هفت‌برکه – سمیه کشوری: برانیسلاو نوشیچ (Branislav Nusic) رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس اهل صربستان و از پایه‌گذاران ادبیات نوین صِرب بود. او اکتبر ۱۸۶۴ در بلگراد در خانواده‌ی بازرگانی ورشکسته به دنیا آمد. تحصیلاتش را در رشته‌ی حقوق به پایان رسانید، ولی وکالت نتوانست علاقه‌اش را به خود جلب کند. نوشیچ به کارهای گوناگونی چون هنرپیشگی، کارمندی و آموزگاری دست زد، اما سرانجام ادبیات و تئاتر بود که توانست او را در حیطه‌ی بیکران خود نگاه دارد. برانیسلاو نوشیچ در سال ۱۹۳۸ از دنیا رفت.
نوشیچ در داستان‌ها و نمایش‌نامه‌های انتقادیِ بسیاری که نوشته است، خنده‌انگیزترین و در عین حال دردناک‌ترین پرده‌های زندگی انسان‌ها را در برابر خواننده می‌گشاید. او جامعه‌ی خود را خوب می‌شناسد، دردها و رنج‌ها را می‌بیند و با شیرین‌ترین کلام آن‌ها را تصویر می‌کند: طبقات مرفه اجتماع را که «وقار و شخصیتشان» در کلمه‌ی «ثروت» خلاصه می‌شود، بی‌رحمانه به باد استهزاء و انتقاد می‌گیرد؛ با دقت خاص و زیرکانه‌ای دانشمندانی را که عقاید و نظریه‌هاشان با مسائل واقعی زندگی فاصله‌ی زیادی دارد، رسوا می‌کند؛ و انبوه بیکاره‌ها، دلال‌ها و خوش‌پوشان متظاهر را که در ادارات، رستوران‌ها و کافه‌ها می‌لولند، معرفی می‌کند.
در آثار نوشیچ، خنده‌ی بی‌کینه و طنز خشم‌آلود، طعنه‌ی ملایم و شوخی کنایه‌دار، به هم می‌آمیزد. از این حیث نوشته‌هایش رنگی از آثار مارک تو‌این، چخوف و گوگول دارد. از او اغلب به عنوان گوگول صربی و بالکان یاد می‌شود. شوخی و هجای سخن او با واقع‌بینی درخشانی صورت می‌گیرد. حتی در مواردی که به اوج طنز و طعنه سیاسی می‌رسد و در صراحت لهجه تا حد امکان پیش می‌رود، کوشش می‌کند که تأثیر «نامطبوع» قلمش را با بیان عبارات دوپهلو و گفتارهای مهمل‌نما و تغییر شکل خطوط ظاهری و غیرواقعی پدیده‌ها، جبران کند.
کتاب «زندگی من» اثر این نویسنده نیز از این ویژگی‌ها مستثنا نیست. بنابراین از این جهت می‌توان آن را بررسی کرد: کتاب «زندگی من» خودزندگی‌نامه‌ای با زبان طنز ولی آمیخته به انتقاد و کنایه است.
این کتاب، خود زندگی‌نامه‌ای طنز است که نویسنده در آن مسائل روز اجتماعش را با بیان خاطراتی از دوران زندگی بیان می‌کند. خودزندگی‌نامه، اتوبیوگرافی، خویش‌نامه، حسبِ‌حال یا سرگذشت خود، زندگی‌نامه‌ای است که به‌دستِ خودِ فرد نوشته می‌شود. در روایت‌شناسی، خودزندگی‌نامه روایتی است درباره‌ی نویسنده که آشکارا یا به‌طور ضمنی ادعا می‌کند حقیقی یا به عبارت دیگر غیرداستانی است. خودزندگی‌نامه‌ها فرم‌های گوناگونی دارند. خودزندگی‌نامه مفهوم قرص و محکمی نیست و این حوزه پر است از روایت‌هایی که در قلمرو نامشخص بین خودزندگی‌نامه و داستان قرار می‌گیرند.
انگیزه‌ی اصلی نویسنده از خلق این اثر، استنکاف آکادمی علوم و هنرهای صربستان از پذیرفتن وی به عضویت آکادمی بود. این نمایشنامه‌نویس صرب‌تبار یوگوسلاوی سابق در سال ۱۹۲۴ یعنی زمانی که شصت سال سن داشت، جهت عضویت در آکادمی علوم و هنر با در بسته روبه‌رو و مردود شد. از آنجایی که نامزدهای عضویت در آکادمی باید زندگی‌نامه‌ی خود را می‌نوشتند، تصمیم گرفت یک زندگی‌نامه‌ی طنزآمیز بنویسد که نتیجه همین اثر شد. گویی نوشیچ در این کتاب می‌خواهد بگوید اکنون من سوژه‌ی خودم هستم و این زندگی آن‌قدرها هم جدی نیست.
خودزندگی‌نامه در عالم نویسندگی شبیه خودنگاره در عالم نقاشی است. هنرمندان زیادی خودنگاره‌ی خود را کشیده‌اند یا به صورت واقعی یا به صورت دِفُرمه یا دگرگون شده. کتاب «زندگی من» گویی خودنگاره‌ای است که منِ نویسنده در آینه به خودش دهن‌کجی می‌کند اما در واقع به دیگرانی که خودنگاره را می‌بینند، این امر را یادآوری می‌کند که منِ واقعی کدام است؟ من با چهره‌ای آرام و صورتی منجمد؟ یا چیزی که واقعاً درونِ من وجود دارد و در جریان است؟
سوالی که پیش می‌آید این است که چرا زندگی هنرمند یا منِ نویسنده، جدا از واقعی یا غیرواقعی بودن اثر، ارزش پیدا می‌کند؟ شاید بتوان گفت «نفس» یا «خود» به عنوان گوهری با ارزش در فردیت، شخصیت و اصالت هر فردی تاثیری انکارنشدنی دارد. نویسنده با به تصویر کشیدن خود به بازگو کردن آن «من» می‌پردازد. منی که در طول زندگی روزمره‌ی انسان‌های عادی با آن روبه‌رو شده و از آن به سادگی گذشته‌اند، اما هنرمند آن را ثبت کرده است.
کتاب «زندگی من» بیش از هرچیز به دیالوگ شبیه است، گویی نویسنده تلاش می‌کند با جهان پیرامون خود و با همه‌ی آدم‌های اطراف خود حرف بزند. با زبان طنز خواننده را بخنداند و همچنین در پسِ آن به تفکر وادار کند.
خودزندگی‌نامه‌ی نوشیچ بخشی از آگاهی فردی او از جهان درون و برونش را به نمایش می‌گذارد. او در تک‌تک واژه‌هایش خودش را از جهان واقعی‌اش جدا نمی‌کند. با این حال، نه ژست می‌گیرد و نه تظاهر به دیگربودگی می‌کند؛ گویی نمی‌خواهد خودش را به شکل دلخواه جلوه دهد. نوشیچ در پسِ ضعف و قوتش، سادگی، صداقت و واقع‌گرایی ناب را به نمایش می‌گذارد و به این طریق از هویت خودش حفاظت می‌کند. به عبارت دیگر، نوشیچ خواننده را به دور از فلسفه‌بافی به درون زندگی‌اش می‌کشاند.
نویسنده در این کتاب، مسائل روز اجتماع را با بیان خاطراتی از دوران زندگی‌اش بررسی و تحلیل می‌کند. برانیسلاو نوشیچ که این کتاب را در دهه‌ی آخر زندگی خود نوشت، از دوران تولد تا مرگ خود را به رشته‌ی تحریر در می‌آورد و طی آن به نظام آموزشی، نظام خانواده، اوضاع اقتصادی، روابط اجتماعی و ازدواج می‌پردازد. کتاب از زبان اول شخص روایت می‌شود و هر فصل به موضوعی خاص اشاره دارد. او فصل آخر کتاب را به مصاحبه‌ای خیالی اختصاص داده است که در لحظه‌ی مرگ و در واقع بعد از مرگ انجام داده تا به همه ثابت کند مرده است.
سخن آخر اینکه هر چه زندگی‌نامه خوانده‌اید را به کناری بگذارید، چون این خودزندگی‌نامه پنجره‌ی تازه و متفاوتی را رو به شما می‌گشاید.
کتاب «زندگی من» توسط سروژ استپانیان در انتشارات کارنامه ترجمه شده است. علاوه‌براین، کتاب صوتی این کتاب را می‌توانید در پایگاه کتاب گویا ایران‌صدا به صورت رایگان بشنوید.
