هفت‌برکه – راحله بهادر: جاذبه‌های تاریخی و گردشگری گراش کم نیست. ۱۵ اثر تاریخی گراش که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، مهر تاییدی بر این سخن است. از سد تاریخی تنگ‌آب در دل کوه، متعلق به دوره‌ی ساسانیان، تا حسینیه اعظم با معماری منحصربه‌فرد اسلامی در دوره‌ی معاصر، هر یک جذابیت خاص خودش را دارد.
روز گراش در روز یازدهم ماه یازدهم، بهانه‌ای برای مرور برخی از آثار تاریخی شهر است تا هم یادآوری برای مردم بومی باشد و هم آدرس و دعوتی برای مهمانان شهر نخل و آفتاب. اگر مهمان هستید و آشنایی زیادی با شهر ندارید، بهتر است با یک راهنمای بومی برای پیدا کردن و بازدید از این مکان‌ها بروید.
پنتا یا Top5 هشتگ تازه هفت‌برکه است که از روز گراش ۱۴۰۳ آغاز میشود. در پنتا با مشورت شما ۵ عنوان برگزیده از اماکن، اشخاص، اشیا یا … را در هفت‌برکه معرفی می‌کنیم.
کلات (Kalat)
نام گراش و حتی ریشه‌ی نام شهر با کلات گره خورده است. کلات جاذبه‌ای تاریخی، طبیعی و گردشگری است که در وسط شهر است و خانه‌ها گرداگرد آن حلقه زده‌اند و انگار هنوز پاسبان شهر است و حتی در شب به خاطر نورپردازی دامنه‌ی آن به تاریکی نمی‌رود. کلات از نگاه تاریخی قلعه‌ی تاریخی همایون‌دژ را بر فراز خود دارد. این قلعه در سال ۱۳۸۲ با شمارهی ۱۰۵۰۲ در فهرست آثار ملی ثبت شد. بقایای اندکی از این قلعه باقی مانده است اما قدمت این قلعه‌ی نظامی احتمالا به دوره‌ی اشکانی برمی‌گردد و سال‌های یک از قلعه‌های مستحکم لارستان و جنوب ایران بود. اما در سال ۱۳۰۹ در درگیری زادان‌خان گراشی، حاکم وقت، با قشون دولتی رضاخان تخریب میشود.
از دیدگاه طبیعی و گردشگری، حضور در دامنه کلات و بام گراش نمایی از بالای گراش به شما می‌دهد. اده‌ی کلات شما را به دامنه‌ی بالاتر آن خواهد رساند و امکان تماشای شهر از آن بالا به خصوص در شب، آرامش و لذتی منحصربه‌فرد دارد. یکی از تغییرات تازه در سال‌های اخیر، خاکسپاری پنج شهید گمنام در سال ۱۳۸۱ بر فراز کلات بود. جاده کلات شیب زیادی دارد که با ماشین می‌توانید تا قلعه دوم بالا بروید اما دست فرمان خوب شرط پَلِنگ نخوردن (غلت نزدن و نیفتادن) است!
برکه‌ی کل (Berkeh-Kal)
عظمت یک بنای تاریخی توصیف خوبی برای این برکه است، البته بهتر است اگر کم دل و جرات هستید، تنهایی به بازدید برکه‌ی کل نروید! این برکه‌ی بدون سقف عنوان «بزرگترین آب‌انبار ایران» را از آن خود کرده است و شاخص‌ترین اثر تاریخی گراش است. برکه‌ی گنج‌البحر که در زبان محلی به آن برکه‌ی کل گفته میشود در سال ۱۳۷۹ با شمارهی ثبت ۳۲۹۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. ساخت این برکه بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ ه.ق به اتمام رسیده و ظاهرا تا سال ۱۳۳۷ نیز مسقف بوده اما مشخص نیست بعدها چرا سقف آن فروریخته است. این برکه که مربوط به دوره‌ی قاجار است، در جنوب غربی گراش، در محله‌ی مصلی و در مسیر رودخانه‌ی فصلی پئت قرار دارد و این سال‌ها در میان خانه‌های مسکونی محصور شده است. این برکه را حاج‌اسدالله دهباشی که ازخیرین بنام گراشی در روزگاران قدیم بوده ساخته است و مصالح به کار رفته در آن گچ، سنگ و ساروج است. این برکه در فصول بارندگی آبگیری و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده میشود. بازدید از این ابربرکه آزاد و رایگان است و می‌توانید هم پیاده و هم با ماشین به آن برسید.
هفت‌برکه (Haft-Berkeh)
هفت‌برکه‌ی گراش، هفت برکه‌ی تاریخی در اندازه‌‌های مختلف است و می‌توان هر ساعت از شبانه‌روز از آن بازدید کرد. البته تعداد این برکه‌های بر اساس عکس‌های موجود بیش از این بوده اما این هفت‌برکه باقی مانده مجموعه‌ای از برکه‌های گراش بوده است. برخی بناهای تاریخی خاص و بازدید از آنها واجب است چون فقط در یک منطقه‌ی خاص ساخته شده و برکه از این دست بناهاست که بخشی از هویت مردم جنوب است و جای دیگری نمی‌توان آن را یافت. قدمت این مجموعه به احتمالا به دوران پس از اسلام بر می‌گردد ولی بخش عمده برکه‌های موجود در اواخر قاجار ساخته شده است. این برکهها در دی‌ماه ۱۳۵۵ با شمارهی ثبت ۱۳۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از این برکهها، پنج برکه دارای سقف گنبدی‌شکل و دو برکه بدون سقف است و در مسیر رودخانه‌ی فصلی بزئرد قرار دارد. بزرگترین این برکهها، برکه‌ی حاج ابولحسن نام دارد و طبق کتیبه‌‌ای ساروجی که در دهانه‌ی شمال شرقی آن نصب شده است، این برکه را حاج ابوالحسن فرزند حاج‌‌حسن ساخته است. در گذشته قبرستان شیخ‌حسین در قلب این محوطه قرار داشت اما از سال ۱۳۹۴ شهرداری با بهسازی فضای آن و تبدیل این محوطه به فضای سبز آن را زیباسازی کرد و در حال حاضر از آن به عنوان پارکینگ نیز استفاده میشود. دهانه‌ی ورودی این برکهها سال‌ها است برای ایمنی با در فلزی بسته شده است. این محوطه در محله‌ی ناساگ، در ورودی محله بیدله قرار دارد.
سنگ‌آوی (Sang-Auwi)
رسیدن به این مکان کمی سخت است و باید حتما یک نفر بومی راهنمای شما باشد تا در کوچه‌های باریک و تودرتوی بافت قدیم شهر گم نشوید! این حسینیه که سنگ‌آب و در زبان محلی سنگ‌آوی نام دارد، دارای دو بخش داخلی حسینیه و بخش خارجی شربت‌خانه یا همان سنگ‌آوی است و قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد و در سال ۱۳۸۴ با شمارهی ثبت ۱۲۷۲۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. در قسمت سنگ‌آوی آن یک ظرف بزرگ سنگی قرار دارد که برای درست کردن شربت در برخی ایام ماه‌های محرم و صفر از آن استفاد میشود. بانی این بنا مانند برکه کل، برکه حاج اسدالله و مدرسه علمیه و … حاج اسدالله دهباشی است و آن را در سال ۱۲۸۲ ه.ق. ساخت. بخش داخلی حسینیه تنها در ایام محرم و صفر و مناسبت‌های مذهبی باز است و سایر روزهای سال باید دنبال کلید و مسئولش بگردید تا بنای داخلی حسینیه را ببینید. اما از بخش خارجی آن که در کوچه قرار دارد می‌توان بازدید کرد و آن ظرف بزرگ شربت را از پشت در فلزی قفل‌شده نگاه کرد. این بنای تاریخی در بافت قدیم و محله‌ی پاقلعه گراش واقع است.
حسینیه اعظم (Hoseynieh-Azam)
این حسینیه را خیر بزرگ گراشی مرحوم حاج شیخ احمد انصاری پیش از انقلاب ساخت اما دو مرحله بازسازی آن در سال‌های ۱۳۶۸ و دهه هفتاد آن را به بزرگترین محل تجمع مردم گراش در آیین‌های عزاداری و دینی تبدیل کرده است.
از ویژگی‌های خاص این بنا، سقف بدون ستونِ سالن هزار متری آن است. حسینیه دارای سالن زنانه و مردانه، آشپزخانه، وضوخانه و سقاخانه است و در بخش بیرونی و در تالار آن پاساژ تجاری قرار دارد. کاشی‌کاری‌ها، سنگ‌های مرمر و معماری اسلامی دیوارهای نما، درب‌های چوبی با طرح هندسی اسلامی و مناره‌های آن از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این بنا است. درخت‌های نارنج و نخل در محوطه‌ی حیاط آن نیز به زیبایی آن افزوده است. حسینیه در روزهای جمعه و برگزاری نماز جمعه برای بازدید عموم باز است. در روزهای دیگر هم اگر در بزنید، احتمالا نگهبان در را برای بازدید به روی شما خواهد گشود.
