هفت‌برکه – گریشنا: در ادامه‌ی مناقشات اخیر در مورد نام زبان منطقه، محمد (سلطان) اورنگ (اَهِلی)، دکتری زبانشناسی دانشگاه نیوساوث ولز (UNSW) در سیدنی استرالیا، سومین مقاله‌اش را در دفاع از عنوان «لاری» برای گریشنا ارسال کرده است. گریشنا برای ایجاد فضای گفتگو، مطالبی را که تاکنون در این مورد نوشته شده جمع‌آوری و بازنشر کرده است، که می‌توانید مجموعه آنها را در این صفحه (+) بخوانید.
دکتر اورنگ در این مقاله، نام زبان منطقه را در سه تارگاه مهم در زمینه‌ی زبانشناسی (یونسکو، اثنولوگ، و زبانهای درخطر) مرور کرده و در انتها پرسیده است: «سوال بنده از کسانی که باور دارند عنوانهای «* زبان لارستانی» و به ویژه «* زبان اَچُمی» در منطقه بیشتر مورد پذیرش می‌باشد این است که کدام پژوهش میدانی بر دیدگاههای شما صحّه میگذارد و شواهد متقن شما از این که «همه‌ی مردم مناطق فارس و هرمزگان و بوشهر» و یا «بیشتر آنها» عنوان «* اچمی» را میپسندند، چیست؟» او همانند مقالهی قبلی‌اش (اینجا) پیشنهاد داده است که: «به فکر حفظ زبان باشیم، نه بر سر عنوان آن بجنگیم.» مقاله را به فرمت الکترونیکی نیز می‌توانید از اینجا دریافت کنید.
مطلبی از دوستان به بنده رسید که «*زبان لارستانی» نقطه‌ی مشترک منطقهی لارستان است و بر اساس نقشهای از تارگاه سازمان آموزشی علمی فرهنگیِ مللِ متحد (UNESCO)، مناطق مورد تکلم «*زبان لارستانی» را بیش از سیصد منطقه در نظر گرفته‌اند. قطعاً دوست پژوهشگر ما در این خصوص لینک و یا تارگاهی سراغ دارند و سپاسگزار خواهم بود اگر منبع خود را با ما به اشتراک بگذارند.
جهت اطمینان، کتاب «دانشنامه‌ی زبانهای درخطرِ دنیا» را که در سال ۲۰۱۰ توسط «کریستوفر مازلی» نوشته شده، بازمطالعه کردم. در پایان‌نامهام هم به این پژوهش اشاره نمودهام. برای اطمینان دوباره، از کتابخانهی دانشگاه به این کتاب دسترسی پیدا کردم. مازلی در کتاب هفتصد صفحهای خود، بیش از دو هزار زبان را در نقطه‌نقطهی دنیا بررسی کرده است اما هیچ نامی از زبان لاری در این اثر ذکر نشده است.
با این حال، تارگاه یونسکو از زبان «لاری» نام برده است و در «اطلس جامع زبانهای در خطر» با جستجوی نام کشور ایران، «زبان لاری» به همراه چندین زبان دیگر دیده میشود. جالب اینجاست که نام زبان (به انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی) در این تارگاه «لاری» ثبت شده است و نامهای «*لارستانی» و «*اَچُمی» به عنوان نامهای جایگزین در نظر گرفته شدهاند. در خصوص مناطقی که در آنها زبان لاری صحبت میشود نیز این تارگاه تنها منطقهی لار و جنوب ایران را نام برده است (شکل ۱ را نگاهی بیفکنید).
در تارگاه اِثنولوگ (Ethnologue) که تمامی زبانهای دنیا را بر اساس میزان خطرپذیری و دادههای زبانشناختی فهرست کرده است -همانطور که در نوشتههای پیشین نیز اشاره کردهام- نام زبان به عنوان «لاری» شناخته شده است و نام «*اچمی» را کاملا «بدچَم» و «موهِن» می‌شمارد. بنده در ویرایش این دادهها و به‌روزرسانی اطلاعات مرتبط با نقشهای زبانی، تعداد گویشوران و آخرین پژوهشهای انجام شده در مورد لاری با سردبیر این کاتالوگ در ارتباط بودهام. بنابراین، دادههای این تارگاه از نظر زمانی به‌روزتر و به مراتب دقیق‌تر از تارگاه یونسکو و دیگر تارگاههای مرتبط با زبانهای در خطر است (شکل ۲ را ببینید).
دیگر تارگاهی که نام زبان را «لاری» ثبت کرده است، پروژه‌ی زبانهای در خطر یا همان «ELCat» وابسته به دانشگاه هاوایی است. در این تارگاه نیز نام زبان به عنوان «لاری» ثبت شده است و نامهای دیگر به عنوان «*لارستانی» و «*اچمی» ذکر گردیده است. این پروژه نیز در حال به‌روزرسانی دادههای مرتبط با پژوهشهای زبان لاری می‌باشد (شکل ۳ را مشاهده بفرمایید).
اما برخی ممکن است این سوال را مطرح سازند که این تارگاهها همگی در خارج از کشور ثبت و پژوهش شدهاند و افراد داخل منطقه نام این زبان را با عنوان دیگری میشناسند. در این خصوص باید این نکته را ذکر کنم که برای نامگذاری یک زبان، یا پژوهشهای زبانشناختی (مثلاً همین تارگاهها) را در نظر میگیرند و یا هم پژوهشهای انجام شده بر روی آن. در مورد دوم، این نکته شایان ذکر است که بیشتر پژوهشهای زبانشناختی (همچنان که در نوشتههای پیشین مذکور گشت)، عنوان زبان را «لاری» خواندهاند (ر.ک. دو مقالهی مفصل پیشین در «گریشنا»، «میلاد لارستان» و «آفتاب لارستان»).
حال، سوال بنده از کسانی که باور دارند عنوانهای «* زبان لارستانی» و به ویژه «* زبان اَچُمی» در منطقه بیشتر مورد پذیرش می‌باشد این است که کدام پژوهش میدانی بر دیدگاههای شما صحّه میگذارد و شواهد متقن شما از این که «همه‌ی مردم مناطق فارس و هرمزگان و بوشهر» و یا «بیشتر آنها» عنوان «* اچمی» را میپسندند، چیست؟
کدام مقالهی علمی و یا پیمایش میدانی ثابت کردهاند که مردم سه منطقه بر عنوان «* اچمی» بیشتر توافق نظر دارند؟ در این پیمایش شما چه کسانی حضور داشتهاند؟ این پیمایش را در کدام مناطق انجام دادهاید و شرکت‌کنندگان شما چه کسانی بودهاند؟ شما برای حفظ همین کهن‌زبان به همان عنوانی که خود میپسندید («* اَچُمی» یا «* لارستانی») چه کارهای عملی انجام دادهاید؟ تعصب بر نام یک زبان و اصرار بر احساسات نوخواسته در هیچ حوزهای از علوم انسانی جایگاهی ندارد.
در نوشتهی بعدی دربارهی نظرات عزیزان در چند روز گذشته در این تارگاهها بحث خواهم کرد و ماموریت اصلی خود در حفظ زبانهای در خطر را بیان خواهم نمود. بر این باور استوار هستم که بحث در مورد نام زبان و عنوان این کهن‌زبان -همانطور که پیشتر سخن رفت- دردی را که از جانِ خسته‌ی این گونهی زبانی دوا نمیکند هیچ، بر کالبد نیمه‌جان آن نیز روحی نخواهد دمید.
«به فکر حفظ زبان باشیم، نه بر سر عنوان آن بجنگیم.»
(محمد اورنگ، آوریل ۲۰۲۰ – سیدنی)
مطالب دیگر دکتر اورنگ:
http://www.gerishna.com/archives/95731
http://www.gerishna.com/archives/98705