هفت‌برکه – نوریه بلبل: دریانوردی شغل کمتر شناخته‌شده‌ای در گراش و حتی ایران است. مرتضی مهرابی از محدود گراشی‌هایی است که این رشته‌ی تقریباً گمنام را انتخاب کرده و در حال حاضر پایلوت کشتی است. مرتضی مهرابی فارغ‌التحصیل رشته ناوبری در مقطع لیسانس از دانشگاه خارک است و اکنون به عنوان پایلوت در بندر نوشهر واقع در شمال کشور مشغول به فعالیت است.
پایلوت یعنی راهبر و راهنما، و کاپتان مهرابی بعد از گذراندن دوره‌های تخصصی و جانبی از درجه‌ی ۲ پایلوتی به درجه ۱ آن ارتقا پیدا کرده است. او از همشهریان هم دعوت می‌کند که در این شغل کمترشناخته‌شده وارد شوند، چه برای کار و چه برای سرمایه‌گذاری.
مهرابی ۱۰ سال است که در بخش پایلوتی مشغول به فعالیت است. برای آشنایی بیشتر با مهرابی و کارش، بخشی از گزارشی را که سال ۱۳۹۷ به مناسبت روز حمل و نقل با او انجام شده است، مرور می‌کنیم.
پایلوت کشتی یعنی چه؟
«شغل پایلوتی همان‌طور که از معنای لغوی آن مشخص است، به معنای راهنما یا مشاور است و این شغل ارتباط مستقیمی با رشته‌ای که خوانده‌ام دارد. ما همانند دیگر رشته‌ها برای اخذ مدرک لیسانس باید چهار سال درس بخوانیم. سه سال آن به صورت تئوری و یک سال دیگرش به صورت عملی (کارورزی) روی کشتی گذرانده می‌شود. بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه می‌توان در گرایش‌های مختلف مشغول به فعالیت شد. گرایش‌های دریانوردی را باید به صورت مجزا مدرک آن را کسب کرد. مهندسی موتورخانه، مخابرات، برق و عرشه گرایش‌های دریانوردی است.»
مهرابی از اهمیت این شغل می‌گوید :«بنادر سراسر دنیا همیشه به عنوان یکی از شریان‌های اقتصادی و درآمدزای هر کشور محسوب می‌شوند و برای این که کشتی‌های مختلف اعم از باربری یا مسافربری از بنادر با زبان‌ها و ملیت‌های متعدد و مختلف به مقصد بنادر ایران وارد می‌شوند و چون با بنادر و محدودیت‌های هر بندر آشنا نیستند و به اطلاعات کافی دسترسی ندارند، ما باید به عنوان مشاور یا راهنما عمل کنیم. هر پایلوت علاوه بر داشتن مدرک لیسانس ناوبری، باید با گذراندن دوره‌های جانبی و تخصصی و آموزش‌های لازم مربوط به هر بندر، اعم از شناخت و آشنایی با شرایط آب و هوایی، شرایط و محدودیت‌های عمق آبراه و راه‌های دسترسی به بنادر را آموزش ببیند تا بتواند کشتی‌هایی را که ورود یا خروج می‌کند از بندر به صورت ایمن کنترل و هدایت کنند. در واقع هدف اصلی از ایجاد این شغل، صیانت از تاسیسات بندری و شریان‌های اقتصادی هر کشور است.»
مرتضی مهرابی در ادامه می‌گوید :«شما بعد از فارغ‌التحصیلی، چندین گزینه برای انتخاب دارید. در بخش عملیاتی این رشته، یکی فعالیت به عنوان آفیسر بر روی خود کشتی‌ها در سفرهای طولانی به کشورهای دیگر است. آفیسر کشتی همان افسر راهبر کشتی است. یکی هم به عنوان پایلوت و در بخش اداری هم می‌توان در سمت‌ها و شغل‌های مرتبط به دریا مشغول به فعالیت شد. در بخش عملیاتی، یک سری دوره‌های جانبی و تخصصی دیگری هم هست که جدا از دانشگاه بایستی آن‌ها را حتما بگذرانید که بعد بتوانید شروع به کار کنید.»
مهرابی شغلش را بیشتر معرفی می‌کند و می‌گوید: «هر کشتی تجاری که برای تخلیه محموله‌اش یا کشتی مسافربری برای پیاده شدن مسافرانش وارد بندر نوشهر می‌شود، قبل از ورودش به محدوده جغرافیای بندر، پایلوت‌ها با درخواست و اجازه کاپیتان کشتی به عنوان یک مشاور یا راهنما سوار بر کشتی می‌شود و کشتی را از فرمانده تحویل گرفته و تا پهلوگیری ایمن آن به اسکله هدایت و کنترل می‌کند و برای جداسازی از اسکله نیز باز همین روند تکرار می‌شود.»
مهرابی در جواب به این سوال که آیا پایلوت کشتی مسافربری است یا کشتی تجاری، پاسخ داد: «من هم در کشتی مسافربری و هم تجاری پایلوتی کرده‌ام. هر پایلوت فقط بعد از آموزش‌های گذرانده شده در همان بندر مشغول به فعالیت می‌شود و در صورت انتقال به هر بندر دیگر، مثل بندر شهید رجایی یا بندرعباس، نیاز به گذراندن دوره کارآموزی مجدد است. پایلوت فقط در همان بندری که آموزش دیده می‌تواند فعالیت کند. هر پایلوت علاوه بر مشاوره، کنترل و هدایت کشتی، وظیفه تردد ایمن و صیانت از تاسیسات بندری را نیز بر عهده دارد تا هنگام ورود و خروج کشتی خسارت و آسیب جانی و مالی به تاسیسات بندری و پرسنل وارد نشود. علاوه بر این با توجه به شناخت از کانال دسترسی به بندر و مقدار آبخور کشتی، از به گل نشستن کشتی ممانعت کرده و راه دسترسی به بندر مسدود نشود که در صورت چنین اتفاقی می‌تواند آثار زیان‌بار و فاجعه‌آمیزی به منافع اقتصادی هر کشوری وارد سازد. همانند حادثه به گل نشستن کشتی باربری در کانال سوئز که به مدت یک هفته، کانال سوئز مسدود شد. یک پایلوت باید همیشه خودش را در بهترین شرایط روحی و روانی مناسب به جهت حساسیت و مسولیت سنگین کاری قرار دهد تا بهترین تصمیم‌ها به هنگام هدایت کشتی به بندر اتخاذ کند.»
ارتقا درجه ۲ به ۱
مهرابی این روزها بعد از گذراندن آزمون‌های عملی، شفاهی و کتبی از درجه‌ی ۲ راهنمای کشتی که همان ship pilot است به درجه‌ی ۱ ارتقا پیدا کرده است. هر درجه برای یک طول مشخصی از کشتی است. سایز طولی کشتی‌هایی که در حال حاضر در بنادر فعالیت می‌کنند از ۵۰ یا ۶۰ متر شروع می‌شود و تا ۴۰۰ متر ادامه دارد.
مهرابی از درجه‌بندی‌ها می‌گوید: «مدارح شامل درجه ۳، درجه ۲، درجه ۱ و در نهایت پایلوت ارشد است. بسته به سایز کشتی و طول کشتی‌ها، این درجه‌بندی‌ها صورت می‌گیرد. درجه یک تا طول نهایت ۳۰۰ متر است. یعنی کشتی‌هایی که طولشان ۳۰۰ متر می‌باشد، ما وظیفه داریم آن‌ها را به صورت ایمن به اسکله هدایت کنیم جهت تخلیه و بارگیری کالا. درجه پایلوت ارشد هم طول کشتی به صورت نامحدود است یعنی بالاتر از ۳۰۰ متر. حالا ممکن است طول کشتی ۳۶۰ متر تا ۴۰۰ متر باشد.»
مرتضی مهرابی در ادامه می‌گوید: «یک هفته قبل در اواخر آذر ۱۴۰۲ آزمون عملی و شفاهی را در خود بندر نوشهر جایی که فعالیت می‌کنم به لطف پروردگار با موفقیت گذراندم. چون با شناختی که از بندر و محل فعالیت‌مان داریم در همان بندر امتحان اخذ می‌شود و برای آزمون کتبی در مرکز آزمون سازمان بنادر و دریانوردی تهران صورت می‌گیرد. اهمیت آزمون ارتقا درجه به این دلیل است که کشتی‌های بزرگتر به جهت محدودیت‌هایی که دارند، هدایت و کنترل پذیری مشکل‌تری خواهند داشت و مسئولیت و اهمیت آن‌ها بیشتر است. کشتی‌ها که طولشان بیشتر می‌شود آبخور آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. آبخور کشتی یعنی قسمتی از بدنه‌ی کشتی که در زیر سطح آب قرار می‌گیرد. کشتی‌هایی که بارگیری انجام می‌دهند، به مراتب مقدار آبخورشان بیشتر می‌شود، یعنی آن مقداری که در آب فرو می‌رود بیشتر می‌شود و هرچه آبخور کشتی و طول کشتی بیشتر شود هدایت و کنترل‌پذیری کشتی نیز سخت‌تر خواهد بود و طی کردن این درجه‌ها و دورهای جانبی به خاطر شناخت بیشتر و کسب تجربه بیشتر بر روی این چنین کشتی‌ها است.»
مهرابی دو عامل دیگر، یعنی مدرک حقوق بین‌الملل و تسلط به زبان انگلیسی، را در این ارتقای درجه موثر می‌داند: «علاوه بر مدرک لیسانس، دارای مدرک فوق لیسانس حقوق بین‌الملل هستم و به این دلیل که با قوانین بین‌الملل و کنوانسیون‌های مختلف سر و کار داریم، تحصیل در این رشته حائز اهمیت است. شناخت بیشتر این قوانین و شکل‌گیری یک کنوانسیون کمک تاثیرگذاری بوده است. نکته بعدی هم با توجه به ارتباط گرفتن با پرسنل کشتی که با زبان و ملیت‌های مختلف هستند، آشنایی و تسلط به زبان انگلیسی و تخصصی دریایی لازمه‌ی این شغل است.»
فرصت شغلی: عالی
این پایلوت گراشی با اشاره به این که شغل دریانوردی در ایران هنوز ناشناخته است و کمتر کسی با آن آشنایی دارد، می‌گوید: «حتی خودم هم تا قبل از ورود به این رشته اطلاعات زیادی در این زمینه شغلی نداشتم چون این رشته، رشته‌ی ناشناخته و گمنامی است و از طریق یکی از دوستانم که خودش هم در رشته‌ی دریایی مشغول به فعالیت است تشویق شدم و خدا را شکر این همان چیزی است که همیشه در زندگی‌ام می‌توانست حال مرا خوب کند.»
مهرابی پیشنهادی هم برای سرمایه‌گذاران، محصلان، دانشجویان و علاقه‌مندان به رشته‌ی دریانوردی با توجه به ظرفیت و پتانسیل اشتغال‌زایی و جذابیت این رشته دارد: «پیشنهادم به محصلان و دانشجویان این است فقط به رشته‌هایی که در شهر خودشان است، اکتفا نکنند. مشاوران تحصیلی برای جوان‌های علاقه‌مند به تحصیل، رشته‌های ناشناخته همانند رشته دریانوردی اما با تضمین شغلی و آینده‌دار را معرفی کنند. این رشته و رشته‌های دریایی فرصت شغلی و تضمین شغلی خوبی دارند. در حال حاضر متاسفانه برای جبران کمبود نیروی انسانی در بخش عملیات دریایی کشورمان از کشورهای خارجی همانند هند، فیلیپین، اوکراین، پاکستان و… تامین می‌شود. به دلیل همجواری با استان‌های جنوبی و هم‌مرزی با مرز‌های آبی، فرصت شغلی و حتی سرمایه‌گذاری مناسبی برای سرمایه‌گذاران همانند کشتی‌داری و تجارت دریایی فراهم آورده است و این فرصت مناسبی برای آن دسته از افرادی است که در آینده بخواهند وارد یک حرفه خوب و آینده‌دار و پرسود بشوند.»
