هفت‌برکه – دکتر مینا جباری: پنجم شهریورماه روز داروساز نامگذاری شده است. با توجه به اینکه من اکنون در حال گذراندن طرح خود در معاونت غذا و داروی یزد هستم، لازم دانستم درباره‌ی قسمت‌هایی از بخش داروییِ این معاونت که با مردم ارتباط مستقیمی دارد، و همچنین مسئولیتهایی که بر عهده‌ی من و همکارانم به عنوان داروساز است، توضیحاتی ارائه دهم. این توضیحات بر اساس معاونت غذا و داروی یزد نوشته شده، اما کلیت آن در معاونت غذا و داروی تمام دانشگاه‌ها یکسان است و فقط ممکن است در یک سری جزئیات با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
تلفنی که همیشه زنگ می‌خورد!
با توجه به شرایط حال حاضر کشور و کمبود بسیاری از داروها، یکی از راه‌هایی که مردم از طریق آن می‌توانند راحت‌تر داروی مدنظر خود را تهیه کنند، شمارهگیری ۱۹۰ است. یکی از مسئولیت‌های من و همکارانم در معاونت غذا و دارو، پاسخگویی به تلفن ۱۹۰ است. ما با توجه به دسترسی به فاکتورهایی که روزانه از شرکت‌های پخش برای هر داروخانه زده میشود، در خصوص داروی مد نظر بیمار و داروخانه‌هایی که احتمالا این دارو را دارند، راهنمایی‌های لازم را انجام می‌دهیم.
این مسئله در شهرهای بزرگ از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که تعداد داروخانه‌ها بیشتر است و با توجه به کمبود تعداد زیادی از داروها، هنگامی که سهمیه‌ی خاصی برای آن استان در نظر گرفته میشود، به اصطلاح لازم است پلن (نقشه) داده شود؛ یعنی با توجه به اینکه تعداد دارو کم است، طی یک برنامه‌ریزی و انتخاب یک سری از داروخانه‌ها (طبق شرایط خود داروخانه‌ها، شرایط شرکت‌های پخش، محل این داروخانه‌ها و…) یک داروی خاص فقط برای این داروخانه‌ها فاکتور میشود. تلفن ۱۹۰ اینجا برای جلوگیری از سرگردانی بیماران، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
موضوع دیگری که در این بخش اهمیت دارد، نظارت بر داروهای تحت کنترل است. یک سری از داروها (بخصوص داروهای اعصاب و روان) که امکان سو استفاده از آنها وجود دارد، می‌بایست به شکل کنترل‌شده و با نظارت به بیماران مصرف‌کننده‌ی آن تحویل داده شود، بدین صورت که بیمار با داشتن نسخه‌ی پزشک متخصص اعصاب و روان یا تخصص‌های مربوطه، به معاونت غذا و دارو مراجعه می‌کند؛ سپس با بررسی نسخه و سابقه‌ی مصرف بیمار که در سیستم ثبت میشود، به ایشان گواهی لازم جهت تهیه‌ی تعداد مشخصی از دارو داده میشود. البته این موضوع صرفا مختص داروهای اعصاب و روان نیست. یک سری از داروهای خاص دیگر نیز وجود دارد که جهت جلوگیری از ورود آنها به بازار آزاد، فقط با بررسی شرایط بیمار، نسخه پزشک و هماهنگی با داروخانه‌های خاص به بیماران تحویل داده میشود.
تهیه داروهای خیلی خاص و تک‌نسخه‌ای
نکته‌ی دیگری که در این قسمت می‌توان گفت این است که برخی داروها (بخصوص داروهای مربوط به شیمی‌درمانی) در فهرست دارویی کشور وجود ندارد، اما پزشک ممکن است با توجه به شرایط بیمار، برای ایشان تجویز کند. برای تهیه‌ی این داروها که به اصطلاح به آنها داروهای تک‌نسخه‌ای گفته میشود، بیمار می‌بایست در سایت مربوطه (میز خدمت) ثبت نام و مدارک لازم را بارگزاری کند. سپس کامل بودن مدارک توسط معاونت همان استان تایید میشود و این درخواست به سازمان غذا و داروی تهران ارسال میشود و خود سازمان مسئول تهیه‌ی داروی مد نظر است. البته این فرآیند ممکن است یک الی دو ماه و حتی بیشتر به طول بینجامد.
شکایاتی که هرروزه درگیر آن هستم
یکی از مسئولیتهایی که در معاونت غذا و داروی یزد اختصاصا بر عهده‌ی من است، رسیدگی به شکایات است. شکایات مردم موضوعات مختلفی را در بر می‌گیرد؛ از جمله گرانفروشی، عدم حضور مسئول فنی در داروخانه، فروش دارو و محصولات غیر مجاز و قاچاق، سایت‌ها یا کانال‌هایی که بدون داشتن مجوز در آنها دارو به فروش می‌رسد، نقص در نسخه‌پیچی، تحویل داروی اشتباه و…. البته بسیاری از این شکایات رد می‌شوند. اما شکایت‌هایی که به اثبات برسند، با توجه به موضوع آن، ممکن است به تعزیرات، نظام پزشکی و… ارجاع داده شوند و یا به داروخانه تذکر کتبی یا شفاهی داده شود.
اطلاع‌رسانی داروها و سموم
یکی دیگر از بخش‌هایی که مردم خیلی خوب می‌توانند از آن استفاده کنند، بخش اطلاع‌رسانی داروها و سموم است. داروسازان یکی از در دسترس‌ترین افراد کادر درمان هستند (بخصوص در داروخانه) و مردم می‌توانند در خصوص بسیاری از مشکلات خود با داروسازان مشورت کنند. اما در صورتی که افراد نتوانند جهت دریافت راهنمایی‌های لازم به داروخانه مراجعه کنند، می‌توانند با شمارهگیری ۱۹۰ و زیرشماره‌ی مربوط به این قسمت، با داروساز مشورت کنند. این سوالات می‌تواند در خصوص تداخلات دارویی، نحوه مصرف دارو، عوارض داروها، نحوه نگهداری آنها و… باشد که داروساز با گرفتن اطلاعات و شرایط کامل بیمار و با توجه به دانسته‌های خود و نیز جستجو در منابع علمی معتبر، پاسخگوی ایشان خواهد بود.
عوارض دارویی ناخواسته را می‌توان گزارش کرد!
برخی مواقع، ممکن است بیماران با مصرف یک دارو، عوارضی را مشاهده کنند که کمتر شایع است. فرم‌های مخصوصی وجود دارد که مرکز ثبت عوارضِ داروییِ ناخواسته آنها را تهیه کرده و در اختیار کادر درمان قرار داده است. کلیه حرفه‌های پزشکی از جمله پزشکان عمومی، داروسازان، دندانپزشکان، متخصصین رشته‌های پزشکی و داروسازی و دندانپزشکی، پرستاران و سایر کارکنان می‌توانند این عوارض را گزارش کنند.
نکته‌ی قابل توجه این است که این فرم‌ها در بسیاری از موارد توسط پزشکان یا پرستاران برای بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند تکمیل می‌شوند، اما فرم زردرنگ در داروخانه‌ها نیز وجود دارد و داروساز داروخانه نیز می‌تواند آن را تکمیل کند. در نتیجه، بیمارانی که مدتی است داروی خاصی را مصرف می‌کنند و به تازگی با عارضه‌ی خاصی مواجه شده‌اند، و یا هر نوع عارضه‌ای را به دنبال مصرف یک داروی خاص مشاهده می‌کنند که در دوزهای مصرفی بیمار، معمول نیست، می‌توانند با مراجعه به داروساز و دادن اطلاعات کامل در خصوص این شرایط، فرم را تکمیل کنند.
مزیت تکمیل این فرم‌ها این است که اگر چندین گزارش از سراسر کشور در خصوص یک داروی خاص دریافت شود، آن دارو به صورت کامل بررسی میشود و در صورت نیاز ممکن است از بازار دارویی جمع‌آوری شود.
لازم به ذکر است که این عوارض می‌تواند در خصوص داروها، فرآورده‌های گیاهی، محلول‌های لنز چشمی، فرآورده‌های خونی و واکسن‌ها، مواد حاجب، مواد مورد استفاده در دندانپزشکی یا جراحی و… باشد. البته جهت گزارش یک عارضه، اطمینان از وجود ارتباط قطعی میان مصرف فرآورده و بروز عارضه ضروری نیست؛ تردید به ایجاد عارضه نیز قابل گزارش است.
اپلیکیشن TTAC
یکی از برنامه‌هایی که پیشنهاد می‌کنم همه‌ی مردم بر روی گوشی خود داشته باشند، برنامه تی‌تَک یا TTAC است. این برنامه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است.
یکی از این قسمت‌ها، قسمت گزارش است که می‌توانید شکایات یا دیگر موارد را در این قسمت گزارش کنید.
قسمت بعدی با عنوان اطلاعات دارویی، یکی از بخش‌های بسیار کاربردی این اپلیکیشن است که می‌توانید به راحتی با جستجوی نام دارو، به یک سری اطلاعات پایه از جمله موارد مصرف، هشدارهای مربوط به مصرف دارو، اطلاعات مربوط به یک برند خاص از دارو مثل قیمت، کشور سازنده و… دسترسی داشته باشید.
قسمتی تحت عنوان لیست داروخانه‌ها نیز وجود دارد که بر اساس محل شما، داروخانه‌های نزدیک به خودتان را می‌توانید مشاهده کنید. نیز با جستجوی نام یک داروخانه‌ی خاص، می‌توانید به آدرس، شماره تلفن و نوع فعالیت داروخانه (روزانه، شبانه‌روزی و نیمه‌وقت) دسترسی داشته باشید.
مهمترین قسمت این برنامه، بخش کنترل اصالت است که از طریق این قسمت به راحتی می‌توانید از اصل بودن (مجوز داشتن) یا قاچاق بودن داروی خود اطمینان حاصل کنید. کافی است کد ۱۶رقمی روی برچسب زردرنگ دارو را که مربوط به اصالت داروست، وارد کنید. سپس اطلاعات کامل دارو برای شما نشان داده میشود. باید تمام اطلاعات نشان داده شده با اطلاعات موجود بر روی محصول مطابقت داشته باشد؛ از جمله نام دارو، تاریخ انقضا، شرکت سازنده، کد GTN، کد LOT و….
