هفت‌برکه: در پی انتشار مقاله‌ی غلامحسین محسنی با عنوان «ذره‌بین تاریخ ۵۹ – دوره‌ی جدید: ایراهستان کجاست؟» (اینجا) مهندس منوچهر عابدی راد، پژوهشگر تاریخ از لار، مقاله‌ی زیر را در پاسخ برای انتشار در هفت‌برکه ارسال کرده است.
منوچهر عابدی راد – اردیبهشت ماه ١۴٠٢ خورشیدی:
محدوده جغرافیایی ایراهستان بر مبنای منابع تاریخیِ قرون چهارم و پنجم و هشتم هجری قمری به شرح زیر است:
«تاریخ وصاف الحضره» نوشته شرف الدین عبدالله شیرازی (در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم در حیات بوده‌اند): «امیر ابودلف جاتی دعوی انتماء و اعتزاه به اکاسره می‌کرد و حکومت او بر تمام گرمسیرات و ایراهستان و سواحل از صحرای کندران تا لار و جریس (گراش) و جویم و فال و کران و زم و سیراف نافذ و مطلق بود (وصاف الحضره، شرف‌الدین عبدالله شیرازی، صفحات ١٧٣-١٧۴).
ابن بلخی در «فارس‌نامه» (آخر قرن پنجم و اول قرن ششم هجری قمری) در شرح منطقه‌ی «کران و ایراهستان» آورده: «این اعمال ایراهستان و کران همه در بیابان است و کران از اعمال سیراف است و گرمسیر به غایت چنانک به تابستان جز مردم آن ولایت آنجا مقام نتوانند کردن از صعبی گرما و هیچ آب روان نباشد و….»
همچنین در «تاریخ شاهی» که در سال ۶٩٠ هجری قمری تالیف شده، در خصوص حمله نکودریان مغول به ایراهستان چنین گزارش گردیده و محدوده ایراهستان اینگونه ارائه شده که منطبق بر «لارستان و گرمسیر» است: «…و از آنجا به پای قلعه‌ی تازیان بیرون شدند و به دیه‌ی کبرستان (کهورستان در شرق شهر لار) رفتند که سرحد ایراستان (ایراهستان) زیر است و نزدیک کنار دریای فارس و به ایلو و پتو که از ولایت جروم فارس و گرمسیرهای آن نواحی است تا حدود فال و کران و … حکایت کرده‌اند که در آن وقت از این ولایات مبلغ صد و بیست هزار شتر رم گله از آن ِملک شمس‌الدین تازیکو برانده بودند و او در این حال حاکم فارس بود. اکنون قیاس می‌باید کرد که چه چهارپایی از آنِ دیگر طوایف مسلمانان رانده باشند و با آن دو سه فوج اول جمع گشتند که متوجه خاون شده بودند روی به حدود هرمز دادند بر طریق ایراستان بالا (ایراهستان بالا).»
اما ایراستان بالا یعنی مرز شمال غربی ایراهستان کجاست؟
در همین «تاریخ شاهی» (به اهتمام دکتر باستانی پاریزی، صفحه ٢٨۶) در شرح غارت یکصد و بیست هزار نفر شتر مربوط به اموال ملک شمس‌الدین تازیکو آورده که این شتران در ناحیه هنگ (خنج) بوده که با نام ایراستان بالا (ایراهستان بالا ) معرفی شده بود. آمده: «و جماعتی معتمدان حکایت کردند که در شهور ششصد و هفتاد و شش که ده هزار سوار ملاعین لشکر نکودر که از کرمان گذر کردند و بر طریق این استان تاختند به ملک فارس بردن در ناحیت هنگ (خنج) صد و بیست هزار شتر رم گله از آنِ ملک شمس‌الدین رانده بردند.»
همچنین در صفحه ٢٠۶ «تاریخ شاهی» باز هم روایت شده: «به تنگ کرم و روی نیز و بوم پسا روانه کشید و تا حدود «هنگ» برفتند و آن ولایتی عظیم، فراخ‌عرصه و بسیارعلف باشد از جمله ایراستان (ایراهستان) و مرغزار و علفزار اصنام امم و ….» با این توصیف، مرز جغرافیایی ایراهستان در جنوب محدوده‌های ساحلی و در شرق کبرستان (کهورستان) و در غرب هنگ (خنج) معرفی شده است.
اما مرز شمالی ایراهستان در تواریخ چنین آورده‌اند: مقدسی در قرن چهارم گوید: «این شهر (جویم) در کنار رودخانه کوچکی است، اطراف آن نخلستان است و میان مسجد و بازار، کوچه‌ای دراز واقع است. ولایتی که در جنوب باختری آن قرار دارد ایراهستان نامیده می‌شود.» با این توصیف، مرز شمالی ایراهستان نیز شهر جویم توصیف شده است.
بنابراین، با اتکای به منابع قرن چهارم هجری قمری تا قرن هشتم هجری قمری، محدوده جغرافیایی ایراهستان شامل بر: مرز شمالی شهر جویم، مرز شرقی آبادی کهورستان، مرز غربی شهر خنج، مرز جنوبی سواحل دریای فارس است.
