یادداشت های حسین میرممتاز از لارستان دوره ی پهلوی اول

اشاره

در کتاب دوم«مطالعات سیاسی»که در پاییز ۱۳۷۲ از طرف مؤسسه مطالعات و پژوهشهای‏ سیاسی منتشر شد،یادداشتهای روزانه«حسین میرممتاز» – یکی از حاکمان رضا شاه – با عنوان «تهران ۱۳۰۸-۱۳۰۹» به چاپ رسید. با توقف انتشار آن گاه‏نامه،چاپ این‏ یادداشت ها نیز ادامه نیافت. با توجه به نکات تاریخی نهفته در متن یادشده، شورای تحریریه‏ فصل‏نامه«مطالعات تاریخی»تصمیم گرفت، انتشار یادداشتهای روزانه حسین میرممتاز را از سر گیرد.

حسین میرممتاز،نماینده مشهد در دوره ششم مجلس شورای ملی است.او به همین مناسبت‏ زندگی و علایق ملکی خود را در خراسان ترک کرد و در تهران اقامت گزید. دوره دوساله‏ مجلس ششم در ۲۲ مرداد ۱۳۰۷ به پایان رسید و میرممتاز به مجلس هفتم راه نیافت.میرممتاز به مشهد بازنگشت.او در تهران ماند تا سرنوشتش تعیین شود.امید راه‏یابی به مجلس هشتم را از دست نداد.از همشهریان و دوستان متنفذ خود،که همه از اطرافیان تیمورتاش بودند،یاری‏ جست. ولی او مطبوع طبقه حاکمه جدید به شمار نمی‏رفت. طبقه حاکمه جدیدی که در دوران‏ صعود رضا شاه به اوج دیکتاتوری در حال شکل‏گیری بود.عبد اللّه یاسایی-کار چاق کن.

تیمورتاش و مرد قدرتمند مجلس هفتم-به او گفته بود:«شما به درد وکالت این دوره‏ نمی‏ خورید،هروقت مشیر الدوله روی کار آمد،روی کار آمد، شما باید وکیل بشوید،زیرا از تیپ او هستید.»

میرممتاز به خود گفت:«عجب وضعیتی است. هرکس متین و سنگین و درست باشد،باید امروزه کنار باشد.»میرممتاز در آزمون نمایندگی مجلس ششم-که می‏ توانست راه‏گشای او به‏ سوی قله‏های مقام و ثروت باشد-موفق نبود،مع هذا نومید نشد. تلاش کرد و بالاخره، احتمالا،با یاری دوست نزدیکش، شاه‏زاده شیخ الرئیس افسر،حکم حکومت چهار محال و بختیاری را گرفت. میرممتاز چون برخی از فرهیختگان زمان خود،این عادت پسندیده را داشت‏ که وقایع یومیه را در دفترچه‏ای،بی‏کم‏وکاست،می ‏نگاشت و از آنجا که هنوز نشر خاطرات‏ مرسوم نبود،این نوشته نه به نیت ارائه به؛اغیار»،که تنها به خاطر ثبت یادمان خود بود. میرممتاز تا اواخر سال ۱۳۰۹ در تهران اقامت داشت و با محافلی از نخبگان تازه‏رسته سلطنت پهلوی- که بیشتر نمایندگان مجلس بودند-دمخور بود.

از آغاز سال ۱۳۱۰ به حکومت چهار محال و بختیاری رفت.از ۱۳۱۳ تا اوایل ۱۳۱۵ حاکم لارستان بود.سپس در شهر شیراز اقامت گزید و با دختر بنان الملک شیرازی وصلت کرد؛که سرنگرفته به متارکه انجامید.او سپس،از اواخر ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰،حاکم(بخشدار)فیروزآباد فارس بود.طی این دوران دوازده ساله،میرممتاز هرگاه دل و دماغی داشت،وقایع یومیه را به رشته تحریر درآورد.مجموعه این یادداشتها،هر چند ناقص و نامنظم،تصویر زنده و گویایی از گذران زندگی در دوران سلطنت رضا شاه به‏ دست می‏ دهد که از ابعاد گوناگون،واجد اهمیت است.بخش اول یادداشتها،که از بهمن‏ ۱۳۰۸ تا آذر ۱۳۰۹ را در بر می‏گیرد،تصویر آیینه‏ واری است از تهران آن زمان و در بقیه این‏ خاطرات،چگونگی زندگی اجتماعی و بویژه شکل‏گیری دیوانسالاری پهلوی در چهال محال‏ و بختیاری،لارستان و فارس منعکس است.

بخش اول یادداشتهای روزانه میرممتاز شامل‏ دوره‏ای می‏ شد که قریب به یک سال در تهران اقامت داشت.از یادداشتهانی میرممتاز پیش از این‏ زمان،تنها چند برگ مربوط به دوران اقامت او در مشهد وجود دارد که نشان می ‏دهد وی پیش‏تر نیز خاطرات خود را می‏ نوشته است. از این یادداشتها،آنچه مربوط به دوران دو ساله نمایندگی‏ او در مجلس ششم است،متأسفانه بی‏اطلاعیم.یادداشتهای میرممتاز عینا و با وفاداری کامل به‏ سبک و سیاق نگارش او به چاپ می‏ رسد.آنچه در این بخش می‏خوانید شامل دوره‏ای است که‏ وی حاکم چهار محال و بختیاری و لارستان است.یادداشتهای این دوره از یازدهم فروردین‏ ۱۳۱۰ آغاز می‏شود و تا ۲۲ اردیبهشت همان سال ادامه می‏ یابد. روزنامه‏ نویسی او در این زمان‏ قطع می ‏شود و بار دیگر از هشتم اردیبهشت ۱۳۱۳ که وی به حکومت لارستان می ‏رسد،آغاز می‏ گردد و پس از وقفه ‏ای یک ساله از ۲۱ خرداد ۱۳۱۴ از سر گرفته می‏شود.یادداشت های این دوره تا ۲۴ مرداد همان سال تقریبا مرتب نگاشته می‏ شود.