هفت‌برکه: به مناسبت روز جهانی صنایع دستی با خانواده عروسکهای گراشی که هم ابزار سرگرمی نوزادان، هم اسباب‌بازی کودکان، و هم وسیله‌ای برای مقابله چشم زخم هستند، آشنا می‌شویم.
به گزارش هفت‌برکه با پیگیری انجمن دوستداران میراث فرهنگی و بنیاد کهن‌پارسیان «مهارت ساخت و نقش فرهنگی عروسکهای چشم زخم در گراش فارس» اسفند ۱۳۹۶ به شماره ۱۴۶۲در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شده است.
هر چند نام عروسک شاید چندان مناسب نباشد و این دست‌سازها کاربردهای متنوعی دارند. عبدالعلی صلاحی مدیر بنیاد کهن پارسیان در در مورد انواع عروسک‌ها در گراش می‌گوید: «عروسک‌ها که در گراش «آدمکه» گفته می‌شود در سه نوع کاربرد دارد. کاربرد اول به عنوان اسباب‌بازی است که «بئنه» و «چی‌چکاله» گفته می‌شود. چی‌چکاله بیشتر برای خردسالان استفاده کرد. در کاربرد دوم ۱۳ مدل عروسک نیز شناسایی کرده‌ایم که بالای گهواره نوزادان آویزان می‌شود. این عروسک‌ها به شکل انتزاعی آدمک‌ها، حیوانات و درختان ساخته می‌شود.»
صلاحی چشم زخم را تنها یکی از کاربردهای «آدمکه» می‌داند: «کاربرد سوم برای چشم‌زخم است. این عروسک‌ها به صورت آدمکه و پیپاخه pipakhe ساخته می‌شود. پیپاخه پارچه‌ای به صورت مثلث است که از پنیه پر می‌شود و سه مثلث کوچک دیگر در گوشه‌های آن آویخته شده است. در این مثلث‌ها مواد ضد چشم‌زخم مانند نمک و اسپند قرار می‌گیرد. آدمکه ولی در اشکال انسانی ساخته می‌شود و ممکن است از دو دست آن پیپاخه آویزان باشد.»
این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در مورد فرم ساخت این عروسک‌ها می‌گوید: «در قدیم در ساخت آدمکه از پولک استفاده نمی‌شد و به صورت پارچه تک‌رنگ و گاهی به همراه حاشیه بوده است . بعد با ورود یراق‌هایی از خارج از کشور، پولک و منجوق هم برای تزیین این عروسک‌ها استفاده می‌شود.»
صلاحی برای آشنایی بیشتر مجموعه تصاویری از کاربردهای متنوع عروسکهای گراش را در اختیار هفت‌برکه قرار داد که در سال ۱۳۹۶ در نشریه گراش منتشر شد. در ردیف بالا عروسکهای بالای گهواره و در ردیف پایین عروسکهای چشم زخم را می‌بینید.
در ده سال گذشته تولید این عروسک‌ها که به تدریج به دست فراموشی سپرده می‌شد، دوباره رونق گرفته است و برخی از زنان گراشی به صورت جدی‌تر به دنبال احیا این سنت هستند. سیکنه زینل‌پور، محبوبه جباری، نرگس دمساز و خانم‌ها شیرین‌بیان و منوچهری از جمله کسانی هستند که در حال حاضر این عروسکهای دست‌ساز را تولید می‌کنند.
به مناسبت روز جهانی صنایع دستی خانواده عروسکهای گراشی را مرور می‌کنیم.
