مقاومت آنتی‌بیوتیکی، یک پاندمی خاموش

هفت‌برکه – مینا جباری*: اگر همین الآن در یخچالتان را باز کنید، می‌بینید که کلی داروی آنتی‌بیوتیک (مثل آموکسی‌سیلین، سفالکسین، مترونیدازول و …) در آن انبار کرده‌اید، درست است؟ آیا شما جزو آن افرادی هستید که به محض احساس گلودرد، بدون مشاوره‌ی دکتر، به سراغ این داروها می‌روید؟ آیا اگر یکی از این داروها برای شما شفابخش بوده، آن را برای دیگران هم تجویز می‌کنید؟

اگر جوابتان به سوال‌های بالا مثبت است، باید بدانید که شما هم متاسفانه نقش کوچکی در مرگ‌ومیر آدم‌ها به خاطر عفونت دارید. با مصرف خودسرانه‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها، ما مقاومت باکتری‌ها را در مقابل آنها افزایش می‌دهیم؛ یعی باعث می‌شویم آنها قوی‌تر و خطرناک‌تر شوند.

استفاده نابجا از آنتی‌بیوتیک‌ها

استفاده بیش‌ازحد از آنتی‌بیوتیک‌ها (به‌ویژه زمانی که به آن نیازی نیست) باعث افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود. طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، یک‌سوم تا نیمی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان غیر ضروری است و یا درمان مناسبی برای یک بیماری نیست.

آنتی‌بیوتیک‌ها بر باکتری‌ها اثرگذارند و نه ویروس‌ها؛ پس نمی‌توانند برای درمان عفونت‌های ویروسی گزینه‌ی مناسبی باشند. به عنوان مثال، سرماخوردگی و آنفولانزا از دسته بیماری‌هایی هستند که توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شوند و مصرف خودسرانه و غیر ضروری آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌تواند کمک‌کننده باشد.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی چیست؟

طی ۷۰ سال گذشته، پزشکان برای درمان بیماری‌های عفونی داروهایی را تجویز کرده‌اند که تحت عنوان عوامل ضدمیکروبی شناخته می‌شوند. امروزه استفاده از این داروها چنان رایج شده است که برخی از میکروب‌ها خود را سازگار کرده و در برابر داروها مقاوم شده‌اند. در واقع مقاومت دارویی هنگامی ایجاد می‌شود که میکروب‌ها به داروهایی که قبلا به طور موثر آنها را درمان می‌کرده است، مقاوم شده باشند.

چرا مقاومت آنتی‌بیوتیکی مهم است؟

قبل از کشف آنتی‌بیوتیک‌ها، هزاران نفر بر اثر بیماری‌های باکتریایی مانند ذات‌الریه یا عفونت پس از جراحی، جان خود را از دست می‌دادند. از زمان کشف و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، تعداد بیشتری از باکتری‌ها که قبلا به آنتی‌بیوتیک‌ها حساس بودند، به طور مداوم مقاوم‌تر شده‌اند و روش‌های متفاوتی را برای مبارزه با آنتی‌بیوتیک‌ها ایجاد کرده‌اند. از آنجا که این مقاومت در حال افزایش است و تعداد کمی آنتی‌بیوتیک جدید در سال‌های اخیر کشف و به بازار عرضه شده است، مشکل مقاومت آنتی‌بیوتیکی در حال حاضر یک تهدید عمده برای سلامت عمومی است.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی یک پدیده طبیعی است که در اثر جهش در ژن باکتری ایجاد می‌شود. با این حال، استفاده بیش‌ازحد و نامناسب از آنتی‌بیوتیک‌ها، ظهور و گسترش باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را تسریع می‌کند. با قرار گرفتن در معرض آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری‌های حساس از بین می‌روند و باکتری‌های مقاوم می‌توانند به رشد و تکثیر خود ادامه دهند. این باکتری‌های مقاوم ممکن است در سایر افرادی که هیچ آنتی‌بیوتیکی مصرف نکرده‌اند، گسترش یابند و باعث ایجاد عفونت شوند.

با گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیکی در سطح جهان، آنتی‌بیوتیک‌ها با سرعت زیادی بی‌اثر می‌شوند و همین امر، درمان عفونت‌ها را سخت‌تر می‌کند، چون برای مقابله با این عوامل بیماری‌زا، به آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی نیاز است. در حال حاضر اگر مردم روش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها را تغییر ندهند، آنتی‌بیوتیک‌های جدید نیز به سرنوشت آنتی‌بیوتیک‌های قبلی دچار و بی‌اثر می‌شوند.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی هزینه‌های زیادی را به اقتصاد جامعه و سیستم سلامت وارد می‌کند، چرا که موجب بستری طولانی‌مدت بیماران در بیمارستان می‌شود و نیاز به مراقبت‌های گران‌تر و ویژه‌تری ایجاد می‌کند. بدون ابزارهایی برای پیشگیری و درمان مناسب عفونت‌های مقاوم به دارو، تعداد افرادی که درمان آنها ناموفق بوده و یا بر اثر ابتلا به عفونت می‌میرند افزایش می‌یابد. بدون وجود آنتی‌بیوتیک‌های موثر، پیوند اعضا، شیمی‌درمانی سرطان و دیگر پروسه‌های جراحی و درمانی امکان‌پذیر نخواهند بود.

چه راهکارهایی برای مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی و یا آهسته‌تر کردن روند آن وجود دارد؟

۱. هرگز آنتی‌بیوتیک‌ها را خودسرانه و بدون نسخه‌ی پزشک مصرف نکنید و یا پزشک را برای تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها تحت فشار قرار ندهید و تشخیص نیاز به مصرف داروها را بر عهده‌ی پزشک بگذارید.

۲. همیشه باید دوره‌ی مصرف را حتی پس از بهبودی و از بین رفتن علائم، کامل کنید. کامل ‌شدن دوره‌ی درمان برای از بین رفتن تمام باکتری‌های حساس و مقاوم ضروری است.

۳. آنتی‌بیوتیک‌های خود را با دیگران تقسیم نکنید و داروهایی را که از نسخه‌های قبلی در اختیار دارید، خودسرانه مصرف نکنید چرا که این داروها ممکن است برای انواع مختلف عفونت مناسب نباشند و درمان را به تاخیر بیندازند.

۴. برای جلوگیری از شیوع میکروب‌ها، اقدامات بهداشتی همچون شستن کامل دست‌ها الزامی است.

۵. واکسن‌های توصیه‌شده را حتما استفاده کنید چرا که برخی از آنها باعث جلوگیری از ایجاد عفونت‌های باکتریایی و عدم نیاز به دارو درمانی می‌شوند؛ مانند دیفتری.

۶ زمانی که نیاز باشد از آنتی‌بیوتیک استفاده کنید، در مورد مسائل روبه‌رو با پزشک یا داروساز مشورت کنید: بهترین زمان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها (بعد از غذا یا با معده خالی)، تداخلات دارویی، شرایط نگهداری دارو و …

منابع:

www.who.int

www.cdc.gov

www.uicc.org

www.mayoclinic.org

www.ecdc.europa.eu

*  دانشجوی داروسازی