کرونانوشته ۶: هدیه‌ی تنهایی با کرونا

هفت‌برکه: #کرونانوشته نام پویشی است که هفت‌برکه در ابتدای ایام کرونازدگی راه انداخت. در این پویش از کسانی که به علت ابتلای به بیماری کرونا و یا به صورت خودخواسته برای رعایت بیشتر، خود را در خانه قرنطینه کرده‌اند، دعوت کردیم که از تجربیات خودشان از دوران قرنطینه بنویسند.

دکتر ابراهیم مهرابی:

هدیه نخست:

مدتی است به دلیل نقد شورای پنجم، از چند نفر از جمله بنده شکایت شده و دست آخر با تقاضای خودمان، کارمان به دادگاه رسانه و مطبوعات شیراز افتاد. اکنون بنا ندارم به توضیح فرایند این شکایت‌ها بپردازم؛ اما در سفر اخیرمان به شیراز، چند نفر از ما به کرونا مبتلا شدیم و حالا مجبوریم دو هفته تنهایی در خلوتِ خود، همراهی کرونا را تجربه کنیم.

فرصت مغتنمی است تا با خود خلوت کنم و سیر در احوال گذشته نمایم و به نفس خویش بپردازم. چرا که: «تنهایی، مکتب نبوغ است.»

تصمیم دارم به توصیه یکی از بزرگان شهر، در این فرصت به دست آمده، مطالب، تجربیات و برداشت‌هایی را قلمی و به دوستانم تقدیم نمایم؛ تا از یک سو خدمتی کرده باشم و از دیگر سو، حس بیهودگی بر من غلبه نکند. آنچه در زیر می‌آید تقدیم می‌کنم به معماران، هنرمندان، شهرسازان و… شهرم؛ که الحق و الانصاف یک رنسانس در معماری شهر ایجاد کرده‌اند؛ باشد که مفید افتد.

از قدیم الایام این سوال در ذهنم نقش بسته بود که: «چرا اغلب بناهای شخصی ، آموزشی دینی و مذهبی ظاهری ساده و بی‌رنگ دارد ولی درونی تزیین شده، رنگارنگ و پر از نقوش حجمی و مسطح؟» آنچه در تامل مستمر به آن رسیده‌ام به قرار زیر است؛ هرچند بر درستی این برداشت، یقین نمی‌توان کرد.

ما زبان (برون) را ننگریم و قال را

ما روان (درون) را بنگریم و حال را

(مثنوی معنوی. دفتر دوم، بخش ۳۶)

۱. زیبایی درون بناها، نشانگر تاکید گذشتگان ما بر اولویت زیبایی درونی و انفسی بوده است.

۲. «خودپنهانی» در اخلاق زیباشناسانه اسلامی و بخشی از شرق جهان، بر «خودنمایی» و آراستن ظاهر ترجیح داشته است. گرچه این، به معنای قبول شلختگی بیرونی نیست.

۳. رازآلودگی و پیچیدگی فضای درونی، از اصول زیباشناسی اسلامی است. لذا درون با اَسرار و رموز مزین است.

۴. تبدیل حس واردشونده به بناها، از یکنواختی به هیجان و از سفیدی به رنگارنگی و بالتبع، جذاببت، از جمله کارکردهای این تفاوت‌ها است تا واردشونده را جذب کند و تقاضای تکرارِ حضور در این مراکز را داشته باشد.

۵. گرچه شخص واردشونده  در درون مراکز، از فربهی معنا و تکثّر در فرم در اوج لذت و تحیّر انفسی است، اما باید در خروج به سادگی و یکرنگی برسد تا اختلاف در بهرمندی از لذایذ معنوی به حداقل برسد.

۶. سفیدی و سادگی ظاهری اغلب مساجد، حکایتگر میل اسلام و مسلمین اصیل به یکرنگی و سادگی است؛ اوج این یکرنگی و سادگی در زمان احرام بستن حج، به نمایش گذاشته می‌شود.

۷. نمای ظاهری که رو به خانه‌های مسلمین دارد، همانند خانه‌های آنان است و توحید را به نمایش می‌گذارد؛ اما مردم برای نشان دادن عظمت و سترگ-معنایی اندیشه‌ی خود، مساجد را با عظمت می‌سازند تا نماینده عظمتِ افکارشان باشد؛ چرا که همه در توان ندارند تا بناهای باشکوهی همچون معابد را بسازند و حس عظمت‌طلبی خویش را ارضا کنند. مسجد اما این حس را ارضا می‌کند. لذا شاید بتوان گفت از ظاهر و باطن مساجد و معابد تا حدودی می‌توان به بزرگی افکار و سلیقه‌ی مردم آن آبادی و شهر پی برد.

یادآوری: در کشورهای اروپایی که شخصا حضور پیدا کرده‌ام، کلیساها بر خلاف مساجد مسلمین با ظاهری بسیار بسیار زیبا جلوه می‌کردند.

ترجیح ظاهری زیبا بر درونی ساده، بر معماری جدید گراش نیز سایه افکنده و چون تایید یا تکذیب این فرایندِ آرام، علاوه بر نیاز به بحث زیبایی‌شناسی،  مستلزم بحث ارزشی نیز است، لذا از ورود به آن خودداری می‌کنم و بر عهده معماران و شهرسازان خبره می‌گذارم.

نکته: شاید برخی متمایل باشند از تفاوت معنادارِ بیرون و درونِ بناهای مذهبی، ضرورت دوشخصیتی بودن و نفاق را استنباط کنند، ولی بنده ابدا به آن متمایل نیستم.

در پایان نوشتن این مقاله، جناب آقای دکتر مطلبی عزیز تماس گرفتند و توصیه‌های لازم برای کاهش اثر کرونا را فرمودند. همین جا به عنوان یک شهروند، از تواضع و مهارت این بزرگوار تشکر و قدردانی می‌کنم.

۲۰ تیر ۱۴۰۰