هفت برکه: گیاه بدبویی که سال‌ها به صورت سنتی در گراش مصرف می‌شد خیلی بیش از چیزی که فکر می‌کند ارزشمند است. قیمت هر کیلو شیره آنغوزه یا همان اِنگُز بین ۱.۲ تا ۱.۶ میلیون تومان است و امسال مجوز برداشت قانونی ۳۳۰۰ کیلو صادر شده است که بازاری حدودا ۵ میلیاردی را نشان می‌دهد. این البته برداشت قانونی است و مشخص نیست به چه میزان برداشت قاچاق و غیراصولی انجام می‌شود. ارزش بالای این گیاه دارویی باعث شده است که نحوه برداشت و قاچاق انگز در گراش یکی از موضوعات چالش‌برانگیز و مبهم در گراش باشد.
به گفته اداره منابع طبیعی گراش شرکت تعاونی بُن بش تنها شرکت دارای مجوز برای برداشت آنغوزه در گراش است شرکتی که انجمن حافظان محیط زیست نسبت به مجوزدار بودن و نوع برداشت محصول آن ابهاماتی دارند که منجر به اعتراض آن‌ها شده است. برای پیگیری وضعیت برداشت آنغوزه در گراش از طرف هفت‌برکه به سراغ مصطفی شادرام، کارشناس اداره منابع طبیعی و آب‌خیزداری گراش، اسد محسنی از انجمن حافظان محیط زیست و علی ملکی، مدیر شرکت تعاونی بن بش گراش رفتم.
متقاضیان برداشت آنغوزه چه کسانی هستند؟
مصطفی شادرام، کارشناس جنگل‌داری و آموزش و ترویج منابع طبیعی و آب‌خیزداری گراش با بیان این که بحث گیاهان دارویی در دو اداره جهاد کشاورزی (بخش تولیدات گیاهی) و اداره منابع طبیعی پیگیری می‌شود، می‌گوید:«منابع طبیعی توسعه کاشت گیاهان دارویی در مراتع را در قالب طرح‌های بهره‌برداری و طرح‌های مرتع‌داری را پیگیری می‌کند و جهاد کشاورزی متولی توسعه کشت گیاهان دارویی در اراضی کشاورزی و گاهی اوقات گلخانه‌ها است.»
شادرام می‌گوید:«در طرح بهره‌برداری از گیاه دارویی آنغوزه، شرکت تعاونی بُن بش گراش تنها طرح دارای مجوز شهرستان است که در مناطقی از کوه سیاه، سالانه کاشت و برداشت می‌شود.موارد برداشت قانونی آنغوزه معمولا به خارج از کشور صادر می‌شود.»
او با اشاره به این که دامداران دارای مجوز روستای کنار زیارت هم امسال تقاضای برداشت آنغوزه داشتند، ادامه داد: «مرتع‌داران صاحب پروانه چَرا در روستای کنار زیارت تقاضا داشتند که در محدوده مرتع خودشان برداشت آنغوزه داشته باشند. اداره کل با توجه به این که وضعیت پوشش امسال مناسب است با این پیش شرط که شورای روستا و دامداران دشت بالا به توافق برسند، مجوز برداشت به آن‌ها داد اما با محدودیت زمانی و مقدار. یعنی فقط امسال این مجوز را دارند و تنها به میزان ۳۰۰ کیلو اجازه برداشت دارند و شورای روستا نیز متولی این قضیه شد.»
آمار دقیقی از میزان قاچاق گیاهان دارویی وجود ندارد، شادرام می‌گوید:«ما آمار دقیقی از میزان برداشت غیر مجاز نداریم اما آویشن و آنغوزه بیشترین موارد برداشت غیر قانونی از کوه‌های گراش را شامل می‌شود. که در صورت گزارشات مردمی و یا طی گشت‌های حفاظتی یگان حفاظت، در صورت مشاهده ضمن ضبط محموله پرونده به مراجع قضایی ارجاع می‌شود.»
شادرام با این توضیح که هر سال امکان برداشت محصول وجود ندارد گفت:«پس از بازدید کارشناسان استان از عرصه و بررسی وضعیت پوشش گیاه بعد از باران‌های پاییز و زمستان و در صورتی که مرتع توسط مجری احیا شده و امکان برداشت محصول باشد،مجوز بهره‌برداری صادر می‌شود و ممکن است بعضی از سال‌ها برداشت محصول ممنوع باشد.»
کشت انگز ۱۲ سال طول می‌کشد
اعتراضی که اسد محسنی به نمایندگی از انجمن حافظان محیط زیست از این شرکت دارد، این است: «می‌گویند که از منابع طبیعی مجوز برداشت دارند در حالی که پدر ایشان این مجوز را داشته که حالا به رحمت خدا رفته است و آقای ملکی ادعا می‌کند که آنجا کشت و کار انجام می‌دهند اما رسیدن به محصول نهایی آنغوزه حدود ۱۲ سال طول می‌کشد. برای برداشت محصول این شرکت، حدود ۱۵ نفر را از نی‌ریز به منطقه می‌آورند که حدود ۵ ماه تا برداشت کامل محصول آنجا می‌مانند و در طول این مدت این کارگران متاسفانه اقدام به شکار غیر قانونی پرندگان و حیوانات می‌کنند و درختان را قطع می‌کنند و آب برکه‌ها را خالی می‌کنند.»
پیش از این نیز گروهی به اسم دلسوزان محیط زیست با ارسال نامه‌ای سرگشاده خطاب به فرماندار در مورد برداشت بی‌رویه آنغوزه از کوه سیاه گراش، هشدار داده بودند. (فرماندار با برداشت بی‌رویه آنغوزه برخورد کند)
برداشت ما قانونی و اصولی است
علی ملکی، با تاکید روی این موضوع که این شرکت از منابع طبیعی دارای مجوز است، گفت:«پدرم از سال‌ها پیش در این محدوده برداشت آنغوزه داشته است و حالا ۱۵ سال است که خودم به شکل قانونی و با داشتن مجوز شرکت بن بش مشغول به کار هستم از طرفی ما هر سال موظف به پرداخت هزینه‌ای به دولت هستیم. بسته به وزن برداشت محصولی که درخواست می‌دهیم دولت بهره‌ی مالکانه برای ما تعیین می‌کند. امسال ما تقاضای ۳ تن برداشت داشتیم که دولت قبول کرد و هزینه‌ی آن ۳۱۲ میلیون تعیین شد که ما به دولت پرداخت کردیم.»
او ادامه می‌دهد:«گاهی اوقات افرادی هستند که برای این که خودشان لو نروند، می‌آیند از ما شکایت می‌کنند تا ما درگیر شویم و هجمه به سمت آن‌ها نرود و مشخص نشود چه کسانی برداشت‌های قاچاق دارند.»
«امکان دیگری جز استخدام کارگران نی‌ریزی برای ما فراهم نیست.» ملکی می‌گوید:«کارگرانی که برای این کار استخدام می‌شوند چه در جنوب فارس و چه در شهرهایی مثل کرمان و مشهد اکثرا از نی‌ریز و نیشگان هستند و استخدام می‌شوند. من معمولا بسته به میزان برداشت بین ۵ تا ۱۵ نفر استخدام می‌کنم. پروسه برداشت حدود ۴ تا ۵ ماه زمان می‌برد. زمان برداشت از اردیبهشت آغاز می‌شود و تا مهر ماه ادامه دارد. البته اگر بارش‌های تابستانی داشته باشیم این مدت زمان کمی طولانی‌تر هم می‌شود. با توجه به این مدت زمان و شرایط سختی مثل نداشتن آب و برق و اینترنت و هوای گرم کارگران گراشی حاضر به همکاری با ما نیستند. من معمولا در طول هفته یک روز تمام وسایل و مواد مورد نیاز کارگران برای خورد و خوراکشان را به محل اطراقشان می‌برم.»
او در رابطه با نحوه‌ی برداشت آنغوزه گفت:«نحوه برداشت هم به این شکل است که اول باید به اصطلاح شاخ و برگ‌ها را بپیچند که برای این کار باید چند مدت منتظر بمانند که شاخ و برگ‌ها زرد شود. بعد نوبت به مرحله کُشتن یا همان گود زدن و خاک برداری می‌رسد که حدود یک ماه تا ۴۰ روز زمان می‌برد بعد باید آن را برش دهند که هر برش چهار روز طول می‌کشد.»
ملکی می‌گوید: «ما هر سال بعد از برداشت کشت هم می‌کنیم یعنی مرتع را احیا می‌کنیم. چون به صورت علمی و عملی می‌دانیم باید چیکار کنیم، چه زمانی کشت کنیم و چه زمانی برداشت انجام دهیم و طبق تجربه می‌دانیم چطور انجام دهیم که کنده‌ها بار دیگر سبز شوند.»
اما برداشت‌های غیر مجاز همیشه وجود دارد، ملکی که خودش یکی از معترضین به برداشت غیر مجاز گیاهان دارویی است، می‌گوید:«البته گاهی اوقات در محدوده من، بن بش هم برداشت‌های غیرمجاز صورت می‌گیرد. مثلا امسال از سوی عشایر چهار نفر کارگر آورده بودند و آنجا مستقر شده بودند برای پیچیدن آنغوزه که با شکایت من به اداره مربوط، آن افراد از محل رفتند.»