هفت‌برکه – شمیلا غیرتی: در میانه‌ی درد جمعی و بحران عظیمی که به ما تحمیل شده است، اغلب ما درگیر احساساتی شده‌ایم که شاید حتی برای خودمان هم قابل توضیح نباشد؛ ملغمه‌ای پیچیده از احساسات متناقض ترس، نگرانی، غم، خشم، امیدواری و… که نه تنها نشانه‌ی ضعف نیست، بلکه نشانه‌ی مبهم بودن شرایط و پیچیدگی انسان است.
در این شرایط غیر قابل پیش‌بینی، یکی از هزاران سوالی که ذهن والدین را به خودش مشغول کرده، این است که چه اتفاقی برای حال و آینده‌ی فرزندمان می‌افتد. برخی والدین می‌پرسند: چگونه می‌توانیم از بروز اضطراب بیش‌از حد و آسیب‌های جدی به روان کودکمان جلوگیری کنیم، چون او نیز در بطن همین بحران زندگی می‌کند و رشد می‌یابد و می‌بیند و می‌شنود.
واقعیت امر این است که گاهی والدین فراموش می‌کنند که حتی در بدترین شرایط هم شیوه‌های فرزندپروری آنها در به حداقل رساندنِ آسیب‌ها و پرورش فرزندانی سالم تاثیر بسزایی دارد. شرایط و اتفاقات بیرونی تحت کنترل ما نیستند اما رفتار ما و نحوه پاسخگویی به این شرایط، همچنان تحت کنترل ما هستند.
خانم مستن، یکی از تاثیرگذارترین روانشناسان کودک که به مطالعه و تحقیق در زمینه‌ی تاب‌آوری کودکان می‌پردازد، در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که کودکانی که در شرایط بحرانی و سخت مانند شرایط جنگ پرورش می‌یابند، در صورتی که حداقل یک رابطه‌ی پایدار، امن و حمایت‌گر با یک بزرگسال (والدین، مراقب، عضو خانواده…) داشته باشند، می‌توانند بهتر از سایر کودکان بر سختی‌ها غلبه کنند، تاب‌آوری بیشتری دارند و سازگارترند. در موقعیت‌های بحرانی، شیوه‌های پاسخگویی و رفتار والدین در زندگی فرزندان نقش حیاتی و پررنگی دارد و والدین می‌توانند با آگاهی بیشتر، شدت آسیب‌ها را به حداقل برسانند.
کودکان قبل از ۲ سالگی قادرند حالات و شدت هیجانات والدین را از طریق زبان بدن و تن صدای آنها تشخیص بدهند و زمانی که هیجانات ناخوش‌آیند والدین (ترس، نگرانی…) تداوم پیدا می‌کند، دچار آشفتگی می‌شوند. کودکان بزرگتر ممکن است با لجبازی، پرخاشگری و یا ترس و اضطراب به این وضعیت پاسخ بدهند. بنابراین، کودکان به تمام علائم کلامی و غیر کلامی رفتار والدین خود حساس هستند و ارتباط امن والد و فرزند ابزاری مهم در جهت تنظیم هیجانات کودک است.
والدین زمانی می‌توانند شدت آسیب‌ها را به حداقل برسانند که ابتدا به جسم و ذهن خود توجه داشته باشند، چرا که مراقبت از خود، کلید موفقیت در مراقبت از فرزندان است. پس:
برای مراقبت از خودتان:
۱. تا جایی که می‌توانید ورودی اخبار را محدود کنید. اخبار را از منابع معتبر و محدود دنبال کنید.
۲. نگرانی‌هایتان را انبار نکنید. در جمع‌های امن قرار بگیرید و در مورد نگرانی‌هایتان صحبت کنید.
۳. برنامه‌ای برای مدیتیشن و تمرین‌های تنفسی آگاهانه داشته باشید.
۴. از مشاور کمک بگیرید.
برای مراقبت از کودکان:
۱. در حضور کودکان، به هیچ عنوان اخبار و تصاویر ناراحت‌کننده را دنبال نکنید.
۲. لازم نیست کودکان در مورد تمام جزئیات اطلاعات دقیق داشته باشند. از طرفی، شرایطِ پیش‌آمده را انکار نکنید. پس اگر در مورد وقایع سوالی پرسیدند، بر حسب سن آنها پاسخگو باشید. برایشان مثال ساده بزنید. مثلا بگویید: «می‌دانی وقتی بین دو فرد اختلاف پیش می‌آید، در صورتی که حل و مدیریتش نکنند، منجر به دعوا می‌شود؟»
۳. سعی کنید بیشتر از ارائه‌ی توضیح، شنوا باشید. در مورد نگرانی‌هایش سوال بپرسید و با گفتن جملاتی اینچنینی به او امنیت خاطر بدهید: «ما کنار هم هستیم، ما مراقب هم هستیم.»
۴. اجازه بدهید کودک در مورد احساساتش صحبت کند و با گفتن جملاتی مثل: «نترس! ترسیدن نداره. گریه نداره!» احساسات آنها را بی‌اعتبار نکنید. همانطور که ما بزرگسالان با صحبت در مورد نگرانی‌هایمان کمی آرام می‌گیریم، کودکان نیز زمانی که بدون قضاوت و سرکوب شدن، احساساتشان را بیان می‌کنند و شنیده می‌شوند، احساس آرامش و امنیت پیدا می‌کنند.
۵. برنامه‌ی روزانه و روتین زندگی کودکان را تا جای ممکن به هم نریزید. قابل پیش‌بینی بودن به آنها احساس امنیت می‌دهد. پس برنامه‌ی بازی، قصه، خواب و غذا خوردن را طبق هفته‌های قبل پیش ببرید.
۶. سعی کنید حداقل یک زمان باکیفیت برای بازی با کودکتان در طول روز داشته باشید. بازی برای کودکان ابزار مهمی در جهت آرام‌سازی و تنظیم هیجانات به شمار می‌رود.
