هفت‌برکه: در سال‌های اخیر حداقل سه مورد زنبورگزیدگی منجر به مرگ افراد شده است (خبرها را در این صفحه هفت‌برکه بخوانید.) «دکتر حبیب‌الله محمدجانی» متخصص داخلی بیمارستان امیرالمومنین گراش، در گفتگو با روابط عمومی علوم پزشکی گراش، می‌گوید نه تنها افرادی که سابقه‌ی حساسیت به نیش زنبور دارند، بلکه همه‌ی افراد باید راه مقابله با این خطر را بدانند، چون ممکن است در هر فردی این حساسیت‌ها بروز کند. حفظ آرامش، تماس سریع با اورژانس ۱۱۵، و در دسترس بودن آمپول اِپی‌نفرین و آگاهی از نحوه‌ی استفاده از آن، مهم‌ترین توصیه‌های دکتر محمدجانی برای مقابله با این خطر است. صحبت‌های او را در مورد خطرات و راه‌های مقابله با زنبورگزیدگی بخوانید.
چرا زنبورگزیدگی باعث فوت برخی افراد می‌شود؟
بدن انسان در واکنش به برخی مواد اعم از غذایی، مواد خارجی، نیش حشرات، عقرب، مار و غیره ممکن است واکنش‌های شدیدی نشان دهد و این واکنش‌ها گاهی باعث مرگ افراد می‌شود. بدن انسان نسبت به یک ماده خارجی می‌تواند از یک حساسیت بسیار خفیف تا بسیار شدید را نشان دهد، که در درصدی از این موارد، به دلیل ایجاد علایم شدیدی از قبیل افت فشار خون و بسته شدن راه‌های هوایی، منجر به مرگ افراد می‌شود.
حساسیت در چه افرادی بیشتر است؟
حساسیت می‌تواند در هر فردی ایجاد شود. در افرادی که سابقه‌ی این نوع حساسیت‌ها را دارند، معمولاً گزش‌های بعدی نیز ایجاد حساسیت می‌کند. اما اگر فردی در یک گزش حساسیت خفیفی داشته باشد باعث نمی‌شود در حساسیت‌های بعدی، علایم شدیدی را تجربه نکند. بنابراین اقدامات و توصیه‌ها برای تمامی افراد صدق می‌کند.
از کجا بفهمیم حساسیت داریم؟ پس از زنبور گزیدگی چه علایمی در فرد بروز می‌کند؟
حساسیت در همه افراد رخ می‌دهد ولی شدت آن فرق می‌کند. احتمال دارد حساسیت خیلی خفیف به صورت واکنش پوستی در ناحیه گزش، مانند قرمزی و خارش باشد، یا همراه با علایم شدیدتری مانند تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، تورم لب و صورت، درگیری راه‌های هوایی، تنگی نفس و در موارد بسیار شدید همراه با افت فشار خون و شوک.
موادی که به دلیل گزش در خون آزاد می‌شود، می تواند باعث کاهش سطح هوشیاری، ضعف، بیحالی، استفراغ، ضربان قلب بالا و شوک آنافیلاکتیک شود که نشان‌دهنده‌ی حساسیت بسیار شدید است. همه افراد باید این علایم را بشناسند و راه مقابله با آن را بدانند.
بهترین اقدام پس از زنبورگزیدگی چیست؟
در تمام انواع اورژانس‌های پزشکی و گزش‌ها، مهم‌ترین کار حفظ خونسردی و آرامش فرد و اطرافیان است. در گزش‌ها باید محل گزش را تمیز کرد و با وسیله‌ای مانند تیغ یا ناخن، نیش حشره را از محل خارج و از کیسه یخ برای کاهش گسترش زهر و شدت علایم استفاده کرد. اندام مورد نظر را در صورت امکان بالا نگه داشت. در صورت بروز علایم شدید حساسیت، مهم‌ترین کار تماس با اورژانس ۱۱۵ است.
تا رسیدن به بیمارستان یا نیروهای اورژانس، اطرافیان چه اقدامات اورژانسی باید انجام دهند؟
افرادی که سابقه گزش همراه با علایم شدید دارند (و بهتر است بگوییم تمام افراد و خانواده‌ها چون چیزی قابل پیش‌بینی نیست) باید همواره آمپول «اِپی‌نفرین» را همراه خود داشته باشد. پس از گزش، ضمن حفظ خونسردی و تماس با اورژانس ۱۱۵، پیش از رسیدن نیروهای اورژانس، در صورت حساسیت شدید و شرایطی که گفته خواهد، باید آمپول اپی‌نفرین تزریق شود.
آمپولی که برای این افراد تزریق می‌شود، چیست؟
این آمپول، همانطور که گفته شد، اِپی‌نفرین نام دارد. توصیه می‌شود افرادی که نسبت به گزش حساسیت دارند، این آمپول را همواره همراه خود داشته باشند (در خانه، ماشین، باغ و …) تا در مواقعی که پس از گزش علایم شدید بروز کرد به سرعت تزریق کنند. در صورتی که بین ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از گزش علایمی مانند کاهش سطح هوشیاری، ضعف، بیحالی، تنگی نفس، خس‌خس سینه، تهوع، استفراغ و درد شکم بروز کند، تزریق آمپول تا رسیدن نیروهای اورژانس حیاتی است.
این آمپول چگونه تزریق می‌شود؟
آمپول اپی‌نفرین به شکل محلول یک سی‌سی یا یک میلی‌لیتر است که در هر میلی‌لیتر آن، یک میلی‌گرم از ماده موثره وجود دارد. پس از بروز علایم شدید حساسیت، نصف آمپول را در ناحیه جلو‌ی ران یا بازو به شکل داخل عضله یا زیرپوستی تزریق می‌کنند. این کار می‌تواند فرد را نجات دهد. این عمل ۵ الی ۱۰ دقیقه یک بار تا رسیدن نیروهای اورژانس در صورت عدم بهبودی می‌تواند تکرار شود.
آیا آمپول اپی‌نفرین در داروخانه‌ها موجود است؟
بله. آمپول در داروخانه‌ها در دسترس است. البته نوعی از آن که مناسب‌تر و راحت‌تر و آماده‌ی تزریق است، به صورت قلم اپی‌نفرین ”epi pen” هست و یا در کیت‌های مخصوص گزش وجود دارد که موجود نیست یا کمیاب است. اما افرادی که سابقه حساسیت شدید با گزش دارند یا سایر افراد، باید با مراجعه به پزشک و پس از تایید و تهیه‌ی نسخه، آمپول را از داروخانه تهیه و همراه خود داشته باشند.
اما آمپول باید بجا و به‌موقع استفاده شود زیرا در صورت استفاده‌ی بدون دلیل، می‌تواند بخصوص در افراد با سابقه بیماری قلبی، فشار خون و ضربان قلب نامنظم و….، عوارض جبران‌ناپذیری به بار آورد. این آمپول فقط و فقط در شرایط خاصی که ذکر شد باید تزریق شود. نگهداری آمپول منطقی است، اما تزریق بی‌جا بسیار غیر منطقی است.
آیا از این آمپول برای کودکان نیز می‌توان استفاده کرد؟
در صورت بروز علایم شدید حساسیت به گزش، می‌توان آمپول اپی‌نفرین را با دوز کمتر به کودکان تزریق کرد (به ازای هر ده کیلوگرم از وزن کودک، ۰/۱ میلی‌لیتر آمپول اپی‌نفرین).
توصیه‌های مهم شما به مردم در این خصوص چیست؟
افرادی که سابقه حساسیت شدید با زنبور دارند، حتی‌الامکان در محیط‌هایی که زنبور هست قرار نگیرند، لباس‌های آستین‌دار و پوشش مناسب داشته باشند. در صورت گزش، ابتدا ضمن حفظ خونسردی و تماس با اورژانس ۱۱۵، در صورت واکنش شدید، آمپول اپی‌نفرین تزریق شود. در صورتی که به اورژانس ۱۱۵ به هر دلیل دیر دسترسی پیدا می‌کنند، به سرعت به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنند. بهتر است فرد مورد گزش رانندگی نکند چون ممکن است طی رانندگی علایم شدید حساسیت بروز کند و منجر به حادثه شود.
با تشکر از جناب دکتر محمد جانی در خصوص راهنماییهای مفید در خصوص گزش زنبور