هفت‌برکه – گریشنا: در این سلسله یادداشت‌های هفتگی، مهندس غلامرضا آرمان‌مهر، دبیر انجمن ایکوموس و مسئول مرمت و احیای سرای سعادت، حیطه‌های مختلف میراث فرهنگی و زیر و بم کار در این حیطه‌ها را باز می‌کند. مطلب حاضر بخش اول مطلبی بلندتر درباره‌ی «گردشگری فرهنگی» است.

غلامرضا آرمان‌مهر: در دنیای امروز، به دلیل حاد شدن مشکلات شهرنشینی، موضوع توسعه گردشگری به یکی از محورهای بهبود کیفیت زندگی و یکی از شاخص‌های توسعه اجتماعی در سراسر جهان تبدیل شده است. در این میان، گردشگری فرهنگی در کنار طبیعت‌گردی (اکوتوریسم) نقش اساسی در توسعه گردشگری پایدار به عهده ‌گرفته است.

در واقع جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مهم‌ترین منابع توسعه گردشگری به حساب می‌آیند که کارکردهای چندمنظوره (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…) ایفا می‌کنند. به ویژه در کشوری مثل ایران که از تاریخ و تمدنی کهن برخوردار است، میراث فرهنگی در سطح ملی و محلی با کل جامعه انسانی ارتباط پیدا می‌کند. با توجه به این ملاحظات، برنامه‌ریزی و مدیریت میراث فرهنگی رابطه متقابل و تنگاتنگی با برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه گردشگری دارد. به ویژه در سال‌های اخیر، موضوع گردشگری شهری و پیوند آن با مدیریت میراث فرهنگی اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

تعریف گردشگری

طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری UNWTO گردشگری به فعالیت‌های افرادی اطلاق می‌شود که برای گذراندن اوقات فراغت، انجام کار و یا سایر اهداف برای مدت کمتر از یکسال به مکان‌هایی خارج از محیط زندگی خود می‌روند. البته برخی کارشناسان معتقدند هر فردی که به قصدی از محل زندگی خود دور می‌شود و در مکان دیگری از خدمات آن منطقه (حمل و نقل، غذا، امکانات تفریحی و…) استفاده و برای آن‌ها هزینه می‌کند و در واقع به آن منطقه سود اقتصادی می‌رساند، می‌تواند گردشگر محسوب شود؛ حتی اگر در آن مکان اقامت نکند و مدت زمان بازدیدش کوتاه باشد.

نگاهی به پیشینه گردشگری در گراش

تا پیش از دهه نود، فعالیت سازمان‌یافته‌ای در چهارچوب تعاریف و اهداف گردشگری و توسعه صنعت توریسم از سوی ارگان‌ها، نهادها و گروه‌های مختلف در گراش به چشم نمی‌خورد. تنها می‌توان به نمونه‌های موردی و معدود از ورود علاقه‌مندان و گردشگران با اطلاع قبلی به شهر و همراهی افراد آ‌گاه محلی جهت راهنمایی آنان اشاره کرد.

اما با شروع فعالیت انجمن ایکوموس و توجه ویژه به بخش گردشگری، فعالیت‌های گردشگری در سطح شهرستان ابعاد تازه‌ای به خود گرفت و ساختار نسبتا منسجمی برای ورود مفهوم گردشگری به معنی واقعی کلمه به شهر شکل گرفت. شروع رسمی فعالیت گردشگری را می‌توان به بازدید ‌یک‌روزه از آثار تاریخی شهر تحت عنوان «گراش‌گردی» در هفتم فروردین ماه ۹۳ توسط انجمن ایکوموس دانست. در این بازدید یک‌روزه، حدود چهل نفر از همشهریان علاقه‌مند در قالب یک برنامه از پیش‌تعیین‌شده، از تعدادی از آثار تاریخی و فرهنگی گراش بازدید کردند.

برنامه گراش‌گردی به صورت خاص در هفتم فروردین‌ماه سال‌های بعد هم برگزار شد و در فروردین ۹۵ با هدف توجه به ظرفیت‌های گردشگری توابع شهرستان، آثار تاریخی و فرهنگی فداغ در قالب یک برنامه یک‌روزه مورد بازدید علاقه مندان و گردشگران قرار ‌گرفت. اما فعالیت‌های گردشگری انجمن ایکوموس به این خلاصه نمی‌شود و با منسجم شدن فعالیت‌ها و تعیین یک مسیر ‌گردشگری در بافت تاریخی شهر، در طول سال به صورت منظم بازدیدها برای گروه های مختلف برگزار می‌شود.

یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌ها در این حوزه، طرح ابتکاری «آشتی با میراث» بود که توسط انجمن و با همکاری اداره آموزش و پرورش در قالب برنامه‌های چندساعته، دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی مدارس گراش از آثار تاریخی شهر بازدید می‌کنند و با تاریخ و فرهنگ گذشتگان خود آشنا می‌شوند. به طور مثال در سال ۱۳۹۵ حدود ۳۰ بازدید برای دانش‌آموزان و ۲۰ بازدید برای گروه‌های دیگر برگزار شد. اگر به صورت میانگین هر بازدید ۳۰ نفر شرکت‌کننده داشته باشد، می‌توان دید که در طول سال حدود ۱۵۰۰ نفر از آثار تاریخی و فرهنگی گراش بازدید داشته‌اند.

فعالیت‌های چندین‌ساله در این حوزه تجربه ‌گرانبهایی است که می‌توان با تکیه بر آنها، استفاده از روش‌های علمی، شناخت کامل از ظرفیت‌های گردشگری شهرستان و بررسی دقیق ضعف‌ها و قوت‌های وضع موجود، زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه گردشگری را فراهم نمود تا گراش بتواند در یک بازه زمانی ده‌ساله، به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری جنوب مطرح شود.

نوع گردشگری‌ای که اینجا مد نظر ماست، ‌«گردشگری فرهنگی» است. در گفتار بعدی به تشریح این نوع از گردشگری خواهیم پرداخت.

Gholamreza Armanmehr