اوز، پسین اوز، پیام اوز و دیگر رسانهها بسیار موثر بودند.
هفتبرکه: چرا شما معتقدید پایتختی کتاب در اوز یک عنوان تشریفاتی نیست؟
هاشمی: چون فعالیتها حتی بدون عنوان هم ادامه داشت. این عنوان فقط برچسبی بود روی کاری که سالها در جریان بود و این عنوان تازه آغاز کار ماست. کار آگاهیبخشی به مردم ادامه خواهد یافت. باشگاههای بیشتری در زمینه کتابخوانی به همت خود مردم طراحی خواهد شد.
هفتبرکه: خانم هاشمی، مهمترین چالش دهساله شما چه بود؟
هاشمی: اینکه فعالیتها مقطعی نشوند. حفظ انگیزه عمومی، سختتر از اجرای برنامهها بود.
هفتبرکه: چه تغییری پس از اعلام پایتختی کتاب در شهر رخ داده؟
هاشمی: نگاه مردم به کتاب بهعنوان یک «امکان زیستی» جدیتر شده؛ مخصوصاً در مدارس و محلات. بازتاب آن در ایران و همشهریان عزیز ما در کشورهای همسایه بسیار خوب و مفید بود.
هفتبرکه: چه کسانی از نظر شما بیشترین نقش را در این موفقیت داشتند؟
هاشمی: کتابداران، معلمان، فعالان اجتماعی، نویسندگان محلی و نوجوانانی که در طرحهای محلهمحور مشارکت کردند. آنها از این فرصت برای معرفی شهرستان اوز به عنوان یک شهر فرهنگی مغتنم بود.
هفتبرکه: با این وصف، انتخاب اوز چه معنایی برای آینده فرهنگی شهرستان دارد؟
هاشمی: بهمعنای تثبیت یک مسیر است. از این به بعد باید به سمت زیرساختهای پایدارتر و حرفهایتر حرکت کنیم. تازه آغاز یک مسیر طولانی است. کار آگاهی دادن پایانی ندارد.
هفتبرکه: خانم هاشمی به نظرتان، این موفقیت چه مسئولیتی برای فرمانداری ایجاد کرده است؟
هاشمی: مسئولیت ما این است که انرژی اجتماعی را پراکنده نکنیم و برای آن مسیرهای پایدار مالی و برنامهای فراهم کنیم. ما از صبح زود تا دیروقت به دنبال وضعیت بهتر برای شهرستان هستیم.
هفتبرکه: آیا اوز الگویی برای دیگر شهرهای کوچک محسوب میشود؟
هاشمی: بله؛ چون نشان داد فعالیت فرهنگی الزاماً نیازمند کلانشهر بودن نیست، بلکه نیازمند مشارکت و استمرار است. علاقه، شکیبایی و حرکت رو به جلو. ما یک تیم خوب را تشکیل دادیم با یک هدف مشخص و مشترک که خدا را شکر به نتیجه انجامید.
هفتبرکه: جایگاه زنان فعال فرهنگی در شکلگیری این اتفاق چگونه بود؟
هاشمی: بسیار پررنگ. بسیاری از برنامههای کتابخوانی در اوز توسط زنان طراحی، اجرا و پیگیری شد. حتی در روستاهای مظلوم شهرستان. همین الان در روستای «کهنه» یک خانم خانه شخصی خود را به کتابخانه عمومی تبدیل کرده. فرصت کنید و در سفر بعدی حتما میتوانیم به این روستا سر بزنیم.
هفتبرکه: با توجه به حضور فعالان کتاب و کتابخوانی، اگر بخواهید جوهره حرکت فرهنگی اوز را در یک جمله بیان کنید، چیست؟
هاشمی: اینکه مردم شهر احساس کردند کتاب بخشی از هویت اوز است، نه یک کالای لوکس. چون ارتباط مردم اوز در طول تاریخ با مطبوعات داخل کشور بسیار خوب ارزیابی میکنم. شاعران و نویسندگان آشنایی هم در سراسر ایران ساکن هستند که سابقه فرهنگی اوز را نشان میدهد.
هفتبرکه: برای تثبیت پایتختی کتاب چه برنامههای جدیدی در دست دارید؟
هاشمی: توسعه کتابخانههای محلی، گسترش فعالیتهای محلهمحور، تقویت پیوند با نویسندگان بومی و ایجاد مرکز مطالعات فرهنگی جنوب فارس. سه کتابخانه عمومی اوز در کنار هم قرار گرفته که میتوان آن را مجتمع کتابخانهای اوز دانست.
هفتبرکه: پیام شما برای داوران و نهادهای فرهنگی کشور چیست؟
هاشمی: اوز ثابت کرده که حتی یک شهر کوچک میتواند موتور حرکت فرهنگی شود، اگر فرصت دیدهشدن و اعتماد به مردم فراهم شود. معرفی شدن شهرهای کوچک حس خوبی را در شهر ایجاد میکند.
هفتبرکه: به نظرتان نقش تاریخی و فرهنگی لار و گراش دو همسایه همجوار شهرستان اوز، در تقویت روند پایتختی کتاب اوز چگونه قابل توضیح است؟
هاشمی: این سه شهر در یک بستر تاریخی مشترک رشد کردهاند؛ پیوندهای خانوادگی، سنت دیرین وقف، مدرسهسازی و حضور گسترده مهاجران در خلیج فارس باعث شده فرهنگ مطالعه در منطقه ریشه داشته باشد. اوز در چنین زیستی تنها نبود؛ همین پشتوانه فرهنگی منطقهای زمینه شکلگیری حرکت دهساله ما را فراهم کرد. این ارتباط را باید تقویت کرد.
هفتبرکه: خانم هاشمی، شهرستان لارستان بهعنوان مرکز اداری و آموزشی جنوب فارس چه نقشی میتواند در تقویت این عنوان برای اوز داشته باشد؟
هاشمی: لار ظرفیتهای دانشگاهی، رسانهای و زیرساختی گستردهتری دارد. همکاری مشترک با مراکز علمی و فرهنگی لار میتواند به اوز کمک کند که برنامههایش را از سطح محلی به سطح پژوهشی و عملیاتی حرفهای ارتقا دهد. این همکاری نه رقابت، بلکه مکملی برای پایداری حرکت فرهنگی اوز خواهد بود.
هفتبرکه: شهر ما گراش که به فعالیتهای نوآورانه و مردمی مشهور است، چگونه میتواند به مسیر اوز کمک کند؟
هاشمی: گراش در دو دهه اخیر نمونهای موفق از مشارکت اجتماعی در فرهنگسازی و ایجاد نهادهای آموزشی و سلامتمحور بوده است. تجربههای این شهر در حوزه نهادهای مردمنهاد، فعالیت نوجوانان، برگزاری برنامههای کتابخوانی و انرژی بالای جامعه مدنی میتواند به اوز منتقل شود. همکاری گراش باعث پویا ماندن جریان مردمی در اوز خواهد شد. پیش از این هم از طریق مسئولان کتابخانه گراش از جمله خانم «برزین» و خانم «حسینزاده» همراهی مشارکتهای کتابخوانی ادامه داشت.
هفتبرکه: یک سوال چالشی هم بپرسیم: رقابت دیرینه بین اوز، لار و گراش چه تأثیری بر این روند داشته؟ مثبت یا منفی؟
هاشمی: این رقابت اگر در سطح تاریخی گاهی چالشزا بوده، امروز تبدیل به یک موتور محرک شده است. رقابت فرهنگی سالم باعث شده هر شهر به دنبال برنامههای خلاقانهتر و مشارکت بیشتر مردم باشد. ما در اوز تلاش کردیم این رقابت را به انرژی سازنده تبدیل کنیم و نتیجه آن در پرونده پایتختی دیده شد.
هفتبرکه: به عنوان پرسش پایانی، برای حفظ و تقویت عنوان پایتختی کتاب، چه نوع همکاری سهجانبه میان اوز، لار و گراش ضروری است؟
هاشمی: بقای این عنوان وابسته به همکاری منطقهای است. سه شهر باید شبکهای فرهنگی تشکیل دهند: گردش برنامهها، جشنوارههای مشترک، تبادل میان کتابخانهها، پروژههای پژوهشی، برنامههای نوجوانان و ایجاد زیرساخت نشر. اوز تنها با چنین همکاریهایی میتواند از یک عنوان نمادین عبور کند و به یک محور پایدار فرهنگی در جنوب فارس تبدیل شود.
عکسهای مجید افشار را از افتتاحیه سی و سومین دوره هفته کتاب، عصر جمعه ۲۴ آبان ۱۴۰۴ در سالن امپراتور اوز، مشاهده کنید.
