هفت‌برکه: آب انبار «هشت‌پَخ» در لار و «قلعه پری‌گون (پرگو)» در فیشور شهرستان اوز، تازه‌ترین آثار تاریخی جنوب فارس در فهرست آثار ملی ایران هستند. «چهار طاقی» فداغ و سه اثر ناملموس و معنوی گراش هم در انتظار ثبت شدن هستند.
سید عفیف‌الدین زندوی، رئیس اداره میراث فرهنگی گراش، در گفتگو با هفت‌برکه خبر داد که یک اثر تاریخی در فداغ به نام «کاروانسرای چهارطاقی» و سه اثر ناملموس گراشی یعنی «زلیبی گراشی»، «دستدوزهای گراشی» و «نمایش دَنگ» در انتظار ثبت هستند.
چهارطاقی فداغ از شش سال پیش در نوبت ثبت قرار دارد. زندوی در مورد دلیل این تاخیر گفت: «اثر باستانی فداغ در گزارش باستان‌شناسی آن کمی به مشکل خورده‌ایم و به همین علت ثبت آن به تاخیر افتاده است.»
زندوی در مورد دیگر آثار شهرستان که در لیست انتظار برای ثبت ملی شدن هستند، می‌گوید: «پرونده‌ی سه اثر ناملموس گراش با همکاری بنیاد کهن پارسیان مستندنگاری آن شروع شده و در حال تکمیل شدن است. میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند.»
فاضل نریمانی، از فعالان اجتماعی فداغ، در مورد اهمیت چهارطاقی فداغ می‌گوید: «این اثر باستانی در ابتدا آتشکده بوده است و بعد در دوره اسلامی به کاروانسرا تغییر کاربری داده است. در دوره شورای اسلامی سوم این اثر مرمت می‌شود و نقل است که قبر باقر فداغی در این محل است و پرونده‌ی ثبتی آن از طریق میراث فرهنگی شهرستان در حال پیگیری است.»
در هفته آخر مردادماه، اداره کل میراث فرهنگی فارس از ثبت دو اثر جدید در شهرستان‌های لارستان و اوز خبر داده بود.
برکه هشت‌پخ لار با یک طراحی ویژه
برکه هشت‌پخ یا هشت‌ضلعی از آب‌انبارهای ویژه شهر لار است. به گزارش ایرنا، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس، محمد ثابت اقلیدی، در توضیح اثر تازه‌ثبت‌شده‌ی لارستان گفت: «این آب‌انبار مربوط به دوره قاجاریه است و به دلیل فرم معماری هشت گونه، به هشت پَخ معروف شده است.» او ادامه داد: «این بنای ملی برای حفظ، معرفی و مستندسازی سنت‌های خاص معماری آب انبارهای لار ارزش فرهنگی، از حیث نحوه و نوع ساخت، نوع گنبد و پلان ۱۲ ضلعی گنبد، ارزش هنری و از این جهت که نمونه منحصر به‌فرد از آب انبارها به علت داشتن اضلاع دوازده‌گانه در مخزن و گنبد است از ارزش معماری بالایی برخوردار است.»
یکی از شاخصه‌های قابل توجه آب‌انبار «هشت‌پَخ» این است که پلان مخزن آب آن از بیرون فرمی هشت ضلعی و از داخل فرم ۱۲ ضلعی دارد و این نوع ساخت در احداث آب انبارهای شهر لار کمتر دیده شده است.
قلعه‌ی پری‌گون فیشور
دیگر اثر ثبتی قلعه پرگو در فیشور اوز است که به نام قلعه پری‌گون ثبت شده است.
به گزارش ایسنا مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس، محمد ثابت اقلیدی، در مورد اثر تازه ثبت شده‌ی فیشور شهرستان اوز گفت: «قدمت این بنای تاریخی متعلق به اوایل دوره اسلامی است و بر اساس اطلاعات شفاهی به دست‌آمده وجه تسمیه تپه قلعه پَرگو به واژه پَری‌گون بازمی‌گردد که استعاره از داشتن روی زیبا همچون پری دارد. بقایای تپه قلعه پَرگو به عنوان یک اثر ارزشمند با معماری منحصربه‌فرد و کاربری نظامی در گذشته، در راستای مطالعه شکل، پلان و معماری انواع قلاع ساخته‌شده در دشت، از اهمیت فراوانی برخوردار است.»
او ادامه داد: «این قلعه از نظر معماری، ساخت و کاربری آن در دشت دارای ارزش تاریخی و تحت حفاظت میراث فرهنگی است. هرگونه دخل و تصرف و یا تغییر هویت آن جرم محسوب شده و طبق قانون اقدام می شود.»
این قلعه در دامنه کوه بر روی سطحی صاف با زیرساخت خاک و سنگریزه به طول ۱۲۰ و عرض ۱۱۰ و ارتفاع ۲/۵ متر از سطح زمین قرار دارد. قلعه دارای حیاط مرکزی و استخر آبی است که و به‌وسیله خندق محافظت می‌شده است. با توجه به موقعیت مکانی اثر و محل قرارگیری آن در حاشیه جاده، بیشتر جنبه محافظتی و پادگانی داشته است.
