بادگیر خانه قهرمان‌خان بر باد رفت

هفت‌برکه (گریشنا): بادگیر خانه قهرمان‌خان، یکی از انگشت‌شمار بادگیرهای باقی‌مانده در شهر گراش، در نخستین ساعت‌های زمستان ۱۳۹۵ فرو ریخت.

حفظ خانه قهرمان‌خان و بادگیر زیبای آن از چند سال پیش یکی از دغدغه‌های فعالان میراث فرهنگی گراش بود. احداث پروژه بازار طلا در بخش جنوبی خانه تاریخی قهرمان‌خان، این بادگیر را در معرض تخریب قرار داده بود. هیات امنای بازار طلا اعلام کرده است حدود صد میلیون تومان برای جلوگیری از فروریزی این بنا هزینه شد، اما در نهایت این اقدامات نتوانست این بادگیر را زنده نگه دارد.

۱۰۰ میلیون خرج کرده‌ایم

به نظر می‌رسد حسین فولادی، رییس هیات مدیره بازار طلا، آماده عذرخواهی و توضیح در مورد دلایل این واقعه است. او که پیش از آن برای حفظ این بادگیر قول داده بود، در پیامی کوتاه نوشته است: «مجموعه دست‌اندرکار پروژه ساخت بازار طلا، اعم از هیات مدیره، پیمانکار و ناظرین، تمام تلاش خود را جهت حفظ این بناى قدیمى به کار بسته و علیرغم اهمیت حیاتى زمان سپرى شده، طى این مدت سه ماه وقت و قریب یک صد میلیون تومان هزینه صرف مقاوم‌سازى دیوار خانه قهرمان خان نمودیم تا به مسئولیت اجتماعى خویش جهت حفظ ابنیه تاریخى شهرمان عمل کرده باشیم. ولى پس از اتمام کار مقاوم‌سازى، درست یک روز قبل از ریختن بتون مگر، شبانه دیوار و اتاق‌هاى ضلع جنوبى فرو ریخت.»

مهندس هادی هادی‌پور، از عوامل اجرایی این پروژه، نیز در توضیح دلیل ریزش خانه قهرمان‌خان با وجود برخی اقدامات انجام شده نوشته است: «تمام مواردی را که از لحاظ اصولی و فنی می‌بایست به کار برده می‌شد که این بنا حفاظت شود، با در نظر گرفتن اولویت حفظ بنا، استفاده شد. ولی متاسفانه عدم پایداری بنا باعث تخریب شد، مصالح به کار رفته در بنای مورد نظر قابل مقایسه با مصالح بنایی سنتی در قدیم نبود و بسیار ضعیف‌تر به کار رفته بود که باعث تعجب ما هم شد. سقف بنا ترکیب سقف‌های قدیمی را نداشت و به سرعت تخریب کمک کرده بود. خاک سست زیر بنا از عوامل دیگر تخریب بود که با توجه به سازه نگهبان، باز هم خاک رانش کرده بود.»

میراث فرهنگی: نمی‌توانیم کاری بکنیم

خانه قهرمان‌خان در فهرست آثار ملی ثبت نشده است و به همین دلیل اداره میراث فرهنگی نمی‌تواند موضوع را از نظر حقوقی پیگیری کند. مهندس جواد اسدی، رییس اداره میراث فرهنگی، می‌گوید: «از نظر قانونی، چون خانه قهرمان‌خان ثبت نیست، همانند صدها بادگیر دیگر خراب شده است. بادگیرهای زیادی در این شهر تخریب شد اما شاید به خاطر مساله بازار طلا، این بادگیر مهم شده است و توجه به آن زیاد شد.»

سرپرست میراث فرهنگی گراش می‌گوید که احتمال می‌داده است که ساخت و ساز در کنار بازار طلا باعث تخریب بادگیر خانه قهرمان‌خان شود:‌ «در زمان شروع کار به شهرداری هم نامه دادیم که ساخت‌وساز در بافت تاریخی با استعلام از میراث فرهنگی باشد. احساس می‌کردیم احتمال فروریختن وجود دارد و چند بار هم از محل بازدید داشتم.»

اسدی در مورد اقدامات اداره میراث فرهنگی برای خانه قهرمان‌خان می‌گوید:‌ «برای مرمت هم مالک همکاری نمی‌کرد و مرمت غیر اصولی انجام شد. خانه شخصی است و نمی‌توانستیم کاری انجام دهیم. با همکاری انجمن ایکوموس، به دنبال ثبت این خانه بودیم. نقشه‌برداری انجام شده بود ولی حالا نوش‌داروی بعد از مرگ سهراب است.»

دکتر خاکسار : مرمت غیر اصولی استحکام بنا را کاهش می‌دهد

دکتر خاکسار، کارشناس میراث فرهنگی، پیش از این بازدیدی از خانه قهرمان داشت. او در مورد دلیل این اتفاق می‌گوید: «من جدیدا بازدیدی از محل نداشته‌ام که بتوانم نقش هر کدام از عوامل را دقیقا تعیین کنم. اما باید در نظر داشت بناهای قدیمی در برابر تغییرات استقامت زیادی ندارند. ساخت‌وسازی که پشت بنا انجام شده هم مزید بر علت است.»

خاکسار معتقد است به جز علمیات ساختمانی در کنار بنا، تعمیرات غیر اصولی نیز می‌تواند از عوامل کاهش استقامت بنا باشد: «برخی تعمیرات را ما تخریب می‌دانیم؛ چون طرف نیت خیر دارد، ولی ناخواسته به جای استحکام باعث می‌شود که استقامت بنا در برابر عواملی مانند زلزله یا موارد دیگر کم شود.»

بازسازی یا فروش خانه

حاج محمدعلی فانی که متولی این خانه است در مورد وضعیت مالکیت خانه قهرمان‌خان می‌گوید: «ما خانه را خریداری کرده‌ایم و ۱۷۰ میلیون خرج بازسازی کرده‌ایم و در حال حاضر خانه وقف امام حسین(ع) است.»

محمدعلی فانی در حال حاضر ساکن شیراز است، او در مورد واکنش به تخریب خانه می‌گوید: «من خودم گراش نبوده‌ام و باید بیایم گراش و موضوع را بررسی کنم. غریب‌خان در محل بوده و صورتجلسه کرده‌اند. از طرف بازار طلا گفته‌اند هم حاضریم خانه را بخریم و هم حاضریم که آن را با هزینه خودمان بازسازی کنیم. اما باید توجه داشته باشیم محل وقف امام حسین(ع) است و نمی‌توانیم بفروشیم.»

بادگیری که دیگر نیست

مهندس حامد عبداللهی، دبیر انجمن ایکوموس گراش، با اشاره به نامه‌ای که خرداد سال گذشته خطاب به فرماندار گراش به عنوان رییس انجمن میراث فرهنگی ارسال شده بود، نوشته است‌: «مساله مهم دیگر این است که این تجربه تلخ، باید جلوی تکرار اتفاقات مشابه برای دیگر بناهای تاریخی شهرستان گراش در آینده را بگیرد و گامی محکم و شفاف در راستای حفظ هویت تاریخی و فرهنگ غنی گراشی برداشته شود.»

بادگیر خانه قهرمان‌خان به خاطره‌ها پیوست. اما هنوز این سوال وجود دارد: آیا می‌شد این بادگیر را حفظ کرد؟ و این که فرو ریختن بادگیر خانه قهرمان‌خان، ما را به فکر حفظ دیگر آثار تاریخی باقیمانده می‌اندازد؟