چهارشنبه آخر، مایه‌ی بدنامی ماه صفر یا یک میراث فرهنگی؟

هفت‌برکه – عزیز نوبهار*: از کودکی از «پیرزن چارشمبد آخر ماه صفر» می‌ترسیدم. می‌گفتند می‌آید و بچه‌ها را می‌دزدد. از ۴۵ سال قبل، این پیرزن به شکل یک دزد در ذهنم حک شده است. برای همین بی‌بی‌صورا ما را نیل می‌کرد، روی پیشانی و شکم. هنوز هم ندانستم چرا با نیل پیشانی و شکم، دیگر پیرزن دزد ماه صفر نمی‌تواند ما را بدزدد! قند و آتش و سندولس (اسپند) و پول، باجی بود که باید می‌دادند تا ماه را به سلامتی رد کنیم.

ماه صفر، دومین ماه قمری که بعد از ماه محرم می‌آید، ماه بدنامی است. در عقاید مذهبی، برا رفع نحوست این ماه، دعاهایی وارد شده است که هنوز هم خوانده می‌شود. چهارشنبه آخر ماه صفر هم یکی از آن روز‌هاست که اعمال خاصی دارد. گفته شده است که هر کس در این روز سوره‌های «الم نشرح»، «تین»، «نصر» و «توحید» را هر کدام هفت مرتبه بخواند، به حول و قوه‌ی الهی قبل از تمام شدن سال، بی‌نیاز می‌شود. همچنین روایت شده است هرکس این دعا را در آخرین چهارشنبه ماه صفر بخواند، تا آخر صفر سال آینده از بلایا و آفت‌ها در امان می‌ماند و عمرش طولانی می‌شود: «بسم الله الرحمن الرحیم. اللهم یا ذا العَرشِ العظیم و العطاءِ الکریم عَلیکَ اِعتمادِی یا اللهُ یا اللهُ یا اللهُ الصمدُ الرحمنُ الرحیمُ، یا فردُ یا وترُ یا حیُّ یا قَیُّوم، اِمْنَعْ عَنِّی کُلَّ بلاءٍ و بلیّهٍ و فرقهٍ و هامهٍ، وامنع عَنِّی شَرَّ کُلِّ ظالمٍ و جبارٍ یا قدوسُ یا رحمنُ یا رحیمُ.»

رسوم این‌چنینی که بدنامی ماه صفر را می‌رساند، مخصوص ما گراشی‌ها نیست. در شهرهای کنار دریا، روز چهارشنبه آخر ماه صفر دل به دریا می‌زنند و با ذکر صلوات و بسم الله، سعی در رفع نحوست این ماه دارند. در پایان هم با در آوردن لباس سیاه، به استقبال شادی می‌روند. در شهر خودمان هم رسم چنین بوده و هست. تا صفر تمام شود، شادی‌ها آغاز می‌شود.

پیشنهاد می‌کنم متولیان میراث فرهنگی شهر، این رسم کهن را به عنوان «میراث ناملموس» به ثبت ملی برسانند تا برای آیندگان نیز به یادگار بماند. امیدوارم افرادی اعتراض نکنند که چرا باید این خرافات ثبت ملی شود؟ این بخشی از تاریخ و فرهنگ ماست. پس اگر ثبتش کنیم، بهتر است. بسیاری از رسوم دیگر ما نیز چنین ظرفیتی دارند که به عنوان میراث ناملموس ثبت شوند، از جمله رسم «سفری و جا».

در پایان، شعری را از کتاب «انار و بادگیر» نوشته‌ی صادق رحمانی که اشاره به نحوست ماه صفر دارد، می‌خوانیم:

پُسِ بالابلندُم، تا گطر چو

چشِ نومزادِ کاچُشْ اَندَتَر چُو

سه چار سالی اَبِه خطُّش نِه اُنْتِنْ

شوِ چارشَمبِدِ ماه صفر چُو

* کارشناس علوم اجتماعی