هفت‌برکه – سمیه کشوری: ها جین Ha Jin، با نام اصلی «خوئفی جین» نویسنده‌ی مطرح چینی آمریکایی در سال ۱۹۶۵ در استان لیائونینگ چین متولد شد. «جین» خیلی زود و در ۱۴ سالگی وارد ارتش چین شد، در حالی‌که سن قانونی برای ورود به ارتش ۱۶ سال بود؛ او یک دهه در ارتش ماند و در همین مدت یادگیری زبان انگلیسی را آغاز کرد.
در واقع «ها جین» در طول انقلاب فرهنگی بزرگ شد، در ارتش خدمت کرد و لیسانس و فوق لیسانس خود را در موسسات چینی گرفت و سپس با ویزای دانشجویی به ایالات متحده آمد تا دکترای زبان انگلیسی را در دانشگاه برندیس ادامه دهد.
«ها جین» قصد بازگشت به چین را داشت اما پس از دیدن آنچه در میدان تیان آنمن چین در تلویزیون دید، تصمیم گرفت در ایالات متحده بماند. با اینکه «ها جین» در هرج و مرج چین کمونیستی اولیه بزرگ شده بود ولی زمانی که اعتراضات و قتل عام میدان تیان آنمن در سال ۱۹۸۹ رخ داد، او در دانشگاه براندیس بورسیه تحصیلی می‌گرفت. سرکوب اجباری دولت چین تصمیم او را برای مهاجرت به ایالات متحده تسریع کرد و دلیل انتخاب او برای نوشتن به انگلیسی «برای حفظ یکپارچگی کارش» بود. «ها جین» در نهایت موفق به اخذ مدرک دکترا گشت.
«ها جین» قبل از دریافت مدرک در سال ۱۹۹۲، اولین کتاب شعر خود را به زبان انگلیسی، «بین سکوت‌ها» در سال ۱۹۹۰ منتشر کرده بود. چند سال بعد کتاب شعر دیگری به نام «روبه‌روی سایه‌ها» (۱۹۹۶) منتشر شد.
جین کم‌کم به نوشتن رمان‌ها و مجموعه داستان کوتاه رو آورد. رمان‌های اولیه و مجموعه‌های داستان کوتاه «جین»، مانند کارهای بعدی‌اش، به تجربه‌ی شهروندان چینی، به‌ویژه در دوران کمونیسم، مهاجران و آوارگان می‌پردازد.
اولین رمان «ها جین»، «در برکه» (۱۹۹۸)، داستان هنرمندی با استعداد به نام شائو بین است که باید وقت خود را صرف کار در یک کارخانه کود برای حمایت از خانواده‌اش کند. بین پس از اتفاقاتی، با کشیدن مجموعه‌ای از کاریکاتورها اعتراض می‌کند و سرپرستان خود را در محل کار مورد انتقاد قرار می‌دهد. پس از یک سری درگیری با ناظران، که توسط کاریکاتورهای بیشتر تحریک شده بودند، بین در نهایت به دفتر تبلیغات ارتقا می‌یابد.
بسیاری از داستان‌ها و رمان‌های «ها جین» در چین، در شهری داستانی و خیالی موجی می‌گذرند. او به مرتبه‌ای در ادبیات آمریکا رسیده که بسیاری از نویسنده‌های آمریکایی در حسرت آن هستند. این نویسنده‌ی مهاجر تاکنون دو بار برای رمان‌های «انتظار» و «زباله‌ی جنگ» جایزه‌ی قلم فاکنر را از آن خود کرده است. همچنین «انتظار» (۱۹۹۹) جایزه‌ی کتاب ملی آمریکا را دریافت کرد و با «زباله‌ی جنگ» برای دومین بار برنده‌ی جایزه‌ی ادبی پن/فاکنر ۲۰۰۵ برای بهترین اثر داستانی سال شد. او با دریافت این جایزه‌ی هم‌طراز نویسندگان معروف دیگر همچون «فیلیپ راث» و «جان ادگار وایدمن» قرار گرفت که تاکنون دو بار موفق به دریافت این جایزه‌ی معتبر ادبی به ارزش ۱۵هزار دلار شده‌اند.
علاوه بر این، مجموعه داستان «اقیانوس کلمات؛ داستان‌های جنگی» (۱۹۹۶) برنده‌ی جایزه‌ی قلم همینگوی شد و مجموعه‌داستان «زیر پرچم قرمز» (۱۹۹۷) جایزه‌ی اکانر را برای نویسنده‌ی خود به ارمغان آورد. «تازه داماد»، «در دریاچه»، «مجنون» و «یک زندگی آزاد» از دیگر آثار این نویسنده است. کتاب‌های «دیوانگی»، «سقوط شادی‌بخش»، «انتظار» و چند داستان کوتاه تاکنون از «ها جین» به زبان فارسی ترجمه شده‌است. «ها جین» هم‌اکنون در دانشگاه بوستون ایالات متحده به تدریس نویسندگی خلاقانه مشغول است.
مجموعه داستان «سقوط شادی‌بخش»
در اینجا مجموعه داستان کوتاه «سقوط شادی‌بخش» او را معرفی می‌کنم. این کتاب برای اولین بار در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسید و چاپ آن مانند بیشتر آثار «ها جین» در چین ممنوع شد، چراکه او در آثارش جامعه‌ی چین را نقد می‌کند.
این کتاب شامل ده داستان کوتاه است و تقریباً همه‌ی آن‌ها مضمون مشترکی دارند. «ها جین» که در آمریکا زندگی می‌کند همچنان از مردم مهاجر چین، مهاجرت، دلمشغولی‌ها و گرفتاری‌های روزمره‌ی زندگی و مشکلات اجتماعی چینی‌های مهاجر در دنیای پیشرفته می‌نویسد.
ده داستان کوتاه در کتاب «سقوط شادی‌بخش»
داستان اول به اسم «بلای اینترنت» با نام اصلی The bane of the internet است. داستان دو خواهر است که یکی در آمریکا زندگی می‌کند و یکی در چین. راوی خواهری است که در آمریکا روزگار می‌گذراند و با ایمیل با خواهرش در ارتباط است. ولی کم‌کم همین ایمیل بلای جانش شده و حربه‌ای می‌شود تا خواهرش هر زمان و هر ساعتی با او در ارتباط باشد و درخواست‌هایی داشته باشد.
داستان دوم «آهنگساز و طوطی‌اش» با نام اصلی A composer and his parakeets است. داستان آهنگسازی به نام فن‌لین است که مجبور می‌شود از طوطیِ نامزدش نگهداری کند. نام طوطی بوری است و حرف نمی‌زند. فن‌لین در ابتدا با طوطی میانه‌ی خوبی ندارد ولی طوطی با کارهایش کم‌کم در دل فن‌لین جا باز می‌کند. اتفاقی که برای طوطی می‌افتد که باعث می‌شود آهنگ‌های فن‌لین سراسر از عشق زنده شود.
داستان سوم به اسم «زیبایی» با نام اصلی The beauty است. داستان مردی به نام دن‌فنگ است که طی اتفاقی به همسرش زیبایش جینا شک می‌کند. این شک قبلاً با ورود دخترشان و چهره‌ی زشتش بروز پیدا کرده بود. دن‌فنگ کاراگاه خصوصی استخدام می‌کند تا رابطه‌ی زنش با مدیر کارکنان هتل را کشف کند. در نهایت دن‌فنگ به راز بزرگ همسرش پی می‌برد.
داستان چهارم به اسم «انتخاب» با نام اصلی Choice است. داستان معلمِ خصوصی به نام دیو است که برای آموزش به خانه‌ی ایلین می‌رود تا به دختر دبیرستانی‌اش درس یاد بدهد. پدر دختر فوت کرده است و دختر از کلاس عقب مانده. از طرفی باید دختر را برای قبولی در کالج آمریکا آماده کند. دیو با گذشت زمان به ایلین، مادر دختر که سیزده‌سال از او بزرگتر است، علاقه‌مند می‌شود. اما دختر مانع بزرگ بر ابراز این علاقه می‌شود. ولی ایلین دست به یک انتخاب بزرگ می‌زند.
داستان پنجم به اسم «دشمنی شیرین‌تر از اولاد نیست» با نام اصلی Children as enemies یا (فرزندان به عنوان دشمنان) است. راوی پدربزرگی چینی است که برای زندگی با پسرش داروندارش را در چین فروخته و به آمریکا مهاجرت کرده است. او دو نوه دارد. نوه‌ها اسم چینی خودشان را عوض می‌کنند چون تلفظ آن برای دوستان آمریکایی‌شان مشکل است. پدربزرگ و مادربزرگ مخالفند اما کوتاه می‌آیند. ولی در آخر نوه‌ها تصمیم می‌گیرند که نام خانوادگی‌شان را هم عوض کنند که پدربزرگ با مشکل بزرگ‌تری مواجه می‌شود.
داستان ششم به اسم «تبادل آتش» با نام اصلی In the crossfire است. تیان‌چو مادرش را از چین به آمریکا دعوت می‌کند. اما مادرش مدام زنش را تحقیر می‌کند و هر شب در خانه جنگ مادرشوهر و عروس است. تیان‌چو بالاخره راهی پیدا می‌کند تا مادرش را بترساند.
داستان هفتم به اسم «شرمساری» با نام اصلی Shame است. دانشجویی چینی در نیویورک مشغول کار تابستانی است که از استادش تلفنی دریافت می‌کند. راوی دانشجو است و زندگی استادش را بازگو می‌کند. پرفسور منگ استاد او در چین بوده است و با هییت آموزشی به نیویورک آمده است. پرفسور منگ در کنسولگری چین دانشجوی قدیمی‌اش را می‌بیند. بعد از چند ورز پرفسور منگ با هییت آموزشی به چین برنمی‌گردد و در نیویورک پیش دانشجو می‌ماند. ولی باید از دست ماموران کنسولگری فرار کند.
داستان هشتم به اسم «معلم زبان انگلیسی» با نام اصلی An English professor است. راشینگ پروفسور زبان انگلیسی است و در دانشگاه معتبر استادیار است. زمانش رسیده که ارتقای درجه پیدا کند و استاد شود. نامه‌های اداری را برای درخواستش رد می‌کند اما متوجه می‌شود در نامه کلمه‌ای انگلیسی را اشتباه نوشته است. این اشتباه باعث آبروریزی اوست و می‌ترسد همکاران و اساتید دیگر که از او خوششان نمی‌آید متوجه شوند و رسوایی به بار بیاورد.
داستان نهم به اسم «حقوق بازنشستگی» با نام اصلی A pension plan است. زنی به نام ژوفن چهل‌وهشت ساله مهاجر چینی در آمریکا از آقای شنگ مراقبت می‌کند. آقای شنگ شصت‌ونه‌ساله دچار اختلال مشاعر کهنسالی است. روزی آقای شنگ به ژوفن ابراز علاقه می‌کند. کارهای آقای شنگ زن را ناراحت کرده و استعفا می‌دهد. با اینکه به کار نیاز دارد و انگلیسی هم بلد نیست. با رفتن ژوفن، آقای شنگ از خوردن دست می‌کشد و دخترش مجبور می‌شود ژوفن را برگرداند. دختر پیشنهاد می‌کند ژوفن با پدرش ازدواج کند تا مدام پیشش باشد. ژوفن اول قبول می‌کند ولی وقتی با قرارداد دختر آقای شنگ مواجه می‌شود دوباره استعفا می‌دهد. ژوفن تازه به فکر حقوق بازنشستگی می‌افتد اما برای آن باید راهی پیدا کند.
داستان دهم به اسم «سقوط شادی‌بخش» با نام اصلی A good fall که به اسم سقوط آزاد هم ترجمه شده است. گان‌چِن راهب جوانی است که در معبدی در آمریکا کنگ‌فو آموزش می‌دهد. مریض می‌شود و دیگر کارکرد قبل را ندارد. استادش بدون دادن دستمزد، او را از معبد بیرون می‌اندازد و حتی گذرنامه‌اش را هم به او نمی‌دهد. مریضی گان‌چِن بیشتر می‌شود و در زیرزمین یکی از زندگی می‌کند ولی همچنان وضعیت بدی دارد. روزی استادش او را به زور به فرودگاه می‌برد تا به چین بازگرداند ولی گان‌چِن فرار می‌کند. گان‌چِن که ناامید شده دست به خودکشی می‌زند و از ساختمانی پایین می‌پرد. اما اتفاق عجیبی می‌افتد.
نسخه‌ای از ادبیات مهاجرت
پیشاپیش اغلب مهاجرت‌ها همواره نویسندگان، شعرا، هنرمندان، سیاستمداران و روشن‌فکران به‌عنوان نمایندگان فرهنگی و سیاسی گروه‌های مهاجر قرار داشته و دارند. اینان، در روند فعالیت‌های ادبی و هنری خود در کشورهای میزبان، غالباً نوعی ادبیات ویژه با گونه‌ها و ویژگی‌های خاص خود پدید آورده و می‌آورند که چه در محتوا و چه در سبک و سیاق ادبی معمولاً با ادبیات داخل آن کشور متفاوت است. این نوع ادبیات را عموماً ادبیات مهاجرت نام نهاده‌اند. میان مهاجرت و تخیل ارتباطی عمیق وجود داشته و بسیاری از آثار بزرگ ادبی یا هنری متأثر از مهاجرت یا مهاجرین خلق شده است.
گویا ادبیات مهاجرت خود به خود باعث ایجاد سبک در آن نویسنده می‌شود. می‌توان گفت سبک «ها جین» نیز متاثر از مهاجرت و در همین راستا ادبیات مهاجرت است که در تار و پود آثار او نمایان است. برای همین ساده‌نویسی، بی‌پرده نوشتن و دور شدن از پیچیدگی‌های نوشتاری و ادبی مشخصه‌ی اصلی داستان‌های «ها جین» می‌باشد. در واقع «ها جین» با همان جزئی‌نگری منحصر به فرد خود تصاویری گسترده و کاملی از زندگی شخصیت‌های داستانی‌اش و مشکلات کوچک و بزرگ روزمره‌ی آن‌ها خلق می‌کند.
این موضوع از همان جا مشخص می‌شود که «ها جین» درباره‌ی داستان‌هایش می‌گوید: «اگر به من الهام می‌شود، از درون است. خیلی اوقات احساس می‌کنم داستان‌ها مدت‌هاست که در درون من بوده‌اند و من ابزاری بیش نیستم برای تجلی آن‌ها. در مورد موضوع، حدس می‌زنم که ما مجبور هستیم در مورد چیزی بنویسیم که بیشتر به ما آسیب زده است.»
«ها جین» در پاسخ به سوالی که آیا همچنان درباره‌ی تجربه‌ی مهاجرت خواهد نوشت، پاسخ داد: «از زمانی که اینجا هستم به چین برنگشتم. چین دور است. من نمی‌دانم زندگی معاصر چینی اکنون چگونه است. من اخبار را دنبال می‌کنم، اما حس بالغی را ندارم – نمی‌توانم صدا را بشنوم، نمی‌توانم آن مکان را بو کنم. من دیگر به آن وابسته نیستم. آنچه برای من معنادار است تجربه‌ی مهاجران، زندگی آمریکایی است.»
مهم‌ترین اثر ادبیات مهاجر برای او، «پنین» ناباکوف بود که به قول خودش، «به مسئله زبان می‌پردازد، و من فکر می‌کنم این در هسته تجربه مهاجران است: چگونه زبان را یاد بگیریم یا از یادگیری آن دست بکشیم. زبان! – اما بدون تسلط مطلق بر زبان، که برای یک مهاجر غیرممکن است. زندگی شما همیشه تحت تأثیر نارسایی است.»
با این حال «ها جین» تصویر دقیقی از شخصیت‌های مهاجر، و در بطن آن جامعه‌ی چین ارائه می‌دهد. گویی برای طرح یک تصویر دقیق و شفاف، در بعضی موارد وارد جزییات در کنش‌ها و احساسات می‌شود. تا در ادامه در زیرمتنِ داستان، بدون هیچ اشاره‌ی مستقیمی بی‌عدالتی اجتماعی در چین مدرن را تمام قد به تصویر بکشد.
در تصویر کردن شخصیت‌ها، «ها جین» نیز از همین حربه استفاده می‌کند. شخصیت‌ها در بافت داستان ساده و قابل پیش‌بینی قرار دارند ولی این ظاهر قضیه است. در واقع پیچیدگی شخصیت‌ها نشات گرفته از همین سادگیِ به نمایش گذاشته توسط نویسنده است. طوری که منتقدان نیز در تحلیل داستان‌های «ها جین» به این نتیجه رسیدند که آثار «ها جین» گاهی فراتر از فضای چین کمونیستی است تا «به شکلی جذاب یک معمای جهانی را به تصویر بکشد.»
طوری که رمان‌های «ها جین» به خاطر نمایش‌های تراژدی-کمیکشان از سیاست‌های سرکوب‌گر کمونیسم و انسان‌هایی که علیه آن‌ها مبارزه می‌کنند، همچنان مورد تحسین قرار می‌گیرند.
طنز پنهان
در منظر دیگر، طنز تلخ نهفته در داستان‌های «ها جین» بسیار قابل توجه است. این طنز در سراسر داستان‌های کوتاه «ها جین» وجود دارد ولی داستان کوتاه «سقوط آزادی‌بخش» به اوج خود می‌رسد. می‌دانیم مهم‌تر از دانستن آنکه چگونه مطالب خنده‌دار بنویسیم، آگاهی از این مورد است که وقتی چیزی خنده‌دار نیست، چه طور آن را طناز ولی در عین حال بدون اشکال بنویسیم. نکته‌ی جالب توجه درباره داستان‌های «ها جین» همین ساده‌گویی در کنار واقعیت‌نگری او به زندگی همنوعان خود است. ولی همین دو ویژگی را با طنز نهفته عجین می‌کند تا به نوعی تلخی ماجراها و اتفاقات را کم کند. به عبارت رگه‌های طنز به شکلی غیرمحسوس ولی تعیین‌کننده در جریان داستان و در قالب دراماتیک آن برقرار است؛ طوری که هم به طنز پنهان داستان تنه می‌زند هم واقعیت شخصیت‌ها و جامعه‌ای که از آن گریزانند را در نفس خود نشان می‌دهد.
در همین راستا طنز پنهان به مخاطب، دیدگاه اندیشمندانه عطا می‌کند و باعث می‌شود تحلیل موشکافانه‌ای از آنچه داستان در دل خود به او بخشیده، از خود ارائه دهد. اگر کمدی بازنمایانگر واقعیت موجود است گویی پنهان و زیرمتن بودن طنز در بافت داستان باعث تفکر بیشتر در مخاطب می‌شود.
کتاب «سقوط شادی‌بخش» با نام دیگر «سقوط آزاد» نیز وجود دارد. همچنین کتاب صوتی آن را هم می‌توانید در سایت یا اپلیکیشن کتاب گویای ایرانصدا به نام «داستان‌های کوتاه ها جین» به صورت رایگان بشنوید.
.
