هفت‌برکه: بازی جی‌کال‌کالِ (jikal-kale) یا لِی لِی یا اکر دوکر یکی از بازی‌های محبوب کودکان است که امروزه با وجود انبوه بازی‌های موبایلی و آنلاین کمرنگ شده است؛ اما هنوز هم گاهی می‌توان طرح این بازی را در کنار کوچه یا حیاط مدرسه‌ای دید. به مناسبت این عکس ارسالی نرگس بلبل نگاهی داریم به این بازی در کشورهای دیگر و مقررات آن‌ها را با کمک کتاب بازی‌های محلی گراش نوشته محمدحسن روستایی مروز کنیم.
تاریخچه و رکوردها
بر اساس اطلاعات در ج شده در ویکی‌پدیا شکل‌های مشابه این بازی ریشه در رم باستان دارد که سربازها و کودکان در فضایی ۳۰ متری بازی می‌کردند. اما نخستین مورد ثبت رسمی این بازی به اواخر قرن هفدهم در بریتانیا برمی‌گردد که فرانسیس ویلابی در کتاب بازی‌ها [۱] (۱۶۷۲) از آن نام برده و شرح داده است. این بازی در کشورهای دیگر از آفریقا تا اروپا و کشورهای آسیایی و آمریکای شمالی هم وجود دارد و هر یک به نام ملی و محلی خودش شناخته می‌شود.
یکی از موارد جالب این بازی به دوران همه‌گیری کرونا بر می‌گردد که در آوریل ۲۰۲۰ یک طرح بازی لی لی با نزدیک به ۱۰۰۰ خانه در ادینبورگ پایتخت اسکاتلند رسم شد و هدف آن حفظ قوانین فاصله‌ی اجتماعی بود و رکورد بلندترین طراحی را دارد. رکورد سریع‌ترین بازی هم که در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است به اشریتا فورمن رسیده که در مدت زمان یک دقیقه و دو ثانیه بازی را به اتمام رسانده است [۲]. نمودار این بازی برگرفته از درخت زندگی است که سمبل وجود و پیوند حیات در همه‌ی ارکان عالم است [۳].
جی کال کالِ: قوانین و نحوه‌ی بازی
محمدحسن روستاییان در کتاب «بازی‌های محلی گراش» [۴] (۱۳۸۴) در مورد این بازی، قوانین آن و مشخصات و جزییاتش توضیحات مفصلی داده است. او در مورد واژه‌شناسی این بازی می‌نویسد: «کال به معنای گودال، چاله. جی کال کالِ به حالت پرش بازیکنان از یک خانه به خانه‌ی دیگر گفته می‌شود، که گویی پرش از یک چاله به چاله‌ی دیگر است» (روستاییان، ۸۶).
هدف از این بازی دقت در هدف‌گیری، حفظ تعادل، سرعت و تمرکز حواس است. تعداد بازیکنان آن نامحدود است و محدودیت سنی هم ندارد. شما می‌توانید تنها با استفاده از یک قطعه سنگ و ترسیم نمودار بازی با گچ یا زغال روی یک زمین بزرگ، بازی را شروع کنید. این بازی به خاطر یک بِشَخ شَخه مداوم برای کاهش وزن هم توصیه می‌شود! این بازی با قوانین و شکل‌های ساده‌تر هم وجود دارد و بچه‌ها معمولا بازی را ساده‌تر از چیزی که اینجا توضیح داده‌ایم بازی می‌کنند.
نمودار این بازی هشت خانه دارد. بازیکن اول سنگ را از فاصله‌ای دورتر از خانه‌ی اول از خط «انبا» پرتاب می‌کند و اگر سنگ در آن خانه نیفتد، نوبت نفر بعدی است. اگر سنگ آنجا افتاد، بازی را با بالا نگه داشتن یک پایش و گرفتن آن با دست از پشت، ادامه می‌دهد. حفظ تعادل پاها خیلی مهم است و اگر هر دو پا تا خانه‌ی سوم روی زمین برسد، بازیکن سوخته است. اگر خسته شدید و نفس کم آوردید در خانه‌های دوتایی یعنی ۴ و ۵ می‌توانید هر دو پا را زمین بگذارید. البته اگر به خانه‌های دوتایی رسیدید و سنگ را مثلا در خانه‌ی شماره ۴ انداخته‌اید، باید همچنان یک‌پا ادامه دهید. اگر در بازی پایتان را روی خط گذاشتید هم سوخته‌اید و نوبت نفر بعدی است.
البته بازی به همین سادگی هم نیست. علاوه بر یک‌پا پریدن در خانه‌ی تکی، در مرحله‌ی دوم باید سنگ را از پشت سر در خانه‌ی شماره‌ی ۱ بیندازید و تا خانه‌ی ۵ و ۶ با چشمان بسته بپرید. اگر به سلامت رسیدید و پا روی خط نگذاشتید ادامه می‌دهید و دوباره در خانه‌ی ۷ و ۸ حق دارید بچرخید و چشم‌تان را باز کنید. دوباره یک دور دیگر با چشم بسته تا خانه‌ی ۲ می‌آیید و سنگ را از خانه‌ی شماره ۱ برمی‌دارید. اگر چشم‌تان را در خانه‌ی ممنوع باز کنید یا دست و پای شما روی خط برسد هم سوخته‌اید و نوبت بازی یا «دگ» به نفر بعدی می‌رسد. در هنگام بازی با چشم‌های بسته «ها» می‌گویید و همبازی شما در صورت «ها» گفتن تایید کرده است که دارید مسیر را درست می‌روید.
در هر مرحله سنگ را باید در همان خانه بیندازید. مثلا در مرحله‌ی دوم سنگ در خانه‌ی ۲ انداخته می‌شود. جایزه‌ی آن را هم خودتان و همبازی‌هایتان تعیین کنید!
پانویس‌ها:
[۱] Book of Games (۱۶۷۲)
[۲] https://en.wikipedia.org/wiki/Hopscotch
[۳] https://fa.wikipedia.org/wiki/
[۴] روستاییان، م.ح. (۱۳۸۴). بازی‌های محلی گراش. همسایه: تهران. صص ۸۶-۹۰.