هفت‌برکه: کتاب «قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» تالیف نصراله کریمی و حلیمه غلامی از سوی انتشارات ایلاف در تابستان ۱۴۰۳ منتشر شد.
این کتاب چنان که از نام آن پیدا است، به معرفی و بررسی بیش از دویست قلعه، برج و عمارت در محدوده‌ی جغرافیایی خلیج فارس و دریای عمان و حتی منطقه‌ی سیستان و بلوچستان و خوزستان، تا قلعه‌هایی در سواحل کشور کویت و عمان می‌پردازد که بیشترشان کارکرد دفاعی داشته و محل حکمرانی بوده‌اند. رویکرد تاریخ‌نگاری و انسان‌شناسی این کتاب از آن جهت اهمیت دارد که مطالعه‌ی این بناهای تاریخی که در روزگار خود نقش سیاسی و دفاعی داشته‌اند، به شناخت بهتر شرایط زندگی مردم آن دوره، نگاه حاکمان و فرماندهان به حراست از مرزها و نقش بناها در مراقبت از محدوده‌های حکمرانی کمک می‌کند. وفور این قلعه‌ها در بخش جنوبی ایران که همیشه مورد تهاجم قدرت‌های خارجی بوده است، نشان می‌دهد ایرانیان از دیرباز حراست از مرزها در برابر تهاجمات بیگانه را یکی از اصول وطن‌پرستانه‌ی خود در طول حیات‌شان می‌دانستند.
درباره‌ی نویسندگان
نصراله کریمی متولد سال ۱۳۳۶ است و تاکنون دوازده جلد کتاب نوشته است. از دیگر آثار او پارسیان پاسبان خلیج فارس (۱۳۹۰) و تاریخچه‌ی آموزش و پرورش جنوب ایران (۱۳۹۲) است. مهندس حلیمه غلامی نیز متولد ۱۳۷۳ مدرس دانشگاه و تولیدکننده است. ویراستاری این کتاب از مجید احمدی و طرح جلد آن که تصویر دو قلعه است از ثوبان احمدی است.
این کتاب با ۲۴۶ صفحه و در قطع شومیز با قیمت ۳۰۰ هزار تومان و جلد سخت با قیمت ۳۵۰ هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان به تاریخ منطقه‌ی جنوب قرار دارد.
دیباچه و مقدمه‌ی کتاب
در دیباچه‌ی این کتاب که دکتر عبدالعلی لهسایی‌زاده، استادتمام بازنشسته‌ی جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز، آن را نوشته است، می‌خوانیم: «این اثر تاریخی و انسان‌شناسی گستردگی مناسبی را پوشش داده است… از روش تاریخی به خوبی استفاده شده و ابزار و مستندات کمیابی به کار گرفته است. تقریبا پژوهشگران نکته‌ای را از چشم به دور نگذاشته‌اند و نمونه بارز یک پژوهش انسان‌شناختی را انجام داده‌اند» (۱۷). دکتر لهسایی‌زاده همچنین از این کتاب به عنوان مرجع نام می‌برد که می‌تواند چراغ راهی «برای پژوهش‌های گسترده‌تر و عمیق‌تری در مورد تاریخ و فرهنگ مردم این منطقه از خاورمیانه باشد» (۱۷).
در بخش مقدمه به قلم مولفان کتاب نیز به اهمیت بناهای دفاعی در تاریخ کهن ایران اشاره شده است و می‌خوانیم: «این قلعه‌های مستحکم روزگاری امنیت یک تمدن را بر دوش می‌کشیدند و به دست اندیشه‌ی آریایی‌ها قامت آراستند… این بنای کهن، کهن‌تاریخی است از تبار آریایی ما که شناسنامه‌ای است از تدبیر منزل، سیاست مُدُن، و دارالعمارت برای دارالامارات.» (۲۰).
این کتاب در چهار فصل تنظیم شده و معرفی هر قلعه همراه با عکسی رنگی یا سیاه و سفید از آن بنا است که اکنون اغلب چیزی از آنها جز مخروبه‌ای باقی نمانده است. این عکس‌ها نشان می‌دهد قلعه‌ها عموما بر فراز ارتفاعات کوه‌ها و صخره‌ها ساخته می‌شدند تا اشراف بهتری بر قلمرو مرزهای خاکی و آبی داشته باشند. در توضیحات هر قلعه به تاریخ ساخت آن، صاحبان آن، دوره‌ی تاریخی و سرگذشت و فراز و فرود بنا تا روزگار ما اشاره شده است. در بسیاری از صفحات کتاب، نویسندگان از اشعاری مرتبط با بنا نیز استفاده کرده‌اند.
معرفی قلعه‌ی همایون‌دژ گراش
در فصل سوم کتاب که قلعه‌های شمالی خلیج‌فارس را بررسی می‌کند، قلعه‌ی معروف همایون‌دژ گراش نیز معرفی شده است. دو عکس از کلات در شب و بنای باقی‌مانده از قلعه در نور روز آن را بهتر معرفی می‌کند. به نوشته‌ی مولفان، این قلعه نظامی بوده و قدمت آن به دوران اشکانی برمی‌گردد و شامل چند باغ، خانه، مسجد، حمام، زندان و سایر ملزومات بوده است و در سال ۱۳۰۹ در درگیری خان گراش با قشون دولتی تخریب شده است.
قلعه‌های دیگر منطقه‌ی ما که همگی نام‌های آشنایی هستند نیز از چشم مولفان دور نمانده است، از قلعه‌سفید اشکنان، قلعه دولو دیده‌بان و قلعه‌ی بستک تا قلعه‌ی اژدهاپیکر لار. مولفان حتی قلعه‌هایی را معرفی کرده‌اند که سال‌ها است دیگر حتی اثری از بقایای آن نیست اما در حافظه‌ی منابع تاریخی نوشتاری و مردم منطقه ثبت است. یکی از این قلعه‌ها «قلعه‌ی احمد شاه خانی (تنپلو) است که «در جنوب کاکی بوشهر قرار داشته است و منتسب به احمدشاه خان یکی از رئیس‌های دشتی در دوره‌ی قاجار بوده است» (۴۸).
در بخش دیگری از این کتاب که سیر و سیاحتی در قلعه‌های جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان است، درباره‌ی قلعه‌ی جزیره هرمز می‌خوانیم: «قلعه جزیره هرمز پس از اشغال این جزیره در سال ۱۵۰۷ میلادی مصادف با ۹۱۳ ه. ق. توسط پرتغالی‌ها ساخته شد و تا سال ۱۶۲۲ میلادی / ۱۰۳۱ ه.ق در اشغال آنان بود. قلعه هرمز از آثار آلبوکرک پرتغالی است.» (۲۳۳).
