هفت‌برکه – سارا اسکندری*: در روزگاری که فناوری و شتابزدگی زندگی را در بر گرفته، بازگشت به گذشته و زنده کردن سبک‌ها، طرح‌ها و رسم و رسوم قدیمی، بیش از هر زمان دیگری به چشم می‌آید: از پوشش و دکور خانه گرفته تا شیوه برگزاری مهمانی‌ها و عروسی‌ها و حتی سبک عکاسی. نشانه‌های بازگشت به آنچه اصالت قدیم نامیده می‌شود، در زندگی معاصر به شکلی ملموس در حال گسترش است.
چرا گذشته دوباره محبوب شده است؟
آدمی در ذات خود همواره در پی معنا و آرامش است؛ و در زمانی که جهان هر روز مدرن‌تر، سردتر و ماشینی‌تر می‌شود، بازگشت به گذشته برای بسیاری حکم پناهگاهی دارد. جامعه‌شناسان معتقدند میل به زنده کردن خاطرات، بازآفرینی سبک‌های قدیمی و استفاده از اشیاء و نمادهای گذشته، نوعی واکنش فرهنگی به اضطراب‌ها و فشارهای زندگی معاصر است.
از سوی دیگر، زیبایی بصری و حس نوستالژیک سبک‌های قدیمی، باعث شده نسل جدید که هرگز آن روزگار را از نزدیک ندیده، شیفته‌ی این فضا شود.
این موج مختص ایران نیست و ظاهرا تمام دنیا را درنوردیده است. انگلیسی‌زبانان گاه از لفظ vintage برای توصیف این سبک استفاده می‌کنند.
سبک‌های قدیمی در پوشش؛ از یقه‌های گرد تا دامن‌های چین‌دار
این روزها اگر در فروشگاه‌های پوشاک یا صفحات مد و لباس گشتی بزنید، با مانتوهایی مواجه می‌شوید که یادآور دهه‌های گذشته‌اند؛ یقه‌های گرد، پیراهن‌های بلند گلدار، شلوارهای دمپا و کیف‌های دستی کوچک. بسیاری از طراحان در سال‌های اخیر به سراغ فرم‌هایی رفته‌اند که پیش‌تر در آلبوم‌های قدیمی یا فیلم‌های کلاسیک دیده می‌شد. پارچه‌های خال‌خالی، طرح‌های گلریز، و رنگ‌های ملایم و خاکی دوباره محبوب شده‌اند. این موج در حقیقت تلاشی است برای احیای زیبایی‌هایی که در شتاب مدرن به فراموشی سپرده شده بود.
مراسم‌هایی با طعم خاطره
یکی دیگر از نمودهای پررنگ بازگشت به گذشته را می‌توان در شیوه برگزاری مراسم‌ها دید. بسیاری از زوج‌های جوان ترجیح می‌دهند مراسم عقد یا جشن‌های خانوادگی‌شان در خانه‌های قدیمی، باغ‌های سنتی یا فضاهایی با دکور قدیمی برگزار شود (اینجا بخوانید). از ظرف‌های گل‌سرخی و قندان‌های پایه‌دار گرفته تا سماورهای زغالی و رومیزی‌های قلاب‌بافی، همه چیز در این مراسم‌ها نشانی از روزگار سپری‌شده دارد. حتی کارت‌های دعوت به سبک دست‌نویس‌های دهه‌های گذشته طراحی می‌شوند و موسیقی مراسم‌ها ترکیبی از ترانه‌های قدیمی و نوارکاست‌های نوستالژیک است.
قهوه‌خانه‌ها و کافه‌های قدیمی‌پسند
فضاهای عمومی و کافه‌ها هم از این موج دور نمانده‌اند. کافی است سری به برخی کافه‌های پرطرفدار تهران و شهرهای بزرگ بزنید. میز و صندلی‌های چوبی، گرامافون‌های قدیمی، عکس‌های سیاه و سفید و ظروف مسی در این فضاها حکم نشانه‌های یک عصر از دست‌رفته را دارند. بسیاری از این کافه‌ها حتی منویی الهام‌گرفته از غذاها و نوشیدنی‌های قدیمی دارند؛ شربت آلبالو، دوغ محلی، نان و پنیر و گردو.
این فضاها، فراتر از یک مکان برای صرف غذا یا نوشیدنی، به محلی برای زنده کردن خاطرات جمعی و تکرار آرامش گذشته تبدیل شده‌اند.
دکوراسیون خانه‌ها؛ ترکیب امروز و دیروز
در خانه‌ها نیز این میل بازگشت به اصالت گذشته دیده می‌شود. ظروف مسی، مفرغی و سرامیکی، فرش‌های دست‌باف، گلدان‌های پایه‌دار و تابلوهایی با نقاشی‌های قدیمی دوباره جای خود را در دکوراسیون داخلی باز کرده‌اند.
حتی در خانه‌های امروزی، بخشی از فضا به یادگاری‌های خانوادگی اختصاص یافته است؛ رادیوی مادربزرگ، ساعت ایستاده، آینه شمعدان و صندوقچه‌های چوبی.
این موج ماندگار خواهد بود؟
برخلاف بسیاری از مدهای گذرا که دوره‌ای کوتاه در میان مردم رایج می‌شوند و سپس از یاد می‌روند، میلِ بازگشت به اصالت ریشه در نیازهای عمیق روانی و فرهنگی دارد. در دورانی که انسان مدرن درگیر بحران هویت و فشارهای روانی فراوان است، زنده کردن زیبایی‌های ساده و آرام‌بخش گذشته، معنایی فراتر از سلیقه‌ی موقت دارد. این موج، بیش از آنکه یک مد باشد، نوعی واکنش فرهنگی و اجتماعی است به انبوه‌گرایی، مصرف‌زدگی و شتابزدگی زندگی امروز.
رواج دوباره سبک‌ها، اشیاء و نمادهای قدیمی در پوشش، دکوراسیون، برگزاری مراسم و فضاهای عمومی، نشانه‌ای از بازگشت جامعه به جستجوی معنا، آرامش و ریشه‌هاست. این بازگشت، هم به عنوان گرایشی فرهنگی و هم به عنوان سبکی زیبایی‌شناسانه، در سال‌های اخیر در میان نسل‌های مختلف رواج یافته و به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک، پررنگ‌تر و گسترده‌تر هم شود. در جهانی که هر لحظه در حال تغییر و سرعت است، میلِ بازگشت به اصالت، راهی برای ماندن در لحظه، لمس گذشته و آرامش گرفتن از خاطرات است؛ حتی اگر آن خاطرات هرگز به شخص ما تعلق نداشته باشد.
* دکترای تاریخ فلسفه هنر، فعال فرهنگی اوز