هفت‌برکه (گریشنا): عروسک‌های چشم زخم گراش به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ثبت ملی می‌شود.
به گزارش هفت‌برکه بعد از تکمیل پرونده ثبتی عروسک‌های محلی در گراش و شیراز این پرونده برای ثبت در شورای ثبت میراث ناملموس به تهران ارسال شد.
آدمکه و پیپاخه در راه تهران
وی در توضیح جزئیات این پرونده اظهار داشت: مردم شهرستان گراش بر اساس باورهای دینی و اعتقادات عامیانه خود راه و روش سنتی جالبی برای فرار از بلا دارند چون از نظر آنها شور بودن چشم همیشه دردسر و رنج به همراه دارد. خیلی ها از آنها معتقدند آتش زدن اسپند در چهارشنبه بلا را دور می کند و همینطور با آویزان کردن نمک و اسپند و درست کردن عروسک‌های پارچه‌ای روی سر در ورودی خانه‌ها مانع از بلا و یا اثر چشم شوری می‌شود.
مسؤول حوزه مطالعات مردم شناسی میراث فرهنگی فارس ادامه داد: عروسک‌های پارچه‌ای و دست ساز معروف به چشم زخم دارای قدمت ۹۰ ساله در شهرستان گراش هستند و عمدتاً زرد رنگ با پاهایی به رنگ مشکی ساخته می‌شوند، سپس شکم آنها با نمک و اسپند پر شده و آن را در سردر خانه‌ها یا گهواره بچه آویزان می‌کنند.
مژگان ثابت‌قدم خاطر نشان کرد: به دلیل اینکه بر اساس باور قوی مردم گراش رنگ زرد مانع از کار کردن چشم شور می‌شود در ساخت این عروسک‌ها از این رنگ استفاده می‌شود و تا جایی این باور عمیق است که حتی مادرهای عروس و داماد در شب عروسی فرزندشان لباس زرد رنگ می‌پوشند.
به گزارش خبرگزاری فارس، طرح اسب، ماهی نشان، پنجه، پرنده دو سر، بته جقه، خروس، سرو، شتر و … از جمله طرح عروسک‌هایی هستند که با تزئینات خاص پولک، پارچه و نخ‌های رنگی بر اساس این باور ساخته می‌شوند.
انواع عروسک‌های گراش
پیگری ثبت عروسک‌های سنتی گراش از طریق انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گروه گردآوری فرهنگ گراشی انجام شده است. عبدالعلی صلاحی از اعضای این انجمن در گفتگو با هفت‌برکه گفت: «از حدود یک سال پیش مراحل ثبت آغاز شد. خانم ثابت قدم به گراش مراجعه کردند و با همکاری دو نفر خانم‌های عضو انجمن بانوان نیک‌اندیش از مراحل ساخت و انواع عروسک‌ها فیلم و عکس تهیه شد.»
این پژوهشگر فرهنگ عامه در مورد انواع عروسک‌ها در گراش می‌گوید: «عروسک‌ها که در گراش «آدمکه» گفته می‌شود در سه نوع کاربرد دارد. کاربرد اول به عنوان اسباب‌بازی است که «بئنه» و «چی‌چکاله» گفته می‌شود. چی‌چکاله بیشتر برای خردسالان استفاده کرد. ۱۳ مدل عروسک نیز شناسایی کرده‌ایم که بالای گهواره نوزادان آویزان می‌شود. این عروسک‌ها به شکل انتزاعی آدمک‌ها، حیوانات و درختان ساخته می‌شود.»
صلاحی چشم زخم را تنها یکی از کاربردهای «آدمکه» می‌داند: «کاربرد سوم برای چشم‌زخم است. این عروسک‌ها به صورت آدمکه و پیپاخه pipakhe ساخته می‌شود. پیپاخه پارچه‌ای به صورت مثلث است که از پنیه پر می‌شود و سه مثلث کوچک دیگر در گوشه‌های آن آویخته شده است. در این مثلث‌ها مواد ضد چشم‌زخم مانند نمک و اسپند قرار می‌گیرد. آدمکه ولی در اشکال انسانی ساخته می‌شود و ممکن است از دو دست آن پیپاخه آویزان باشد.»
این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در مورد فرم ساخت این عروسک‌ها می‌گوید: «در قدیم در ساخت آدمکه از پولک استفاده نمی‌شد و به صورت پارچه تک‌رنگ و گاهی به همراه حاشیه بوده است . بعد با ورود یراق‌هایی از خارج از کشور، پولک و منجوق هم برای تزیین این عروسک‌ها استفاده می‌شود.»
صلاحی در مورد دیگر پرونده‌های در دست پیگیری برای ثبت آثار میراث فرهنگی گراش گفت: « در بخش آثار غیر ملموس به دنبال ثبت سیم‌بافی و پوشاک محلی گراش هستیم. در بخش بناهای ثبتی هم پرونده مسجد سیف‌الدین و برکه گبری تکمیل و ارسال شده است.»