هفت‌برکه – مریم مالدار: چه باران باشد چه نه، جنوب برای ما زندگی‌ست و مملو از زیبایی. سایه‌ی نخل و سکوت برکه‌ها همیشه بکر است. خیلی سال‌ها شده که باران نبارد و بَس‌ها آنطور که باید سبز نشوند. اما همان تک‌وتوک گل‌هایی که می‌رویند، نشانِ بهار است و امید.
امسال میان پهنه‌های بَس (نخلستان) و بَر و سنگلاخ، با فاصله گل‌هایی روییده که بیشتر از قبل به چشم می‌آیند. شاید همین باشد که همیشه می‌گویم جنوب پر از راز است و رمز. پر از زیبایی‌هایی که کمتر کسی به عمقش فکر می‌کند.
امسال خیلی بس نرفته‌ام اما دوست داشتم اسم برخی گیاهان و گل‌ها را که ما همیشه در این فصل می‌بینیم، در حد شناسایی با شما به اشتراک بگذارم. شما برایمان بنویسید کجای گراش بیشتر گونه‌ها را دیده‌اید.
۱. گون بادکنکی
این گیاه با اسم علمیAstragalus fasciculifolius یا انزروت یکی از گیاهان مقاوم و بومی منطقه جنوب است که معمولا بین جاده‌ها و مسیر‌های منتهی به صحرا‌ها به وفور می‌بینیم.
۲. بادام خارآلود
دومین گیاهی که همیشه برایم جذاب بوده، با اسم‌های تنگز، تِنْگرس و یا بادام خارآلود شناخته می‌شود. شما هم احتمالا بعد از دیدن تصویر، اسم مستعارش یعنی همان بادام خارآلود ملکه ذهنتان می‌شود. این گیاه را همیشه در تگ آو دیده‌ام و در مناطق کوهستانی؛ گیاهی با بادام‌های صورتی میان کرم-قهوه‌ای کوه‌هایِ استوار در خنکای بهمن اسفند، که ساز طبیعت‌گردی گراش را حسابی کوک می‌کند.
۳. گنار خره
این گیاه مارتیغال، حرشف مریمی و به عربی سلبین، شوکه ابراهیم و علیص نام دارد. شاید کمی تعجب کنید اگر بگویم این اسم اصلی همان «گنارخرِه» خودمان است. از مشخصات ظاهری این گیاه می‌توان به بوته‌های خاردار، برگ‌های پهن به رنگ سبز شفاف با لکه‌های سفید اشاره کرد. تقریبا تا مردادماه ما این گیاه بنفش و سفید زیبا را در زمین‌ها بایر و جاده‌ها می‌بینیم.
۴. گل درشتوک
از دیگر گل‌های پرشمار بهاری که هنوز خیلی‌ها نام‌هایش را نمی‌دانند؛ گل درشتوک، ماهوشا، خاکشیر تلخ، گوش خرگوش، علف سیر و … با نام علمی Malcolmia Africana جزو خانواده شب‌بوهای صحرایی است. نمونه‌های این گل با گلبرگ‌های بنفش نازک را در قسمت‌های مختلف گراش و شهرهای جنوبی و گرمسیر دیده‌ام. رویشش به بهار بند است و نمِ باران. و عمرش شبیه تمام گل‌های فصلی یک‌ساله است. معطر نیست اما برای ما نماد بهار است و نوروز.
۵. گل «چش درد اکود»
بعید می‌دانم کسی گل شقایق یا «گل چش درد اکود» را نشناسد. گیاهی علفی با گل‌های قرمزِ آتشین و بسیاز زیبا که ارتفاع تقریبی آن بین ۲۵ تا ۹۰ سانتی‌متر است. گل‌های شکفته و عاری از کاسبرگ شقایق را میان دشت‌های تنگ لاغر دیده‌ام، درست زیر سایه‌ی کوه‌ها، یعنی همان‌جایی که ایده‌آل رویش این گل است: مناطق کم ارتفاع کوهستانی و زیر سایه‌ی درخت.
۶. گل بابونه
تقریبا اکثر گل‌های بابونه را در بَر، سایه‌ی نخل‌ها و حتی زمین‌های سنگلاخی و آهکی دیده‌ام، بد‌ون آن که بتوانم گل‌هایش را از هم تفکیک کنم. گیاهی دو یا چندساله با دایره‌ای زرد و طبق لطیف گلبرگ‌های سفید و زرد. خنکای اسفند و فروردین میان دشت‌ها و برهای باران خورده، توافق عطر بابونه و نمِ باران می‌شود بهترین اسانسِ بهارِ گراش. با توجه به آب و هوای منطقه، تا اوایل اردیبهشت بابونه در دشت‌ها قابل مشاهده است.
بابونه بر دو نوع است: الف) بابونه زرد/ اصفر یا عین‌الثور، نام همان بابونه‌هایی است که گلبرگ‌ها و گل‌های دایره‌ای وسط هر دو به رنگ زرد هستند. ب) بابونه اقحوان اصفر، عین‌القط که بخش میانی زرد با گلبرگ‌های سفید که هم برگ و هم گل دارای خواص درمانی است. از دمنوش گرفته تا برای ما گراشی‌ها، نون مهوه و بابینه و هر چیز دیگر!
۷. لگجی
گیاه لگجی یا کاپاریس، بوته یا درختچه‌ای چندساله با نام علمی Capparis spinosa است که در اکثر نقاط جنوبی کشور قابل مشاهده است و اسامی مختلفی دارد؛ کَبر، کبرو، کور، کورزه، گورک، گل کمر، مار گیر، یاردون، کبرک، خیاروک، شاپه‌له، کلکام، کیپِر، لگجین، علف مار، دَک، لگجی، لیجین و…. معمولاً در شکاف سنگ‌ها و صخره‌ها، در پی دیوار خانه‌های قدیمی و زمین‌های سنگلاخی می‌روید. این گیاه در بلندی‌ها به صورت آویز و در دشت روی زمین پهن می‌شود. یکی از گیاهان خودرو و خوراکی با برگ‌های سبز و بیضی شکل با گل‌های سفید و بنفش، که از اواسط بهار تا اواسط تابستان روی ساقه‌ها نمای زیبایی به محل رویش می‌دهد.
۸. استبرق
گیاه استبرق، خرک، قِلَپلَپ با نام علمی Calotropis procera گیاهی چندساله است دارای شاخه‌های ضخیم با برگ‌های پهن و گل‌های سفید و صورتی متمایل به بنفش بسیار زیبا و چشم‌نواز. تقریبا دو سال است که آشنایی زیادی با این گیاه دارم و تقریبا بیشتر جاهای گراش و لار و حتی بین جاده‌ها دیده‌ام. تنها چیزی که ممکن است نگاهتان را به سمت زیبایی این گیاه بکشد، قامت و گل‌های زیبایش است که حتی در گرمای سوزانِ تیر و مرداد نیز به آفتاب لبخند می‌زند.
تمام گیاهانی که نام برده شده، دارای خواص درمانی است که در این یادداشت صرفا به آشنایی و زیبایی‌شان بسنده می‌کنم. به قول قدیمی‌ها: «هر چی خدا شه دست ائوردن، یک خاصیتی اشه وله اما نادنوم.» مثل همه‌ی فیلم و سریال‌های تاریخی که ما می‌بینیم و برای درمان هر زخم یا بیماری از گیاهان خودرو منطقه‌هایشان معجون و دوا می‌سازند تا درمانِ درد شود.
شما هم اگر با گیاه یا گل‌های دیگری آشنایی دارید، برایمان بفرستید و یا بنویسید.