هفت‌برکه: در نخستین دوره جایزه احمد اقتداری، روز پنجشنبه ۱۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، پنج نامزد نهایی این جایزه، کرامت‌اله تقوی، مریم حقیری، سپهر زارعی، سالار حسینی و یونس صادقی، به ارائه آثار پژوهشی خود پرداختند (خبر معرفی نامزدها در هفت‌برکه).
کرامت‌اله تقوی
اولین نامزد این جایزه، کرامت‌اله تقوی با کتاب «ریشه‌های عقب‌ماندگی منطقه جویم در دوره‌های قاجار و پهلوی: در مقایسه با مناطق اوز، بستک، بیرم، خنج، گراش و لار» (انتشارات اناالحق، ۱۴۰۱) بود.
دکتر کرامت‌الله تقوی با تقدیر از برگزارکنندگان جایزه احمد اقتداری گفت: «این جایزه از لحاظ ارتقا نام و نشان او در زادگاهش گراش و منطقه‌ی جنوب اهمیت زیادی دارد.»
او سپس در معرفی کوتاهی از خودش ادامه داد: «اهل جویم هستم و در مورد آخرین کتابی که در سال ۱۴۰۱ یعنی کتاب حاضر منتشر کردم باید بگویم کتاب از این جهت حائز اهمیت است که در کل استان‌های جنوبی کشور و بلکه در ایران این امتیاز را دارد که نود درصد داده‌های این کتاب سند است و در واقع سندپژوهی است.»
او سپس با اشاره به اهمیت اسناد قدیمی و خطر نابودی آنها گفت: « من کل اسناد بخشداری جویم که بسیار قدیمی است و گفتند به دلیل کمبود جا قصد دارند آتش بزنند و نزدیک به بیست‌هزار سند بود را نجات دادم اما متاسفانه متوجه شدم اسناد مربوط به لار، گراش و برخی شهرهای جنوبی دیگر امحا شده است.»
او سپس درباره‌ی نحوه‌ی آشنایی‌اش با دکتر اقتداری گفت: «سال ۶۵ در دانشگاه تهران درس می‌خواندم و با ایشان آشنا شدم. کارهای او مشوق من در فعالیت‌های پژوهشی بود. پس از آشنایی با او نیز با استاد ایرج افشار و دکتر منوچهر ستوده آشنا شدم که در ایام اسفند به جویم می‌آمدند و با هم در منطقه برای تحقیقات گشت و گذار داشتیم.»
کتاب «ریشه‌های عقب‌ماندگی منطقه جویم» در ۹۳۰ صفحه به روش مقایسه‌ی تطبیقی، توسعه‌ی لارستان قدیم یعنی شهرهای گراش، اوز، لار، بستک و خنج را با منطقه‌ی جویم مورد واکاوی قرار داده است.
کرامت اله تقوی، برای رسیدن به موضوع اصلی، کتاب‌ها و مقالات بسیاری را از نظر گذرانده است. همچنین با مداقّه در نشریات محلی منطقه به گردآوری اسناد پرداخته و در نهایت با تدوین منسجم داده‌ها در فصل‌های جداگانه به نگارش و تدوین روی آورده است.
کرامت اله تقوی ۵۶ ساله است و به گفته خودش در مجموع قریب به ۳۰۰ شبانه‌روز برای نگارش این کتاب وقت صرف کرده است. او قبل از این کتاب آثاری جغرافیای تاریخی کاریان، اختراع و اکتشافات دانشمندان اسلامی، تقویم تاریخ لارستان، بزرگان جویم و همکاری در کتاب تاریخ مفصل لارستان را در کارنامه دارد.
مریم حقیری
پایان‌نامه «پژوهشی در تکنیک ساخت گنبدهای مضرس از عهد ایلخانی تا پایان صفوی (نمونه‌های موردی: استان‌های کهگیلویه و بویراحمد ، فارس ، بوشهر و هرمزگان)» نوشته مریم حقیری یکی دیگر از نامزدهای این دوره از جایزه بود.
دکتر حقیری که اصالتا بوشهری است در بخشی از صحبت‌هایش گفت: «در طی تحقیق تعداد ۱۹ تا از این آرامگاه‌ها را در مناطق جنوبی ایران بررسی میدانی کردم که به این نتیجه رسیدم که به دو دوره‌ی تاریخی ایلخانی و صفوی تقسیم می‌شوند. در دوره‌ی اول یکپارچگی وجود دارد که شاید به علت یکپارچگی مذهبی بوده است. در دوره‌ی دوم اما این یکپارچگی کمتر است و یک نوع گسستگی وجود دارد که باز هم می‌تواند به علت اختلاف مذهبی بین طبقه‌ی حاکم که شیعه بودند با مالکان این اماکن که سنی‌مذهب بودند باشند.»
در این پژوهش ۱۹ آرامگاه با پوشش مضرس در استان‌های بوشهر، فارس، کهکیلویه و بویر احمد و هرمزگان از دوره‌های تاریخی ایلخانی تا پایان صفوی مطالعه میدانی شده است. بنابر مطالعات تاریخی در عصر تیموری یکپارچگی مذهبی بین طبقه‌ی حاکم و ساکنان در منطقه وجود داشته و بر ثبات و پیوستگی سازه‌ای گنبدهای مضرسی، به عنوان نماد مذهبی این دوره نیز اثر گذاشته است. در حالی که در عصر صفوی اختلاف سیاسی بین حکومت و ساکنان منطقه که عمدتاً از اهل سنت بودند، آشکار می‌شود. به نظر می‌رسد این تضاد و اختلاف بر گسستگی ساختار و گوناگونی سازه‌ای گنبدهای مضرسی این دوره اثر گذاشته است.
این پژوهش که یکی از ۵ نامزد جایزه احمد اقتداری است در سال۱۴۰۱در ۳۲۰ صفحه در دانشگاه تربیت مدرس و با عنوان رساله دوره‌ی دکتری رشته باستان‌شناسی به انجام رسیده است.
سپهر زارعی
سپهر زارعی با مقاله «پژوهش‌های باستان‌شناختی هرمزگان: نه دهه بعد» (از مجموعه مقالات «دریای پارس به روایت باستان‌شناسی»، انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰) دیگر نامزد جایزه احمد اقتداری بود.
او در فرصت ارائه‌ی کوتاهش گفت: «من حسب کار پژوهشی که در حوزه‌ی باستان‌شناسی هرمزگان انجام دادم با نوشتار دکتر اقتداری انس داشتم. در این بررسی‌ها متوجه شدم چیزی حدود ۹ دهه از کاوش‌های باستانی این منطقه می‌گذرد. مثل جاهای دیگر که با گسترش کار باستان‌شناسان تحقیق و گسترش آن شروع می‌شود اولین گزارش‌های باستان‌شناسی در منطقه هرمزگان به استاد احمد اقتداری برمی‌گردد.»
او سپس با اشاره به کتاب «آثار شهرهای باستانی» از دکتر اقتداری از آن به عنوان منبع اصلی پژوهش‌های باستان‌شناسی و معماری در حوزه‌ی خلیج‌فارس نام برد و اضافه کرد: «تکثیر رفتار و منش استاد از این جهت که غالب تحقیقاتی که انجام داد به دست پژوهشگران رسید در حالی که خیلی‌ها از انتشار تحقیقات‌شان به خاطر قضاوت شدن هراس دارند و پژوهش اگر به دست باقی محققان نرسد الکن است.»
در مقاله «پژوهش‌های باستان‌شناختی هرمزگان: نه دهه بعد» آمده است که؛ گمانه‌زنی می‌شود که کاوش‌های باستان‌شناسی در جزایر هرمزگان نخستین بار در جزیره‌ی قشم و در محوطه‌ی گور فرنگی آغاز شده باشد. احمد اقتداری نخستین ایرانی بود که به بررسی آثار تاریخی جزایر هرمزگان پرداخت؛ هر چند وی باستان‌شناس نبود، امّا حاصل کار او همچنان یکی از منابع قابل توجه در زمینه‌ی مطالعات باستان‌شناسی خلیج فارس و دریای عمان به شمار می‌رود. عدم انسجام در پژوهش‌های باستان‌شناسی جزایر هرمزگان به شمار می‌رود. حجم قابل توجهی از اطلاعات جمع‌آوری شده طی چند دهه‌ی اخیر، نشان از مرحله‌ی جدیدی از این پژوهش‌ها در این بخش از سرزمین ایران است.
این مقاله در مجله علمی مطالعات خلیج فارس بنیاد ایران شناسی سال پنجم، شماره‌ی چهارم (پیاپی۲۰) منتشر شده است. همچنین مقالات دیگر سپهر زارعی در کتابی با عنوان دریای پارس به روایت باستان‌شناسی در سال۱۴۰۰ با همکاری موزه ملی ایران، انتشارات سخن و بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار منتشر شده است و نشریات دیگر منتشر شده است.
صادق سالار حسینی
«گویش و فرهنگ مردم سیروییه (فرهنگ هرمزگانی)» نوشته صادق سالار حسینی دیگر نامزد این دوره از جایزه بود.
سالار حسینی گفت: «از بخش فارقان سیرویه هستم. از سال ۹۶ کارم را به صورت تحقیق میدانی و همچنین اسناد به جا مانده و رجوع به مرکز کتابخانه‌ی اسناد تهران و ایران به دلیل علاقه‌ام به فرهنگ مردم جنوب شروع کردم و در سال ۱۴۰۲ این تحقیقات تمام شد.» او سپس به اشتراکات گویش از جنوب کرمان تا سیستان و بهبهان اشاره کرد.
او در این کتاب هم از نوشته‌های پیشین و هم اطلاعات شفاهی مردم برای نگارش استفاده کرده است. این پژوهش به صورت دانشنامه‌ای تهیه شده و مطالب اساسی درباره‌ی جغرافیا، تاریخ، اعتقادات رسوم و دیگر موضوعات اجتماعی و فرهنگی روستای «سیرویه» در هرمزگان به رشته تحریر در آمده است. این پژوهش به صورت میدانی و مصاحبه با سالخوردگان و مطلعین روستا انجام شده است. این دانشنامه به فصل‌های مختلفی بخش‌بندی شده که جغرافیا، پوشش گیاهی، ویژگی‌های تاریخی، مشاغل مردم، فرهنگ و آداب و رسوم واژگان مرتبط با زمان و روزها، امکانات روستا، مذهب باورهای عامیانه، زبان و گویش، را در بر می‌گیرد. جلد اول این پژوهش در ۴۳۳ صفحه سامان یافته است.
یونس صادقی
یونس صادقی که با پایان‌نامه دکترای ایران‌شناسی با عنوان «جریان‌های فکری گرمسیرات فارس از قرن هفتم تا دهم هجری قمری» (دانشگاه شهید بهشتی، ۱۴۰۰) به عنوان برنده‌ی نهایی اولین دوره جایزه احمد اقتداری شناخته شد، اصالتا خنجی است.
او در بخشی از صحبت‌هایش گفت: «حوزه‌ی علاقه‌ی من از وقتی در خنج بودم در کوچه پس کوچه‌های خنج که انگار تاریخ دارد با شما صحبت می‌کند، شروع شد. بعد با کمک دکتر وثوقی به مرحله‌ی پرسشگری رسیدم.» او درباره‌ی ارتباط و آشنایی‌اش با دکتر اقتداری هم اضافه کرد: «استاد اقتداری چون در حوزه‌ی تاریخ خاندانی مورد موثق بود و به ویژه مطالعات زیادی در این زمینه داشت، با ایشان آشنا شدم و در ارتباط بودم.»
صادقی در این پایان‌نامه از رونق گرفتن طریقت صوفیان در منطقه جنوب فارس سخن گفته است. در این رساله ادعا شده است که جریان‌های فکری و عرفانی در منطقه جنوب از حالت مذهبی صرف خارج شده و خانقاه‌ها به سمت مسائل اجتماعی – اقتصادی روی آورده‌اند. کارکرد اقتصادی جریان‌های فکری عرفانی تقّالی، اینالیه، ابونجمی (شمسیه) ، قطبیه و تحولات فرهنگی- فکری حاشیه‌ی شمالی خلیج فارس بخشی از تحقیق انجام شده است.
در مجموع این پژوهش با واکاوی شکل‌گیری جریان‌های فکری و تحولات آن در گرمسیرات فارس از قرن هفتم هجری به بعد، سعی در تبیین کارکردهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نحله‌های عرفانی داشته و جریان غالب فکری آنها را به عنوان جریان مسلط و پیوسته از قرن هفتم تا دهم هجری قمری را با استفاده از نسخه‌های خطی مورد بررسی قرار داده است.
