هفت‌برکه – سمیه کشوری: معرفی فیلم «قاتل» از اوا ناتنا (۲۰۲۳، یونان) و موسیقی حسین زمان
فروپاشی آرام یک مامای مسن
فیلم «زن قاتل» یا Murderess را اوا ناتنا، کارگردان یونانی، در سال ۲۰۲۳ ساخته است. او در مدرسه هنرهای زیبای آتن تحصیل کرده و با فیلم‌های Mythopathy (۲۰۱۶) و Burning Heads (۲۰۱۱) شناخته می‌شود. در فیلم «زن قاتل»، ناتنا درباره‌ی «فصل تاریک» تاریخ یونان حرف می‌زند. این فیلم بر اساس شاهکار کلاسیک الکساندروس پاپادیامانتیس ساخته شده است.
داستان فیلم در جزیره‌ای دورافتاده در یونان به نام اسکیاتوس، حدود سال ۱۹۰۰ اتفاق می‌افتد. داستان حول فروپاشی روانی آهسته‌ی یک مامای مسن به نام هادولا را می‌چرخد که به زعم خودش با جامعه‌ی مردسالار دست و پنجه نرم می‌کند. در این جزیره، با توجه به وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین، دختران نمی‌توانستند قبل از ازدواج کار کنند و از طرفی دیگر، نمی‌توانستند ازدواج کنند مگر اینکه جهیزیه تهیه کنند. بنابراین، آنها باری بر دوش خانواده‌هایشان بودند. هادولا که ترومایی از جوانی خود را به دوش می‌کشد و احساسات او اغلب بر محور دوقطبی غالب «مادر-دختر» و الگوی غالب روابط زنان با یکدیگر می‌چرخد، دست به کاری وحشتناک می‌زند. با انباشته شدن اتفاقات، او با یک واقعیت تلخ روبرو می‌شود: فرض او مبنی بر اینکه در حال کمک به دختران بوده، به طرز وحشتناکی اشتباه بوده و به تدریج در عذابی دیوانه‌وار فرو می‌رود.
در این داستان شخصیت قاتل با همدلی عمیق و بدون محکومیت به تصویر کشیده شده است. «در کودکی، او به والدینش خدمت می‌کرد. پس از ازدواج، برده‌ی شوهرش بود… وقتی بچه‌دار شد، به آنها خدمت کرد و وقتی آنها بچه‌دار شدند، برده آنها شد». حتی نام او نیز داستان زنان در یونان روستایی قرن نوزدهم را روایت می‌کند: نام اصلی او، هادولا، به معنای «لطیف»، تقریباً فراموش شده است؛ او اکنون «فراگکویانو» است، یعنی بیوه یانیس فراگکوس، که تمام وجودش به او ارجاع داده می‌شود.
پس در اینجا باید گفت نام فیلم از همان اول داستان را برایتان لو می‌دهد. در ادامه شما باید در حال تماشای چرایی اتفاقات و تحلیل شخصت باشید نه چیز دیگر.
فیلم «قاتل» از دو ویژگی کلیدی به خوبی استفاده می‌کند. اولین مورد، کارابتی (بازیگر نقش هادولا) است که به طرز ماهرانه‌ای بار به تصویر کشیدن تحول جسمی و روحی شخصیت خود را به دوش می‌کشد. او که از ابتدا چروکیده اما همچنان قوی است، با بازی متعهدانه خود، برخی از نوسانات عجیب‌تر بین شک به خود و شور و اشتیاق را پایه‌ریزی می‌کند. مورد دیگر خودِ اسکیاتوس (جزیره) است، با روستاهایش که از سنگ‌های لایه‌لایه ساخته شده‌اند و در امتداد یک خط‌الراس گسترده در مه ساخته شده‌اند، و حس رمز و راز را القا می‌کنند که به حفظ حال و هوای فیلم کمک زیادی می‌کند. البته باید گفت تصویرسازی گاه‌به‌گاه و جذاب از مارپیچ ذهنی و چرخه‌ی روانی هادولا به‌عنوان یک مامای یونانی انسجام کافی و لازم ندارد. به عبارتی درام روانشناختی اوا ناتنا به‌عنوان کارگردان، و کاترینا بی به‌عنوان فیلمنامه‌نویس، در انتقال وضعیت ذهنیِ به‌شدت خطرناک یک زن منزوی در جامعه‌ای به‌شدت مردسالار، آشفته و گیج‌کننده عمل می‌کند. با این حال جاهایی موفق می‌شود تصاویر زیبا به مثابه‌ی یک عکس در کادر خود به خلق کند و به نمایش بگذارد.
موسیقی اعتراضیِ زمان
در اینجا می‌خواهیم یکی از چهره‌های برجسته موسیقی پاپ ایران را که آثارش اغلب با مضامین اجتماعی، سیاسی و انسانی همراه بود معرفی کنیم؛ حسین زمان.
حسین زمان در تهران متولد شد و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان خوارزمی به پایان رساند. در سال ۱۳۵۶ به دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته مهندسی الکترونیک وارد شد، اما به دلیل فعالیت‌های سیاسی توسط ساواک دستگیر و از دانشگاه اخراج شد. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت، اما با آغاز جنگ ایران و عراق به کشور بازگشت و به جبهه اعزام شد.
حسین زمان فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۷۵ آغاز کرد و در سال ۱۳۷۶ اولین آلبوم خود با نام «شب دلتنگی» را منتشر کرد. از دیگر آلبوم‌های او می‌توان به «قصه شب» (۱۳۷۸)، «شاپرک» (۱۳۷۹) و «مشق عشق» (۱۳۸۰) اشاره کرد.
ترانه‌های او اغلب با مضامین اجتماعی و سیاسی همراه بود. او از سال ۱۳۸۱ به دلایل سیاسی ممنوع‌الکار شد و اجازه برگزاری کنسرت یا انتشار رسمی آثارش را نداشت. با این حال، در سال ۱۳۹۷ پس از ۱۶ سال، توانست مجوز انتشار چند تک‌آهنگ را دریافت کند.
حسین زمان پس از مدت‌ها مبارزه با بیماری سرطان کبد، در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ در سن ۶۳ سالگی درگذشت.
برخی از آثار برجسته حسین زمان که هم از نظر هنری و هم از نظر اجتماعی تأثیرگذار بودند اینهاست: آهنگ «مشق عشق» از آلبومی به همین نام (۱۳۸۰) با سبک پاپ احساسی و مضمون عاشقانه و عرفانی؛ آهنگ «شب دلتنگی» از اولین آلبوم رسمی حسین زمان (۱۳۷۶) با آهنگ‌هایی با فضای ملایم و عاطفی؛ و آهنگ «فریاد خاموش» با مضمون نقد اجتماعی و اعتراض به سانسور با فضای جدی و تفکر‌برانگیز.
به عنوان نمونه‌ای از کارهای او، بخشی از ترانه «زندون» را بشنوید.
