هفت‌برکه: دکتر عارفه فردوسی، پزشک و پژوهشگر سلامت، با یک مقاله علمی در مورد استفاده از هوش مصنوعی از میان پزشکان گراش، در اولین کنفرانس بین‌المللی پزشکی و هوش مصنوعی در ارتقای سلامت حضور یافت. دکتر فردوسی دانش‌آموخته دکترای حرفه‌ای پزشکی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی شیراز و پزشک اورژانس گراش است.
این مقاله با عنوان «بررسی میزان آگاهی و نگرش پزشکان عمومی نسبت به کاربردهای هوش مصنوعی در سلامت: مطالعه موردی شهرستان گراش» در مجموعه مقالات همین کنفرانس به چاپ رسیده و در پایگاه اینترنتی سیویلیکا نیز در دسترس قرار گرفته است (اینجا). مقاله را می‌توانید از اینجا نیز دریافت کنید.
دکتر فردوسی در این پژوهش به بررسی سطح آگاهی و نگرش پزشکان عمومی شهرستان گراش نسبت به هوش مصنوعی در سلامت پرداخته است. به نوشته او، «بر اساس آمار نظام پزشکی شهرستان گراش مجموعا ۳۴ نفر پزشک عمومی در سطح این شهرستان فعالیت می‌کنند که این در پژوهش تلاش شد با همه آنها ارتباط برقرار شود. از این میان ۲۶ نفر به سوالات پاسخ داده‌اند.»
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد پزشکان عمومی نگرش مثبتی نسبت به نقش مکمل هوش مصنوعی در پزشکی دارند اما شناخت آنها از هوش مصنوعی تخصصی سلامت محدود است.
این محقق با بررسی نگرش پزشکان عمومی نسبت به هوش مصنوعی معتقد است: پزشکان آموزش کاربردی هوش مصنوعی در سلامت را برای دانشجویان و دانش‌آموختگان پزشکی لازم می‌دانند و نگاه مثبتی به هوش مصنوعی به عنوان مکمل شغل خود دارند.
فردوسی در مقاله فوق همچنین تاکید کرده است: پزشکان عمومی حاضر در این تحقیق علیرغم نگاه مثبت به هوش مصنوعی، نگرانی‌هایی درباره چالش‌های اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی و سلامت دارند و به آن به عنوان یکی از تهدیدات شغل خود نگاه می‌کنند.
این پژوهشگر در نتیجه‌گیری خود بر ضرورت گنجاندن آموزش‌های مرتبط با هوش مصنوعی در آموزش پزشکی تاکید کرده است.
از دکتر فردوسی پیش از این مقاله‌ای با عنوان «بررسی اپیدمیولوژیک بیماران منالومای پوستی مورد عمل جراحی در جنوب ایران» انتشار یافته (اینجا بخوانید) و مقاله اخیر، دومین اثر پژوهشی او بوده است.
در ادامه، بخش‌هایی از مقاله «بررسی میزان آگاهی و نگرش پزشکان عمومی نسبت به کاربردهای هوش مصنوعی در سلامت: مطالعه موردی شهرستان گراش» را می‌خوانید.
مقدمه
در ایران، علیرغم رشد تدریجی فناوری‌های هوش مصنوعی در نظام سلامت، پژوهش‌های میدانی محدودی به بررسی سطح شناخت و دیدگاه پزشکان عمومی پرداخته‌اند.
در شهرستان گراش، با توجه به شرایط جمعیتی، سطح توسعه زیرساخت‌های سلامت و نیازهای بهداشتی خاص منطقه، شناخت میزان آگاهی و نگرش پزشکان عمومی نسبت به کاربردهای هوش مصنوعی اهمیت ویژه‌ای دارد. این مطالعه می‌تواند به برنامه‌ریزی هدفمند در آموزش، ارتقای پذیرش فناوری و طراحی سیاست‌های بومی در حوزه سلامت دیجیتال کمک کرده و در نهایت موجب بهبود کیفیت مراقبت‌های بهداشتی در منطقه شود.
در پژوهش حاضر، تعداد کل شرکت‌کنندگان ۲۶ نفر پزشک عمومی حضور داشتند که از نظر ویژگی‌های جمعیت‌شناختی دارای توزیع قابل توجهی بودند. بر اساس جنسیت، ۶۵ درصد از نمونه (معادل ۱۷ نفر) مرد و ۳۵ درصد (۹ نفر) زن بودند که نمایانگر غالب بودن جنس مذکر در این جمعیت است. این نسبت می‌تواند تأثیراتی بر نگرش و پذیرش فناوری‌های نوین داشته باشد
از نظر توزیع سنی، اکثریت پاسخ‌دهندگان معادل ۶۱ درصد زیر ۳۰ سال سن داشتند که بیانگر جوان بودن جمعیت نمونه است. درصد کمتری معادل ۸ درصد در گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال و حدود ۳۱ درصد در گروه سنی بالای ۵۰ سال قرار داشتند. این توزیع سنی به روشنی نشان می‌دهد که نمونه شامل ترکیبی از پزشکان جوان و باتجربه‌تر است.
نگرش و آگاهی پزشکان عمومی گراش دوباره هوش مصنوعی
طبق یافته‌های این پژوهش تنها ۳۸ درصد از پزشکان معتقد بودند که هوش مصنوعی قادر به تحلیل داده‌ها و اتخاذ تصمیمات مشابه انسان است، در حالی که ۵۰ درصد از پزشکان این ادعا را رد کردند و ۱۲ درصد نیز اظهار بی‌اطلاعی نمودند. این یافته‌ها بیانگر عدم قطعیت و شک و تردید قابل توجه در میان پزشکان نسبت به توانمندی‌های اساسی هوش مصنوعی است که می‌تواند ناشی از فقدان آموزش کافی یا عدم دسترسی به اطلاعات به‌روز در حوزه فناوری‌های نوین پزشکی باشد. چنین خلأ دانشی می‌تواند مانع پذیرش کامل فناوری‌های هوشمند در فرآیندهای بالینی شود و ضرورت اقدامات آموزشی هدفمند را نشان می‌دهد.
اکثریت قاطع پاسخ‌دهندگان معادل ۸۵ درصد از پزشکان عمومی در این مقاله به ضرورت آموزش تخصصی برای پزشکان جهت بهره‌برداری مؤثر و ایمن از فناوری هوش مصنوعی اذعان داشتند. این پاسخ‌ها نمایانگر شناخت بالای آنان از پیچیدگی‌های فناوری و لزوم کسب مهارت‌های فنی و علمی مرتبط است. این نگرش مثبت، زمینه مساعدی برای طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌های آموزشی تخصصی در دوره‌های پزشکی فراهم می‌کند.
نسبت بسیار بالایی از پزشکان (۸۸ درصد) مخالف این ایده بودند که هوش مصنوعی بتواند جایگزین کامل پزشک عمومی شود، و ۱۲ درصد، در این مورد اظهار بی‌اطلاعی نمودند. این یافته نشان‌دهنده نگرش غالب پزشکان به هوش مصنوعی به عنوان ابزاری کمکی و مکمل در تصمیم‌گیری‌های بالینی است، نه جایگزینی برای نقش انسانی و تخصصی پزشک. چنین دیدگاهی احتمالاً ریشه در ارزش‌های حرفه‌ای، اخلاقی و تجربیات بالینی دارد که بر اهمیت قضاوت انسانی در فرآیندهای درمانی تأکید می‌کند.
در خصوص توانایی هوش مصنوعی در کاهش خطاهای پزشکی، اکثریت بالایی از پزشکان (۸۱ درصد) پاسخ مثبت دادند. این موضوع بازتاب اعتماد نسبی آنان به کارایی هوش مصنوعی در بهبود کیفیت خدمات درمانی و ارتقای دقت تشخیص است. با این حال، وجود درصدی از پاسخ‌دهندگان با دیدگاه‌های مخالف یا مردد نشان‌دهنده نیاز به بررسی‌های بیشتر و آموزش‌های دقیق‌تر در این حوزه است.
شرکت‌کنندگان در این مقاله در پاسخ به پرسشی پیرامون احتمال کاهش اعتماد بیمار به پزشک به واسطه استفاده از هوش مصنوعی، نتایج نشان‌دهنده دوگانگی نگرش بود. حدود ۳۵ درصد از پزشکان نگرانی‌هایی ابراز کردند و یا نظری در این زمینه نداشتند، در حالی که ۳۸ درصد به صورت فعال با این فرض مخالفت کردند. این دوگانگی نمایانگر ابهام و دغدغه‌هایی در خصوص بُعد انسانی رابطه پزشک-بیمار است که ممکن است تحت تأثیر فناوری‌های هوشمند دچار تغییر گردد. توجه به این نکته در تدوین سیاست‌ها و آموزش‌های مربوط به هوش مصنوعی ضروری است.
حدود ۷۳ درصد پزشکان به سوالی در رابطه به چالش‌های اخلاقی هوش مصنوعی در پزشکی پاسخ مثبت داده‌اند. این نگرش نشان‌دهنده درک عمیق آنان از پیچیدگی‌های اخلاقی مرتبط با هوش مصنوعی مانند حفظ حریم خصوصی، مسئولیت‌پذیری تصمیمات هوشمند، و تبعات احتمالی در مراقبت‌های بهداشتی است. چنین دیدگاهی بر ضرورت تدوین چارچوب‌های اخلاقی و قانونی روشن برای به‌کارگیری فناوری‌های هوشمند در سلامت را تأکید می‌کند.
تقریبا نیمی از پزشکان نگرانی‌هایی در خصوص تهدید بالقوه شغل خود به دلیل توسعه هوش مصنوعی ابراز کردند. این موضوع، به عنوان یک مسئله حساس، نیازمند توجه سیاست‌گذاران حوزه سلامت است تا با ایجاد راهکارهای حمایتی، اطمینان خاطر شغلی و تعامل مؤثر میان نیروی انسانی و فناوری را فراهم نمایند. این مقوله با تجربه مطالعات دیگر که به ضرورت وجود هوش مصنوعی به عنوان همکار پزشک و نه جایگزین آن تاکید کرده‌اند و از استقرار تدریجی هوش مصنوعی به عنوان یک راه حل یاد کرده‌اند، مطابقت دارد.
ضرورت آموزش هوش مصنوعی پزشکی
همه‌ی پزشکان شرکت‌کننده در این تحقیق با ضرورت وارد کردن آموزش کاربردهای هوش مصنوعی در آموزش پزشکی موافق بودند. این اجماع نشان‌دهنده آمادگی و پذیرش گسترده برای یادگیری فناوری‌های نوین و افزایش سطح مهارت‌های دیجیتال در میان پزشکان است. ۸۸ درصد پزشکان تمایل خود را برای شرکت در دوره‌های آموزشی مرتبط با هوش مصنوعی ابراز کردند. این علاقه‌مندی نشان‌دهنده ظرفیت بالای آموزشی و پتانسیل قابل توجه برای گسترش آموزش‌های مرتبط با هوش مصنوعی در نظام آموزش پزشکی است.