زیارت شاه چراغ، اهل قبور، سنت پیشواز رمضان

معمولا آخرین شب دوشنبه ماه شعبان و آخرین شب جمعه این ماه برای مردم شیراز ، زمانی خاص است ، مردم در اخرین شب جمعه ماه شعبان به صورت دسته جمعی و خانوادگی به زیارت حرم مطهر شاهچراغ (ع) می روند و از برادر بزرگ حضرت رضا (ع) طلب حاجت می کنند.

در آخرین شب دوشنبه نیز این کار با زیارت حرم مطهر حضرت سید علاءالدین حسین (ع) برادر حضرت احمد ابن موسی (ع) انجام می شود ، زیارت حرم مطهر حضرت سید علاءالدین حسین (ع) به زیارت آستانه موسوم است و در بین مردم جایگاهی ویژه دارد.

زیارت اهل قبور، زیارت آرامگاه حافظ، سرکش یاز نیازمندان و عیادت بیماران نیز از دیگر آئین ها یی است که قبل از اغاز ماه مبارک رمضان انجام می شود .

مردم شیراز قبل از شروع ماه رمضان به خانه تکانی و نظافت می‌پردازند و به خصوص در روستاها اغلب برای شستن لباس‌ها از ماده‌ای به نام ” کنگرز ”  استفاده می‌کنند.

آنهایی که دیوار خانه‌شان گچی است توسط پارچه‌ای که بر سر چوب بلندی می‌بندند گرد و خاک دیوارها را می‌گیرند، یکی دو ماه قبل از ماه مبارک رمضان زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، ترشیجات‌، ادویه‌جات، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.

آنها معمولا دو نوع ادویه تهیه می‌کنند، ادویه پلو و ادویه‌ترشی که هرکدام محتویات خاص خود را دارد  ترشی‌هایی که برای این ماه تهیه می‌کنند بیشتر ترشی بادنجان، موسیر، پوست لیموترش، خیار و جاشیر (گیاه خودرو و کوهی شبیه کرفس) است.

ظروفی که این ترشی ها را در آن نگه داری می کنند تا به اصطلاح جا بیفتد “کلوک” نام دارد هرکدام از این ترشی‌ها را در یک کلوک قرار می‌دهند.

طعم خوش گل گاوزبان  و قنبر پلو مهمان سفره‌ شیرازی ها

عرقیات شیراز هم بسیار معروف و متنوع است اما عرقی که در رمضان بیشتر مصرف می‌شود عرق “گاوزبان” نام دارد که اغلب هنگام افطار می‌خورند و معتقدند که این عرق گرم است و سردی و رطوبت روزه را از بین می‌برد.

از غذاهایی که برخی خانواده‌ها در شیراز، سحرهای ماه مبارک می‌خورند ” قنبرپلو ” است که از گوشت، ‌نخودچی گل، مغزگردو‌، کشمش، شیره انگور ، رب انار ، پیاز ، زردچوبه، ‌نمک، برنج و روغن ساخته می‌شود.

ابتدا گوشت و نخودچی را می‌کوبند بعد آنها را مخلوط کرده چند پیاز در آنها رنده می‌کنند و کوفته ریزه درست کرده در روغن سرخ می‌کنند. گردو و پیاز و کشمش را هم سرخ کرده هنگام دم کردن برنج کوفته ریزه را همراه این مخلوط لای برنج می‌گذارند و بعد از اینکه برنج ورآمد با کفگیر روی آن شیره و رب انار می‌ریزند و می‌گذارند تا برنج دم بکشد.

در شیراز رسم است که روز دوازدهم ماه مبارک رمضان سوره یوسف را قرائت می‌کنند و زنان عقیده دارند که خواندن این سوره باعث زیاد شدن محبت می‌شود.

آنها همراه خود نبات یا سیب و یا خوراکی‌های دیگری به مجلس ختم قرآن می‌برند و بعد از قرائت این سوره به آن خوراکی می‌دمند و عقیده دارند هرکسی از آن بخورد محبتش به طرف مقابل زیاد می‌شود.

جمعه الوداعی وداع جمعه آخر رمضان

شیرازی‌ها به آخرین جمعه ماه مبارک “جمعه الوداعی ”  یا الوداعی می‌گویند. در این روز مساجد شیراز بسیار شلوغ است و مملو از جمعیت می شود .

زنان شهر هر کدام به نیت خاصی از پیش از ظهر برای گرفتن جای مناسب به مسجد می روند . بسیاری از آنها بعد از مراسم جمعه الوداعی از  هر مسجد  به “مسجد فتح” می‌روند. هرکس برای برآورده شدن حاجتش شمعی روشن می‌کند، طوری که شبستان مسجد از دود شمع دیده نمی‌شود. عده ای از زنان هم در صحن مسجد مشغول پختن حلوا می‌شوند.

حلوای نذری، دورکعت نماز تهیه

در این مسجد بچه ها هم برای گرفتن حلوای نذری هجوم می آوردند در حیاط مسجد درختان نارنج و حوض آبی است و هر حاجتمندی برگ نارنجی می چیند و به امید برآورده شدن حاجتش در حوض آب می اندازد هر کدام از حاجتمندان هم در آخر مراسم دو رکعت نماز ” تهیه ” می خوانند و ثواب آن را به روان بانی و کسانی که مسجد را تهیه کرده اند می فرستند مردم با انجام این عمل اعتقاد دارند تا جمعه آخر ماه رمضان سال بعد حاجتشان برآورده می شود .

روز آخر ماه رمضان که رسید مردم به پشت بام خانه یا خارج از شهر می روند تا ماه شوال را رؤیت کنند و اگر رؤیت شود فردای آن روز عید فطر می باشد.

صبح عید فطر همه مردم شیراز به مساجد می روند و نماز مخصوص این روز را می خوانند و افراد خیر صبحانه که شامل  نان، پنیر و سبزی  است در بین مردم تقسیم می کنند و دراین روز نیز باید فطریه خود را بپردازند.

بچه ها هم دوست دارند که هنگام سحر کنار سفره نشسته باشند پدر و مادرها بچه ها را تشویق می کنند تا کنار سفره بنشینند و سحری بخورند بچه ها معمولاً نیم روز روزه می گیرند که بدان روزه کله گنجشکی می گویند.

این کار نوعی تمرین است برای بچه ها چون با این کار آمادگی لازم را به دست می آورند تا وقتی که به سن تکلیف رسیدند بتوانند روزه کامل بگیرند.

علاوه بر شیراز در سایر شهرها و روستاهای استان فارس نیز آیین های ویژه ای برای ماه مبارک رمضان تدارک دیده شده است که مردم کم و بیش به آن پایبندند و آن  را انجام می دهند.

در شهر استهبان  فارس قبل از ماه رمضان از طرف خانواده داماد هدایایی برای نامزد یاعروس می‌فرستند که شامل  شیرینی، برنج، مرغ و یک جفت کفش ، چارقد ، قبا و هدایای دیگر است.

هدایا را در مجمعه‌ای می‌گذارند و همراه یکی از نزدیکان داماد به خانه عروس می‌فرستند . آنهایی که وضع مالی‌شان خوب است ممکن است یک گوشواره یا النگوی طلا هم به عروس‌شان هدیه کنند. به این هدیه “روز والون” می‌گویند.

خانواده عروس هم به سهم خود هدیه‌ای برای خانواده داماد می‌فرستند که بیشتر شامل  لباس است برای پدر داماد  پیراهن و برا ی مادر داماد روسری یا چارقد می فرستند.

چنگال لوره، حلوا بکری غذای خاص رمضان

“چنگال لوره” غذای مخصوص افطار در استهبان فارس است. برای تهیه این غذا از زیره سبز، مغز بادام کوهی ، پوست نارنج و لور (کشک تازه) استفاده می‌کنند.

از دیگر غذاهای این ماه در استهبان “حلوای بکری”  است که از آرد برنج تهیه می‌شود. در این شهر در ماه مبارک رمضان  نان ستی  یا نان خشک ، نان جو یا گرده ، نان لمو ، نان الم ، نان سوله ذرت ،  نان سپل ذرت  و  نان شیرین  پخته می شود.

در استهبان  اگر شب احیا مصادف با فصل زمستان باشد از انجیرستان‌های وقف مسجد مقداری انجیر آورده و در آب خیس می‌کنند و به افرادی که در احیا شرکت کرده‌اند قسمت می‌کنند و اگر مصادف با فصل زمستان باشد با برف و شیره انگور که آن هم محصول باغ‌های وقفی است از شب زنده داران پذیرایی می‌کنند.

جشن کلوخ اندازان

در اکثر نقاط ایران روز آخر ماه شعبان را روز “کلوخ اندازان” می‌نامند. در این روز اعضای خانواده در خانه یا در صورت مناسب بودن فصل و هوا، در طبیعت دور هم جمع می‌شوند و به شادمانی می‌پردازند. خوراکی‌های این روز بسیار متنوع است و سعی دارند آنچه را که میل دارند بخورند.

آنهایی هم که به پیشواز ماه رمضان می‌روند و روز آخر شعبان را روزه می‌گیرند و از طرفی مقید به برگزاری این روز هستند دو یا چند روز مانده به شروع ماه مبارک به “کلوخ اندازان ” می‌روند.

در باره معنی کلوخ اندازان گفته اند : در قدیم هنگام غروب روز کلوخ‌اندازان تمام مردم از کوچک تا بزرگ کلوخی در دست می‌گرفتند و روبه قبله می‌ایستادند و می‌گفتند: “خدایا گناهان و کارهای بد گذشته را شکستیم و خود را برای عبادت و روزه ماه رمضان آماده کردیم” آنگاه کلوخ را محکم به زمین می‌زدند تا خرد شود و عقیده داشتند با شکستن کلوخ تمام اعمال بد آنها شکسته و نابود می‌شود.

با دیدن هلال ماه نو و شروع مهمانی خدا حال و هوای شهر دگرگون می‌شود. مردم بعد از دیدن هلال سه صلوات می‌فرستند و می‌گویند: “الهی که ماه شریف و مبارک و با برکتی رو همه عزیزان و غریبان نو شده باشد. ”

جهرم نیز از شهرهای فار ساست که آداب خاص در ماه رمضان دارد ، سر سفره افطاری مردم جهرم فارس می‌توان نان روغنی، نان فطیر خانگی و نان بازاری را مشاهده کرد.

خرما، پنیر، مربا و حلوا هم از دیگر خوراکی‌های هنگام افطار آنهاست. جهرمی‌ها شب دهم ماه عدس پلو می‌خورند و روز هفدهم را با کله پاچه افطار می‌کنند و می‌گویند کله ابن‌ملجم را قبل از اینکه موفق شود حضرت علی علیه‌السلام را به شهادت برساند می‌خوریم! شب نوزدهم را هم با نان خشک و گل آبشن افطار می‌کنند و معتقدند که این غذا افطار حضرت فاطمه (س) بوده است.

مردم کازرون نیز در ماه مبارک رمضان آداب خاص دارند ،  نانهای خانگی کازرون هم در این ماه شامل نان تنک، نان مشتک ، نهان جلتی، گرده ماه رجبی، نان شل شلکاد  است.

دیگر غذاهای ماه مبارک رمضان در کازرون  اشکنه است که آن انواع مختلفی دارد ، اوگوشت مرغ هم  از غذاهای مخصوص این ماه در کازرون است که داخل شکم مرغ را با سر و دل و جگر مرغ و برنج، لیمو عمانی، آلونی را و ادویه و پیاز و نخود و لپه پر می‌کنند و در آن را می‌دوزند.

این غذا با انواع پرنده‌های حلال گوشت دیگر هم تهیه می‌شود. رنگینگ هم از خوراکی‌های معروف سفره افطار در کازرون  است که طرفداران زیادی هم دارد برای تهیه آن  هسته خرما را درآورده یک قطعه گردو جایگزین آن می‌کنند و مخلوط آرد و روغن بو داده رقیق را روی خرماها می‌ریزند، تعدادی دارچین و خاک قند هم روی آن می‌پاشند و می‌گذارند تا سرد شود.

آداب و رسوم مردم جنوب فارس از جمله شهرستان های لار و خنج ، گراش ، لامرد و مهر در ماه مبارک رمضان دیدنی و شنیدنی است.

بسیاری از مردم مدت‌ها قبل از ماه مبارک رمضان روزه می گیرند وبه پیشواز این ماه مبارک می روند این روزه در ایام خاصی در ماههای رجب وشعبان گرفته می شود.

در استقبال از ماه مبارک رمضان در بین لارستانی ها می توان به نظافت خانه وکاشانه واماکن مقدس ، مساجد اشاره کرد . زنان ودختران با تهیه انواع حلوای محلی از قبیل مقراضی ، یغدر ، حلوای آرد برنج  شیرنی های دیگر مثل زولیبی، بامیا ، نان فرنگی ، رَنگینک و انواع خوراکی ها مثل شیر برنج ، نان های محلی مثل پختن نان تَپ تَپی ؛ شُل شُلو ، با لاتُوه ، لیتَک ، گَپُک هم برای خانواده وهم برای خیر وخیرات به خصوص در شب های جمعه وشب قدر به استقبال این ماه می روند.

رویت هلال ماه نشانه شروع ماه مبارک رمضان وادای تکالیف است . برای دیدن رویئت ماه مردم با رفتن به پشت بام ها وجاهای بلند مثل تپه ها سعی در دیدن هلال می کنند رویت هلال توسط دو نفر فرد بالغ وعادل صورت می گیرد.

بعد از رویت هلال بلافاصله در مسجد با صدای بلند جار واعلام می کردند که باید برای سحر برخیزند وسحری بخورند ونیت فراموش نکنند.

در گذشته که از ساعت و وسایل تکنولوژی خبری نبود .تشخیص وقت سحر از روی تجربه شخصی واز روی حرکت ماه وستارگان صورت می گرفت ودر صورت ابری بودن هوا با بانگ خروس بیدار می شدند بعضی از افراد هم با شب زنده داری ومناجات مردم را خبر می کردند . بیدار کردن همسایگان با رفتن به درب منازل به هنگام سحر نیز در لارستان رسم بوده است.

درلارستان برای اطلاع از فرارسیدن افطار روش های مختلفی وجود داشت . به دلیل عدم ساعت ورادیو وتلویزیون امام مسجد هر محله ای به همراه جمعیتی از مردم که جلو ی مسجد جمع می شدند با نگاه کردن به غروب آفتاب وسرخی بعد از غروب وکمی بعد از آن زمان افطار را تشخیص می دادند و وموذن ضمن مراجعه به بالای پشت بام اذان می گفت.

روزه داران معمولا روزه خود را با خواندن دعای افطار وبه یاد شهیدان کربلا با خرما و شیر و با آ ب گرم افطار می کردند.

بعضی از افراد نیز که متمکن بودند ضمن بردن غذا برای فقیران از بزرگان محل در خانه استقبال ومهمانی ترتیب می دادند  وبعضی ها هم مواد خوراکی را به مسجد می آوردند ودر آنجا توزیع می کردند.

مسلمانان روزه دار در این ماه سعی می کنند که نماز های یومیه خودرا در مسجد وبه جماعت برگزار کنند  به همین خاطر مسجد ها مملو از نمازگزاران است.

میلاد پر برکت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی ( ع ) نیز همراه با پذیرایی نقل وشیرینی و مداحی وسخنرانی انجام می شود.

شبهای قدر در لارستان  با غسل کردن وتمیز کردن شروع وبا نماز خواندن وسخنرانی و تلاوت قرآن کریم ودعای جوشن کبیر وضغیر ومنیر ادامه پیدا می کند.

مردم لار به این شب به اصطلاح انت الغوث می گویند وبچه ها ی آن زمان به دلیل سرگرم شدن و حرف نزدن وتوجه به دعا هر آیه که تمام می شد بند باریکی داشتند وگره می زدند . در مجموع صد گره می خورد و فردایش در مدرسه و یا در کوچه به دست یا گردن می انداختند تا دعایشان مستجاب شود.

در آخر شب توسط روحانی محل یا بزرگ مسجد قران ها را روی سر گذاشته و از خداوند متعال می خواستند به حق ۱۴ معصوم طلب رحمت ومغفرت نصیب بگرداند که سرنوشت یکساله انها به نحو عالی صورت گیرد  ودر پایان پختی که از طرف مردم خیر صورت گرفته بود به مردم می دادند.

رمضون گدایی، رسم نوجوانان رمضانی

رمضون گدایی نیز از مراسم و آیین های لارستان است ، این مراسم توسط پسران ودختران ۷ تا ۱۵ ساله  صورت می گیرد.

بعد از نماز مغرب وعشا ودر سه شب قدر رمضون گدایی بیشتر انجام می شود، کودکان معمولا خودرا زیر پوشش چادر پنهان می کنند  وبه در منازل می روند  وتقاضای شیرینی می کنند تا کام خودرا شیرین کنند این سرگرمی یا به صورت انفرادی و اکثریت به صورت دسته جمعی صورت می گیرد  و  شعر های زیبایی هم می خواندند .

رمضان آمد و مهمانیش کنم / گاو و گوساله به قربانیش کنم / رَ مَضُو اُنده تا پشتِ کَلَک / مَه تَمَع کارِم یَک گُلُ ی تَرَک / آی رَمَضُو یارب ، یارب رَمَضُو . جواب یا ثواب ؟ بعد از خواندن این اشعار از طرف صاحب خانه یک صدا می آمد یا می گفت ثواب یا جواب . اگر جواب اشعار کلمه ثواب بود یعنی صبر کنید وتقاضای شما قبول شده وشیرینی یا مواد خوراکی به شما داده می شود . بچه ها به پاس تشکر از این صاحب خانه این شعر به صورت گروهی می خواندند .: در این خانه حوض ِ پُرِ گلاب / صاحب این خانه رفته کربلا / آی رمضو یارب یارب رمضو وشیرینی هابین خودشان تقسیم می کنند.

آداب و رسوم سایر شهرهای فارس نیز کم و بیش  شبیه به همین آداب و رسوم  ، معمولا آش و حلوا در همه شهرها پخته می شود و مراسم مذهبی و ذکر و تلاوت قرآن کریم در مساجد انجام می گیرد.