هفتبرکه: شاید شما با هر بار قطع برق به این فکر افتادهاید که با گذاشتن چند پنل خورشیدی، منت اداره برق را نکشید و خودتان مستقیم برق تولید کنید. برای امکانسنجی این موضوع، به سراغ چند نفری رفتیم که در این سالها در خانه خود پنلهای خورشیدی نصب کردهاند.
پنلهای آبی درخشان مانند گلهای آفتابگردان رو به خورشید میدرخشند و تعداد آن در گراش در این سالها در حال افزایش است. با سرمایهی مالی موجود در شهر، گراش باید تبدیل به شهر آفتابگردانهای آبی و در مسیر توسعهی انرژیهای نو و پاک برندسازی کند. پنلهای خورشیدی میتوانند با تولید انرژی پاک، علاوه بر کمک به حفظ محیط زیست و مهار گرمای کرهی زمین، در خودتامین و خودکفا بودنِ برق شهر نیز کمک کنند و حداقل برای بخشی از مصرف، به کمک چرخهی تولید برق بیاید. علاوه بر این، مالکان با فروش برق تولیدی به اداره برق، سود خوبی هم میبرند؛ یعنی به ازای یک سرمایهگذاری ۱۵۰ میلیون تومانی برای یک نیروگاه خانگی ۵ کیلوواتی که حداکثر ۱۵ متر مربع از فضای پشت بام را اشغال میکند، در ابتدا ماهی حدود ۲ و نیم میلیون تومان و در سالهای بعد حدود ۶ میلیون تومان درآمد کسب میکنند.
در این گزارش هفتبرکه به سراغ مهندس قدرتالله فانی، رئیس ادارهی برق گراش، سه تن از مشترکین نیروگاههای خورشیدی خانگی در گراش، و احمد بابااحمدی، نصاب این سامانهها، رفتیم تا جزییات مختلف این موضوع بررسی شود. تا پایان گزارش را بخوانید تا این سوال هم برای شما پیش بیاید که پس چرا در همه خانهها پنلهای خورشیدی نصب نشده است؟
فانی: پنلهای خورشیدی خانگی در گراش اندکشمار است
مهندس قدرتالله فانی، رئیس اداره برق گراش، در مورد تاریخچهی احداث این نیروگاههای خورشیدی در گراش میگوید: «اولین نیروگاه خورشیدی در گراش بهمن ۱۳۹۳ در پشت بام مسجد امام حسن عسکری(عج) راهاندازی شد. اما قدیمیترین نیروگاه خانگی که همچنان فعال است، توسط غلامحسین سپهر اجرا و در آذر ۹۵ افتتاح و به شبکه متصل شد.»
با توجه به جمعیت و ظرفیت سرمایهی مالی شهر گراش، تعداد پنلهای خورشیدی چشمگیر نیست. مهندس فانی در مورد تعداد این پنلها هم میگوید: «از سال ۹۵ تاکنون تعداد ۴۵ سامانه در گراش و ارد نصب شده که از این تعداد ۴ سامانه در باغات و مابقی در پشت بام منازل مسکونی نصب شده است. ظرفیت این سامانهها از ۵ تا ۲۰ کیلووات است. قراردادها به صورت ۲۰ساله است و قیمت خرید صورتحساب که به صورت ماهیانه صادر میشود با یک نرخ خاص تعدیل میشود. این تعدیل با فرمولی است که در قرارداد آمده است و تعیین قیمت معمولا با مصوبه وزارت نیرو تعدیل میشود. برآورد است که حدود ۴ تا چهار سال و نیم بازگشت سرمایهی این نیروگاهها است.»
اما تعداد این سامانههای نصبشده در مقایسه با نیاز برق شهر و جمعیت آن بسیار ناچیز است. مهندس فانی میگوید: «مجموع ظرفیت نیروگاههای نصبشده ۳۸۲ کیلووات است که در مقایسه با مصرف برق شهر گراش عدد قابل توجهی نیست. این میزان تولید، حدود هفت دهم درصد مصرف شهر گراش در اوج مصرف تابستانه است.»
سوددهی ماهیانه و کمک به تامین برق شهری
سوددهی این نیروگاهها میتواند انگیزهای برای مردم در جهت اقبال بیشتر به داشتن پنلهای خورشیدی باشد، اگر چه هزینهی خرید آن کم نیست. مهندس فانی میگوید: «این نیروگاهها علاوه بر اینکه سرمایهگذاری برای مالکان است و سوددهی نسبتا خوبی دارد، کمک زیادی هم به شبکهی برق انجام میدهد. مخصوصا به خاطر پراکندگی آنها در سطح شهر، ما شاهد بهبود کیفیت برق در آن مناطقی هستیم که تعداد اینها بیشتر میشود. در تابستان کمک میکند برای تامین بخشی از برق مورد نیاز و در کل مقرون به صرفه است.»
نحوهی محاسبهی قبض هم موضوع دیگری است که مهندس فانی به آن اشاره میکند و میگوید: «این سامانهها یک کنتور جداگانه از کنتور اصلی ساختمان یا منزل مسکونی دارد و هر ماه قرائت میشود، قبضی صادر میشود، مبلغ آن قبضی که صادر میشود در پایان همان ماه به حساب مالک آن سامانه خورشیدی واریز میشود.»
احمد بابااحمدی، نصاب باسابقهی این نیروگاهها، در مورد هزینهی راهاندازی این نیروگاهها میگوید: «راهاندازی یک نیروگاه ۵ کیلوواتی که در هر خانهای میتوان راه انداخت، ۱۵۰ میلیون تومان هزینه دارد. البته بسته به جنسی که استفاده میشود کمی کموزیاد هم دارد. کسانی که تحت پوشش کمیته یا بهزیستی باشند که وام دریافت میکنند.»
او سعی میکند سود فروش برق تولیدی به اداره برق را هم ساده توضیح بدهد: «دولت هر کیلووات برق را ۲۵۰۰ تومان میخرد. این پنلها هر روز بین ۲۵ کیلووات (در بدترین شرایط تولید) تا ۳۰ کیلووات (وقتی هوا خوب و مناسب و خنکتر باشد) برق تولید میکنند. بدین ترتیب، به صورت علیالحساب ماهی ۲ میلیون و نیم درآمد دارند. اما نکته این است که مبلغی که واریز میشود، بر اساس تورم جهانی محاسبه میشود و هر ساله حدود ۳۰ درصد افزایش مییابد. یعنی کسانی که قبلا، مثلا ۵ سال پیش، نصب کردهاند، کمتر از ۵ یا ۶ میلیون تومان در ماه دریافت نمیکنند. علاوه بر این که کل سرمایهاش هم در سه یا چهار سال برگشته است.»
متقاضی این نیروگاهها باید چکار کند؟
اما اگر کسی متقاضی داشتن پنلهای خورشیدی باشد، چه کاری باید انجام دهد؟ به نظر میآید درخواست برای نصب نیروگاه خورشیدی خانگی ساده است. اول اینکه فرد متقاضی باید دارای ملک شخصی و کنتور برق باشد. متقاضی حداکثر دو برابر ظرفیت انشعاب برق و تا سقف ۲۰۰ کیلووات، توان تقاضا دارد و احداث نیروگاه برق خانگی تأثیری در هزینههای مصرفی برق محل احداث ندارد. مهندس فانی با توضیحی شفاف میگوید: «اگر کسی متقاضی است میتواند به اداره مراجعه کند و ما محل را بازدید میکنیم. اگر شرایط را دارد در سامانهای در شرکت توزیع برق ثبتنام را انجام میدهد و مراحلی را طی میکند و با پیمانکاری قرار میبندد. سامانه را برای او نصب میکنند و تکمیل که شد و به تایید ناظر که رسید، کنتور برای او نصب میشود.»
خود اداره برق سعی کرده سهمی در این ماجرا داشته باشد و با هدف الگوسازی ۳۰ درصد برق مصرفی ساختمان اداره برق گراش از دو سال قبل با انرژی خورشیدی تامین میشود. علاوه بر وجود نیروگاههای خورشیدی خانگی، احداث اولین نیروگاه مگاواتی گراش با ظرفیت تولید پنج و نیم مگاوات در سال ۹۷ در زمینی به مساحت ۱۱ هکتار در منطقهی اناغ و در نزدیکی شهرک صنعتی گراش شروع شد. اما این پروژه به دلیل مشکل مالکیت زمین برای احداث راه پروژه و ادعای تملک و فروش زمین، به نتیجه نرسیده است.
نیروگاه خانگی خورشیدی اقتصادی و بیدردسر است
در گفتگو با سه نفر از مشترکین این نیروگاههای خورشیدی خانگی، دو موضوع پررنگ است، اول سوددهی این نیروگاهها و سپس توصیه به نصب آن.
محمد عظیمی، یکی از مشترکین خانگی این نیروگاهها، میگوید از آن راضی و داشتنش مقرونبهصرفه است. او این پنلها را سال ۹۶ نصب کرده است و در این باره میگوید: «نیروگاه خانگی ما ۱۰ کیلووات است. در حال حاضر نیز از هفت سال قبل که نصب کردهایم فعال و در شبکه است. آن موقع قیمت پنل پایین بود. سالهای ۹۸ تا ۱۴۰۱ با توجه به قیمت دلار و هزینهی احداث مقرون به صرفه نبود. اما از نیمهی سال ۱۴۰۲ که دولت قیمت خرید تضمینی را بالا برد از لحاظ اقتصادی برای مشترکین مقرون به صرفه است.» عظیمی میگوید به خاطر رضایت از نیروگاه اول، تا یک ماه آینده کنتور نیروگاه دوم را با ظرفیت ۱۵ کیلووات در منزل دیگری نصب و بهرهبرداری میکنند.
اما سوالی که باعث کنجکاوی میشود این است که آیا وقتی برق نیست، مشترکین میتوانند از برق این پنلها استفاده کنند؟ عظیمی میگوید: «سیستم به این صورت است که اگر شبکهای که در کوچه است قطع شود این سیستم نیز برق نمیدهد. اگر مثلا یک ساعت برق برود، این دستگاه تولید برق دارد اما نمیتواند به کوچه برق بدهد.»
مالک نمیتواند برق را مستقیما وارد شبکه توزیع شهری کند، اما برق تولیدی از این پنلها را میتواند برای مصارف خانگی در منزل استفاده کند. عظیمی در این مورد میگوید: «این سیستم از لحاظ فنی این قابلیت را دارد که در زمان قطع برق شهری، دستگاه تبدیل به آن وصل شود و به برق خانه وصل شود و مالک از آن استفاده کند. بعد از اتصال برق شهری نیز سیستم به حالت اولیه برمیگردد.»
عظیمی معتقد است نصب آنها در یک برآورد کلی مقرون به صرفه است و توصیه میکند مردم بیشتر از این ظرفیت استفاده کنند و میگوید: «الان شرایط احداث مقرون به صرفه است و به نظرم اگر مردم به سمت آن بروند برای درآمد جاری مناسب است. قبلا پرداختی اداره برق دو ماه یک بار بود و الان ماهیانه است و تاخیری هم نداشته است. از این لحاظ برای درآمد جاری خوب است و با توجه سرمایه نسبتا کمی که نیاز دارد، بازدهی خوبی دارد.»
اما نحوهی محاسبه قبض این نیروگاههای خانگی برای مشترکین بستگی به قدمت احداث، زمان سال و ظرفیت نیروگاه متغیر است. عظیمی میگوید: «آنها که زودتر نصب کردهاند، درآمدشان بیشتر از نیروگاههای نوپا است. چیزی وجود دارد به نام ضریب تعدیل که مبلغ خرید دولت که ماهیانه میخرد تغییر میکند. یعنی مثلا تیر گرانتر از خرداد است. قیمت پله پله افزایش دارد. کسی شاید بگوید من ۳۰۰ میلیون سرمایه نقدی دارم و آن را در بانک میگذارم. اما سود بانک ثابت است. اما برق و سود این پنلها افزایش پیدا میکند.»
اما به دلیل عدم آشنایی کافی عموم مردم با این پنلها، شاید این دغدغه وجود داشته باشد که شرایط نگهداری آن سخت یا هزینهبر است. عظیمی این نظر را ندارد و میگوید: «شاید مردم فکر کنند پنلها زود خراب میشود یا بسوزد. اما خرابی آن واقعا کم است. نیاز به سرویس خاصی ندارد و کماستهلاک است. داشتن این پنلها هم نفع شخصی دارد و هم به تولید برق شهری کمک میکند. اما دستگاه و تجهیزات آن حتما باید از برند معتبر باشد تا خرابی کم باشد. تنها چیزی که نیاز دارد، یک شستشوی معمولی ماهیانه است. در مجموع اگر کسی بخواهد نصب کند، میارزد.»
بابااحمدی: مقرونبهصرفه و با خرابی کم است
احمد بابااحمدی، فنیکار و نصاب این پنلها در گراش، میگوید راهاندازی این نیروگاهها تقریبا در هر خانهای ممکن است: «مساحت لازم برای یک نیروگاه ۵ کیلوواتی، قبلا حدود ۳۰ متر مربع بود، ولی الآن با توجه به این که قدرت پنلها بالاتر رفته است، حدود ۱۵ متر مربع است. یعنی روی هر پشت بامی میتوان نصب کرد.» او اعتقاد دارد که اگر در هر منطقهای در گراش، ۴ یا ۵ نیروگاه ۵ کیلوواتی هم نصب شود، اینقدر بیبرقی نخواهیم داشت.
بابااحمدی میگوید تا به حال برای بیش از ۶۰ واحد نصب پنلها را انجام داده است و اضافه میکند: «در حال حاضر نیز در حال نصب سامانه برای افراد تحت پوشش کمیتهی امداد، بسیج سازندگی و بهزیستی هستیم. این سه نهاد وام ۱۵۰ میلیون تومانی برای ظرفیت یک تا پنج کیلووات میدهند و تجهیزات نصب میشود. از همهی اقشار هم مراجعه میکنند. اما کسی که وضعیت مالی خوبی دارد معمولا برای کسب سود از این طریق است.»
بابااحمدی معتقد است نصب این پنلهای خورشیدی خانگی امروزه کاملا به صرفه است و اضافه میکند: «الان مثلا برای مددجویان، دولت کیلویی سه هزار تومان از آنها برق را میخرد که در ازای هر پنج کیلو وات ظرفیت سامانه، معادل ۲۵ تا ۳۰ کیلووات برق تولید میکند که ماهیانه رقمی نزدیک دو میلیون و هفتصد هزار تومان درآمد جاری است. چون دولت بر اساس هر سامانه یک درصدی سود هم اضافه میکند، سالیانه حدودا تا ۳۰ درصد رشد سود برای مشترکین دارد. دولت ثبت قرارداد تضمینی ۲۰ساله برای این خرید برق این پنلها دارد. مدت ۱۰ سال طرح تعدیل دارد که سود اضافه میشود و بعد از ۱۰ سال، ۳۰ درصد افت سود و بعد دوباره به روال قبل برمیگردد. کلا قراردادی است که کاملا به نفع مشترک است.»
ظاهرا جای نگرانی برای خرابی این پنلها وجود ندارد. بابااحمدی میگوید: «خرابی این پنلها بسیار ناچیز است. البته اگر از برند معتبر و تجهیزات با کیفیت استفاده شود. تا الان ما گزارش خرابی نداشتهایم. اگر استاندارد کار شود و پنل گارانتیدار باشد که مثلا هر ۱۰ سال راندمان تعویض دارد، جای نگرانی نیست. معضل بزرگی که در گراش وجود دارد این است که برخی پیمانکار غیر بومی برای نصب میآورند و آنها خدمات پس از فروش ندارند. اگر پیمانکار بومی باشد، دسترسی آسان و خدمات مستمر است.»
برای استفاده خانگی مقرونبهصرفه نیست
اما آیا میتوان از برقی که در خانه تولید میکنیم، در مواقع بیبرقی هم استفاده کنیم؟ بابااحمدی میگوید این کار امکانپذیر است، اما مقرونبهصرفه نیست؛ یعنی با نصف هزینهای که برای خرید تجهیزات این کار لازم است، میتوان یک یو-پی-اس خرید و برق شهر را ذخیره کرد تا در موقع قطع برق، از آن استفاده کرد.
او توضیح میدهد: «برای استفاده در خانه، به ضرر مالک است. همان بهتر است که به دولت بفروشد. برای استفاده در خانه، باید هزینهای بکند و یک اینورتر نصب کند با چند باتری و تجهیزات دیگر، که در کل حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون هزینه میبرد. به جای این، اگر یک مالک واقعا نیاز داشته باشه، میتواند یک یو-پی-اس با چهار باتری بخرد که در کل حدود ۱۰۰ میلیون تومان میشود و برق شهر را ذخیره و استفاده کند.»
اما او راهاندازی این نیروگاهها را در باغات، چاههای کشاورزی و کارگاههای شهرک صنعتی توصیه میکند: «الآن چاههای کشاورزی روزانه ۵ تا ۶ ساعت قطعی برق دارند. اما طبق قانون، اگر نیروگاهی نصب کنند که به اندازه برق کنتورشان برق تولید کند، قطعی برق هم نخواهند داشت. یعنی مثلا اگر برای یک چاه کشاورزی یک نیروگاه ۲۰ کیلوواتی نصب شود، هم بعد از یکی دو سال سرمایه برمیگردد، هم کلی سودآوری برای مالک چاه دارد، و هم قطعی برق روزانه نخواهد داشت. کارگاههای شهرکهای صنعتی هم اگر نیروگاه برای خودشان نصب کنند، هم میتوانند به دولت بفروشند و سود کنند و هم قطعی برق نخواهند داشت.»
بابااحمدی پیشنهادی برای انتقال به سطوح بالاتر وزارت نیرو هم دارد: «الآن به باغها اجازه نمیدهند که نیروگاه خورشیدی راهاندازی کنند. اکثر اینها کنتور برق دارند، اما موقت است. اگر دولت اجازه بدهد که باغها هم طبق شرایط و تعهداتی، نیروگاه مثلا ۲۰ کیلوواتی نصب کنند و یک کنتور به آنها بدهد، خیلی خوب میشود. خیلی از باغدارها هم راغب هستند و حاضرند این سرمایهگذاری را بکنند، چون هم میتوانند خودشان از این برق استفاده کنند و هم مقدار زیادی را که مازاد میآید، به دولت بفروشند و سود کنند. به نفع دولت هم است، چون تولید برق را بدون هیچ سرمایهگذاری مستقیمی بالا میبرد. اگر این کار انجام شود، کمبود برق هم تا حدی جبران میشود.»
قرارداد اداره برق چندان منصفانه نیست
محمدرضا سبزواری، یکی دیگر از مشترکین نیروگاههای خورشیدی خانگی در گراش است که سال ۹۷ با هزینهی ۴۵ میلیون تومان نیروگاه پنج کیلوواتی نصب کرده است. او به طور کلی از نصب سامانه راضی است و آن را سودآور میداند، اما میگوید قرارداد ادارهی برق زیاد منصفانه نیست و اضافه میکند: «داشتن این نیروگاه خانگی خیلی خوب است و میگویم کاش زودتر نصب کرده بودیم. البته قرارداد اداره برق چندان منصفانه نیست. یعنی کسانی که زودتر نصب کردهاند برق آنها را گرانتر میخرد و سود بالاتری دریافت میکنند، حتی اگر ظرفیت نیروگاهشان کمتر باشد. مثلا اگر در یک ماه پنل من ۹۰۰ کیلووات برق تولید کند، ۶ میلیون تومان میدهند، اما یکی که یک سال زودتر نصب کرده است، با وجود تولید برق کمتر ماهیانه، حدود ۹ میلیون سوددهی دارد. تنها ایراد این نیروگاهها به نظر من همین است که ادارهی برق قرارداد ثابت ندارد.»
سبزواری از سوددهی و کارکرد پنلها راضی است و میگوید اگر همان مبلغ نصب را در بانک گذاشته بود سودی نداشت اما این کار سود اقتصادی افزایشی دارد. این پنلها تا به حال خرابی خاصی برای او نداشته است و او میگوید: «فقط اگر گرد و خاک زیاد باشد، شستشوی بیشتری نیاز دارد و من هر دو سه روز یک بار این کار را انجام میدهم.»
اما استفاده از برق تولیدی این نیروگاهها برای منزل بدون مبدل ممکن نیست. سبزواری میگوید: «در خانه اصلا نمیشود از برق تولیدی اینها استفاده کرد. چون سیستم به برق شبکه وصل است و باید باطری بگذارید و مقرون به صرفه نیست. اگر برق شهری قطع شود، برقی تولید نمیکند.»
سبزواری دیگران را به نصب این پنلها تشویق میکند، چون هم سودآوری دارد و هم کمک به تولید بخشی از برق مصرفی شهر است. او اضافه میکند: «تا پارسال هزینهی نصب و خریداری پنلها حدود ۱۲۰ میلیون تومان بود که مبلغی وام میدهند. طرف میتواند از تولید برق نیروگاه خانگی و فروش آن کمکم وام را با کارمزد کم پس بدهد.»
عمر مفید پنلها محدود است و نیاز به تعویض دارد
عبدالحسین درویشی یکی دیگر از مشترکین این نیروگاهها است با مالکیت پنلهای خورشیدی ظرفیت ۱۰ کیلووات که در اواخر سال ۱۴۰۰ نصب کرده است. درویشی نیز گلهی خاصی از این نیروگاهها ندارد و داشتن آن را پیشنهاد میدهد و میگوید: «دولت برق تولیدی این پنلها را ۶ برابر برق شهری میخرد و برای مشترک سودآور است. اولش دو ماه یک بار واریزی اداره برق بود، اما الان ماهیانه و بدون تاخیر هم است. اول نصب به صرفه نیست اما دو ماه یک بار سود آن یک تا دو درصد بالا میرود تا ده سال. بعد از ده سال اول، سود نزولی میشود و بعد دوباره حالت تصاعدی دارد. اولش از سود بانکی هم کمتر است اما بعد بالا میرود.»
درویشی میگوید یک ایراد نیروگاه خورشیدی این است که این پنلها میانهی خوبی با هوای ابری و خورشید کمرمق زمستان ندارند و به همین خاطر تولید برق آن به میزان چشمگیری کم میشود و میافزاید: «این پنلها نیاز به مامور قرائت کنتور هم ندارد و با نصب تجهیزات در ادارهی برق ماهیانه خوانش میشود.»
دومین عیب این پنلها عمر مفید آن است و درویشی میگوید: «این پنلها کارکرد محدود زمانی دارند و به مرور زمان برقی تولید نمیکند و بعد از ۷-۸ سال پنلها باید تعویض شوند. قبلا مبدل خارجی بود اما الان دستگاه مبدل ایرانی استفاده میشود.»
مهمترین چالش همیشگی در تابستان، برق است؛ برای اداره برق، تامین آن؛ و برای مردم، نبود آن! حال آنکه جغرافیا و آب و هوای منطقهی جنوب گنجینهای از سوخت غیر فسیلی یعنی انرژی خورشیدی را دارد که از گرمای آن مینالیم اما در واقع از آن استفادهی درست و کاملی نمیشود.به نظر میآید نصب و استفاده از این پنلهای خورشیدی یک سودآوری بیدردسر و به روز برای مردم باشد و از سویی گامهای عملی برای رفتن در مسیر توسعهی شهری همگام با استانداردهای روز دنیا است. میتوان تابستان داغ جنوب را تبدیل به وزش نسیم خنک سود و درآمد و کمک به چرخهی تولید برق برای شهر کرد.