هفت برکه: قرار است برای آیندگان چه تصویری از کلات باقی بگذاریم؟ این سوال برای ما مهم است چون شکل‌گیری بنای اولیه شهر و حتی ریشه‌ی نام گراش با این کوه پیوند خورده است. سال‌هاست که نهادها و گروه‌ها با اهداف مختلف به دنبال اجرایی کردن طرح و پروژه‌هایی روی کلات هستند. ایجاد پلکان، تازه‌ترین اقدامی است که روی کلات پیاده می‌شود. اما آیا این پروژه، طرح و نقشه‌ای دارد و آیا روی آن مطالعاتی صورت گرفته است یا نه؟
رییس میراث فرهنگی: طرح با تایید و نظارت میراث است
به گزارش هفت‌برکه، قلعه‌ی همایون‌دژ یک اثر ثبت‌شده‌ی ملی است و متولی اصلی آن میراث فرهنگی است. سید عفیف‌الدین زندوی، رئیس اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان گراش، می‌گوید این پروژه پله‌سازی، زیرسازی طرحی است که اجرای آن به دلیل بالا بودن هزینه‌ی اجرایی آن ممکن نبود:«این پروژه توسط مهندس آرمان‌مهر، خانم مهندس نوروزی و مهندس محمد مهرابی و مهندس اکبری‌زاده طراحی شد ولی به دلیل سنگین بودن هزینه‌ی اجرایی آن، عملیاتی نشد. طرحی که الان دارد کار می‌شود به نوعی زیرسازی همان طرح قبلی است. محمد جعفریان پیمانکار پروژه‌ی در حال اجرا روی کلات است که طرح آن به تایید میراث فرهنگی گراش رسیده است و با نظارت کامل میراث فرهنگی در حال انجام است.»
زندوی به جلسه‌ای که برای تصمیم‌گیری در مورد این پروژه در دفتر امام جمعه گرفته شد اشاره کرد و گفت: «در جلسه‌ای که پیرو همین موضوع در دفتر امام جمعه گرفته شد، قرار بر این شد که شهرداری هزینه‌ی طراحی را متقبل شوند و هزینه‌ی زیرسازی پلکان موجود ۳۰۰ میلیون تومان است که خیر گراشی پرداخت آن را متقبل شده است. بار دیگر تاکید می‌کنم که این طرح در واقع زیرسازی طرحی است که تیم مهندسین طراحی کرده است.»
آرمان‌مهر: طرح ما یک طرح اولیه بود.
اما غلامرضا آرمان‌مهر، یکی از محققین و طراحان پروژه، از اجرای این طرح بی‌خبر است. او به نمایندگی از تیم مهندسین، طرح را در جلسه‌ای که در دفتر امام جمعه برگزار شد ارائه کرد و بعد از آن خبری از پیگیری موضوع از مسئولین شهر نشنید. آرمان مهر در گفت‌وگو با هفت‌برکه می‌گوید: «بعد از تحقیق و انجام مطالعه روی طرح و چندین جلسه‌ی همفکری با مسئولین، بالاخره یک طرح اولیه مبتنی بر ضوابط میراث و خواسته‌های گروه‌های مختلف آماده شد. در جلسه‌ای که در دفتر امام جمعه برگزار شد، با حضور شخص امام جمعه، شهردار، فرماندار، آقای شیرزادی، رییس ستاد شهدای گمنام و رییس بنیاد شهید و تعداد زیادی از مسئولین، ما طرح را ارائه دادیم.
«هدف ما از جلسه این بود که طرح اولیه را ارائه کنیم و نظرات را بگیریم و جمع‌بندی کنیم تا پختهتر شود. تقریبا نظر همه دوستانی که آن جا بودند نسبت به این طرح مساعد بود و طرحی بود که چند ماه توسط چندین مهندس روی آن فکر شده بود. همانجا دوستان بحث هزینه را پیش کشیدند که طرح خوبی است ولی هزینه ی اجرایی آن بالا است. خلاصه طرح آماده شد و برآورد هزینه انجام شد. طرح تا جایی نهایی شده بود که قرار بود تیم مهندسین با همراهی امام جمعه برای صرفه‌جویی در هزینه‌ی اجرای طرح به مرودشت و فیروزآباد و چند شهر دیگر برویم و از معدن سنگ‌های آن بازدید کنیم؛ یعنی امام جمعه نیز کاملا با این طرح موافق بود ولی نمی‌دانم به چه علت بعد از آن هیچ پیگیری از جانب دوستانی که تا پیش از این پیگیری‌های زیادی داشتند صورت نگرفت و قضیه رها شد. تا جایی که شنیدیم در غیاب ما جلسه‌ای گرفته شده است و تصمیم گرفتند با این فرض که طرح به درد نمی‌خورد و هزینه‌بر است، بدون اطلاع کار را شروع کرده‌اند.»
شیرزادی: طرح به بالای کلات نمی‌رسد
عبدالله شیرزادی، رئیس ستاد شهدای گمنام، مهم‌ترین دلیل اجرای این پروژه را صعب‌العبور بودن مسیر کلات عنوان کرد و گفت: «صعب‌العبور بودن مسیر دسترسی به شهدای گمنام و درخواست‌های مکرر مردم برای حل این مشکل و مشاهده لیز خوردن خواهران و برادران زائر، ما را برای اجرای این طرح مصمم کرد. به همین منظور در سال گذشته با یکی از خیرین در این رابطه صحبت کردیم و او هزینه حدود ۳۰۰ میلیون تومان برای اجرای طرح متقبل شد. ما حدود ۱۹ ماه مشغول مشورت با مسئولین بودیم که سرانجام در بهمن‌ماه امسال کار را آغاز کردیم. پیمانکار آن جناب آقای جعفریان است که طرح آن را هم خودشان تهیه کرده‌اند و حدود دو تا سه ماه آینده به مرحله‌ی بهره‌برداری خواهد رسید.»
او با اشاره به این موضوع که محل اجرای پروژه برخوردی با کلات و مسائل میراث فرهنگی ندارد و طرح از سوی میراث فرهنگی تایید شده است، ادامه داد: «هماهنگی با میراث فرهنگی صورت گرفته است و ما به اتفاق مسئول میراث فرهنگی دو بار رفتیم محل اجرای پروژه و بازدید میدانی انجام دادیم. این طرح به بالای کلات نمی‌رسد و با میراث فرهنگی و چیزهایی که به کلات مربوط است برخوردی ندارد. یعنی آخرین پله‌ی ما همسطح با کلات است. آنجا طرح ما تمام می‌شود و ادامه ندارد.»
اتفاق مثبت ماجرا: نقشه‌برداری از کلات
آرمان‌مهر نقشه‌برداری از کلات را اتفاق مثبت این ماجرا می‌داند و می‌گوید: «ما اصرار چندین‌ساله و بی‌نتیجه‌ی مسئولین و ارگان‌های مختلف شهر برای اجرای طرحی روی کلات را دیدیم و در جلساتی که گرفته شد به این باور رسیدیم که این بار همه‌ی مسئولین و نهادهای مختلف شهر به اتفاق به این نتیجه رسیده‌اند که با مشورت، همفکری و همراهی همدیگر به یک طرح پخته برسند. وقتی ما این حسن نیت را دیدیم، یک گروه تشکیل دادیم و با چهار نفر از مهندسین که رزومه‌ی پرباری در رشته‌ی تخصصی خود دارند مشورت کردیم و طی چند ماه مطالعات اولیه را انجام دادیم.
«یکی از اتفاق‌های خوب در این مسیر این بود که کلات را نقطه به نقطه نقشه‌برداری کردیم؛ هر چند به دلیل کمبودهای مالی، نقشه‌برداری اصولی انجام نشد اما این نقشه‌برداری برای همیشه می‌ماند. جا دارد از آقای مهروری، شهردار محترم، تشکر کنیم که هزینه نقشه‌برداری را متقبل شدند. پیشنهاد ما این بود که اگر قرار است یک کار علمی و اصولی انجام شود، قدم اول آن نقشه‌برداری باشد. به هر حال باید اطلاعات دقیقی از محل داشته باشیم و نقشه بر اساس ساختار فیزیکی دقیق طراحی شود. حتی از نمونه موردی‌هایی بازدید کردیم. نمونه موردی که برای قلعه اژدها پیکر لار انجام شده بود واقعا نمونه قابل تاملی بود.»
اما آیا کلات ارزش هزینه کردن و اجرای یک طرح مطالعاتی را داشت؟ آرمان‌مهر جواب می‌دهد: «قلعه‌ی همایون دژ از دو منظر حائز اهمیت است: یکی کلات و قلعه‌ی همایون‌دژ که از نظر تاریخی و اجتماعی و فرهنگی ارزش خیلی بالایی برای ما دارد؛ و دوم موضوع شهدای گمنام، شهدای گرانقدری که با هر تفکری در هر دین و مذهب و هر جامعه‌ای ارزشمند هستند. این دو موضوع ما را توجیه کرد که اگر قرار است کاری انجام شود، باید در خور شهدای گمنام و در خور قدمت و عظمت تاریخی کلات باشد. اما مطمئن نیستم که مسئولین نیز در این زمینه توجیه شده‌اند یا نه؟ در واقع، اگر نظر شخصی من را بخواهید، فکر می‌کنم اصلا نیاز نیست آنجا کاری انجام شود یعنی اگر هیچ کاری انجام نشود هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد. حالا که تصمیم دارند کاری انجام دهند باید خیلی سنجیده باشد و از جوانب مختلف به آن فکر شده باشد تا در پیشگاه آیندگان و مردم عزیز گراش آدم روسفید باشد.»
چه طرحی اجرا می‌شود؟ آیا قانونی است؟
چه طرحی روی کلات در حال اجرا است؟ این سوالی است که ذهن مهندس آرمان مهر را نیز درگیر کرده است: «آیا برای پروژه‌ای که روی کلات در حال اجرا است طرحی ارائه شده یا نه؟ آیا طرح مطالعاتی دارد یا ندارد؟ و اگر دارد طرح به تایید میراث فرهنگی رسیده است؟ ضعفی که در کل پروژه‌ها در شهر ما وجود دارد این است که اصلا طرح را منتشر نمی‌کنند، یا درواقع باید این طور بگوییم اصلا طرحی ندارند. ما تصمیم داشتیم که اگر طرح نهایی شد، آن را در رسانه ارائه کنیم که نظرات مختلفی بگیریم تا به پختهتر شدن کار کمک کند. اما وقتی طرحی ارائه نشود نمی‌توان در مورد آن صحبت کرد و جوانب مثبت و منفی آن را سنجید. وقتی یک روال اشتباه در پیش گرفته شود نمی‌شود توقع داشت که نتیجه‌ی خوبی هم داشته باشد. توجیه هم این است که مردم می‌روند برای زیارت و اذیت می‌شوند و باید پلکانی احداث شود. به این دو کلمه نیست. اثر تاریخی که صدها سال قدمت دارد، اثری خیلی ارزشمند است و لازم است از جوانب زیادی بررسی شود.»
هر چند مشخص نیست چه طرحی به تایید میراث فرهنگی رسیده است، اما باز هم این سوال مطرح می‌شود که آیا اجرای این پروژه یک کار قانونی است یا تخلف؟ آرمان‌مهر می‌گوید: «حتی اگر طرحی به تایید میراث فرهنگی رسیده باشد، چون بنای ثبت ملی است و کار در عرصه‌ی بنای ثبت ملی انجام می‌شود، پیمانکار باید پیمانکاری باشد که صلاحیت مرمت آثار باستانی را داشته باشد و اگر این طور نباشد صراحتا می‌شود گفت که آنجا کار غیر قانونی دارد انجام می‌شود.»
تلخی ایجاد شکاف و فاصله بین مدیران اجرایی و جوانان متخصص و صاحب علم و عقبگردها و تبعات منفی آن به کام همه‌ی مردم شهر است: «به عنوان شهروند و یک جوان گراشی که در حوزه‌ی میراث فرهنگی تخصصی دارم و فعالیت‌هایی هم انجام داده‌ام، از مدیران شهری و مدیران اجرایی گراش گله دارم که با این کارها فاصله خودشان را با جوان‌های متخصص و صاحب علم بیشتر می‌کنند. وقتی این فاصله بیشتر شود، طبیعتا نتایج خوبی برای شهر ندارد و حقیقتا دست و دلی برای آدم نمی‌ماند تا برای ادامه کار همکاری کند و پیشقدم شود. کسانی که از این فاصله ضربه می‌بینند، مردم هستند و ثمره‌ی آن خسارت جبران ناپذیری است که برای شهر اتفاق خواهد افتاد.»
