هفت‌برکه: چند روز پیش، گزارشی درباره‌ی وضعیت سابات حاج میرعبدالحسین میرزمانی در محله‌ی پاقلعه را منتشر و صحبت‌های سه طرف موضوع یعنی میراث فرهنگی، شهرداری و مالک را منعکس کردیم (اینجا). این سابات اگرچه هنوز به طور رسمی به ثبت نرسیده است اما واجد ارزش تاریخی است و از این رو میراث اصرار دارد تا تعیین تکلیف نهایی آن از تخریب یا نوسازی آن جلوگیری شود؛ انتظاری که به گفته‌ی مالک آنجا، مهندس پوسانه، سه سال از آن می‌گذرد و هنوز نامعلوم است. اما برای آثار تاریخی زمان تعیین‌کننده است و موکول کردن آن به آینده تخریب و ویرانی آن را تسریع می‌کند؛ مسئله‌ای که برای این سابات نیز با وضعیت نامطلوب آن کلیدی است. شهرداری نیز حق را به میراث می‌دهد. بُعد دیگر این بنا، قرار داشتن آن در طرح «خانه‌های امام» است. طرحی که شهرداری و شورای حاضر در نظر دارد برای بخشی از بناهای قدیمی تاریخی محله‌ی پاقلعه اجرا و مسیری از سنگفرش برای آنها ایجاد کند. حالا همه‌ی دوست‌داران میراث فرهنگی منتظر رای کارشناسی هستند. ما برای بررسیِ کارشناسی وضعیتِ این بنای قدیمی به سراغ دکتر پویا امین‌لاری، شهرساز، کنشگر شهری و مدرس دانشگاه رفتیم و اینجا یادداشت کوتاه او را درباره‌ی این سابات می‌خوانید.
دکتر پویا امین‌لاری: از یک سو مسئله‌ی بین میراث، شهرداری و مالک مطرح است که در این خصوص، حتی برای املاکی که ثبت میراث فرهنگی نیستند اما میراث روی آنها دست می‌گذارد که احتمال دارد واجد ارزش باشند و باید حفظ و نگهداری شود، همواره حق با میراث است و شهرداری درست عمل کرده که نظر نهایی را به میراث فرهنگی واگذار کرده است.
از سوی دیگر مسئله میراثی بودن یا نبودن ملک مذکور قابل بررسی است. بعضی از ابنیه از لحاظ کیفیت ساخت، کیفیت معماری، شکل بنا، طراحی و بافت شهری که در آن قرار گرفته است، واجد ارزش هستند اما بعضی دیگر نیز واجد ارزش تاریخی هستند یعنی ممکن است هیچ کدام از شاخص های قبلی را دارا نباشند اما به دلیل عمر بنا، سابقه و شیوه‌ی ساخت و سایر موارد در زمره‌ی بناهایی قرار می‌گیرند که باید محافظت و نگهداری شود. احتمالاً این بنا هم در همین دسته قرار می‌گیرد چون در حریم ثبتی قرار ندارد، از لحاظ معماری نیز به جز دارا بودن سابات در ظاهر وجه خاصی ندارد.
البته با تخریب بنای مجاور آن، همین الان نیز آسیب جدی به بنا وارد شده است. شاید با همکاری سازمان میراث فرهنگی و معرفی متخصصانی برای حفظ، مرمت و احیای بنا، بتوان با حفظ سازه و کلیت بنا، قسمت باقی‌مانده را نیز احیا کرد.
از لحاظ قانونی نیز سابات به عنوان یکی از ویژگی‌های معماری شهری در تاریخ شهرهای کویری ایران حمایت می‌شود؛ قانون «خرید اراضی و ابنیه و تأسیسات برای حفظ آثار تاریخی و باستانی» مصوب سال ۱۳۴۷ مجلس با اصلاحات و الحاقات بعدی، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری (در آن زمان وزارت فرهنگ و هنر) را مسئول عمل در جهت حفظ و مرمت آثار تاریخی دانسته است. این در حالی است که وظیفه تأمین اعتبار مرمت یا احداث سابات بر عهده شهرداری و با نظارت میراث فرهنگی است؛ چرا که سابات‌ها در زمره گذرگاه‌های شهری محسوب می‌گردند.
در نمونه مشابه، «مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون موضوع اقدامات و تخریب‌های صورت گرفته در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان اصفهان» مصوب ۱۳۹۹، وظیفه‌ی تهیه طرح ساماندهی و احیاء گذر مذکور (شامل بدنه، ساباط و پلاک‌های مجاور) را در مدت حداکثر یک ماه به شهرداری و تصویب آن را به کمیسیون ماده ۵ محول نموده است.
لازم به ذکر است جهت جلوگیری از تخریب بیشتر بنا، باید هرچه سریع‌تر نسبت به ثبت ملی این بنا توسط میراث فرهنگی شهرستان گراش اقدام شود و معطل کردن این موضوع نه تنها ضامن جلوگیری از تخریب آن نیست، بلکه خود نیز موجب فرسودگی بیشتر و تخریب بنا از درون خواهد شد.
