هفت‌برکه: با یک دستور و زدن یک دکمه، میلیون‌ها سرمایه‌گذاری و ماه‌‌ها تلاش از دست می‌رود. با فیلترینگ اینستاگرام، کسب‌وکارها وارد کما شدند. اما به نظر می‌رسد برای کسی که دکمه فیلترینگ را می‌زند، از بین رفتن کسب و کارها کمترین اهمیت را دارد.
بر اساس گزارشی از سایت عصر ایران (این ویدیو)، در ایران حدود ۹ میلیون نفر در ۴۰۰ هزار صفحه از طریق اینستاگرام درآمد دارند. نت‌بلاکس، نهادی که امنیت و مدیریت اینترنت را دیده‌بانی می‌کند، خسارت قطع اینترنت را برای هر ساعت یک و نیم میلیون دلار برآورد کرده است.
در این گزارش به عنوان نمونه از چند نفر گراشی‌ها که درآمد آنها از اینستاگرام بوده می‌پرسیم چقدر به کارشان آسیب وارد شده است و در وضعیت جدید چه کار خواهند کرد. سعی کردیم با افرادی با فعالیت‌های متنوع صحبت کنیم، از فروشندگان کالا و تولیدات کارگاهی گرفته، تا مدیران تبلیغات و فروشندگان صفحات اینستاگرامی و بعد هم نگاهی به آمار رسانه‌های رسمی داشته باشیم که از وابستگی شدید کسب و کارهای اینترنتی به اینستاگرام خبر می‌دهد.
افت ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی درآمد کسب‌وکارها
سعید رجایی تنها در مغازه‌ی موبایل‌فروشی‌اش در خیابان اصلی گراش نشسته است که به سراغ‌اش می‌رویم. او در مورد تاثیر فیلترینگ بر کارش می‌گوید: «کسانی مثل ما که فروش‌مان بیشتر از طریق اینستاگرام بود، بازارمان خوابیده است. آمار بازدید تا ۵۰ درصد کاهش داشته است و در نتیجه فروش ما هم حدود نصف شده است.»
حسین از ده سال پیش خبرهای مربوط به هنرمندان و سلبریتی‌ها را پوشش می‌دهد و از باسابقه‌های اینستاگرام است. او در حال حاضر در صفحه اصلی کامپک بیش از ۵۹۷ هزار دنبال‌کننده دارد: «کار ما کاملا وابسته به اینستاگرام است و بعد از فیلتر شدن اینستاگرام، بازار تبلیغات برای پیج ما به طور کامل صفر شده و چون تبلیغات ما اکثرا موزیک بود، می‌شود گفت به طور کامل تبلیغات تعطیل شده است. اما اتفاق جالب این است که با وجود فیلترینگ، آمار بازدید پیج‌های ما بر خلاف تصور، افزایش پیدا کرده و بهتر شده است!»
مریم مالدار که مدتی است در صفحه‌ی اینستاگرامش به فروش گل‌وگیاه مشغول است، می‌گوید: «تقریبا ۹۰ درصد سفارش و فروش من از طریق اینستاگرام است. اما در حال حاضر به خاطر شرایط کشور، علاقه‌ای به تبلیغ و فروش ندارم. البته در این مدت چند سفارش گیاه داشتم، آن هم از مشتریان دائم که برای هدیه می‌خواستند. از این مورد که فاکتور بگیرم، می‌توانم بگویم با وجود داشتن گیاه و گلدان و هوای مناسب برای کاشت گیاه، فروش گیاه به صفر رسیده است.»
دانیال حسینی مربی اسکیت و فروشنده لباس و وسایل ورزشی است. او در گفتگوی تلفنی به ما می‌گوید: «عمده‌ی کار من یعنی حدود ۹۰ درصد کارم در اینستاگرام بود. تبلیغات و فروش لباس و اجناس ورزشی، و کلاس‌های مربی‌گری اسکیت و فعالیت‌ها مربوط به این رشته. الآن به بیست درصد رسیده است. تبلیغ هم بکنیم، کسی در این شبکه‌ها نیست. خدا کند درست شود. چون نه فقط کسب‌وکار من. خیلی از کسب‌وکارها خوابیده است. حالا شاید ما فروش حضوری هم داشته باشیم، ولی آن هم نسبت به تبلیغاتی است که می‌کنیم. اگر تبلیغ نکنیم مردم نمی‌بینند و همین فروش حضوری هم به ده درصد می‌رسد. دنیا مجازی شده است و بیشترین فروش ما از طریق آنلاین است.»
حسین عالمی، مدیر کارگاه «دِزَرو» (واژه‌ی گراشی به معنای هدیه) است که محصولات عمدتا بومی را در بسته‌بندی‌های شکیل برای هدیه دادن تولید می‌کند. او از احتمال تعطیلی کارگاه هم صحبت می‌کند: «عمده‌ی فروش ما از طریق دایرکت (پیام مستقیم) در اینستاگرام بود که الآن عملا صفر شده است. فقط چهار یا پنج فروشگاه سطح شهر که از قبل بهشان جنس می‌دادیم، تماس می‌گیرند و بعد از مدت‌ها تعدادی محصول سفارش می‌دهند. این هم تقریبا به ده درصد رسیده است. کارگاه عملا رو به تعطیلی است. چند نفری را هم فعلا مرخص کرده‌ایم.»
محمد خواجه‌پور، مدیر رسانه‌های هفت‌برکه، در مورد آمار بازدید صفحه خبری هفت‌برکه می‌گوید: «ما به صورت هفتگی آمار شبکه‌های اجتماعی خودمان را رصد می‌کنیم. در این مدت، بازدیدهای استوری حدود ۳۰ درصد و بازدید پست‌ها حدود ۲۰ درصد افت داشته است. البته یکی از درآمد‌های ما از تبلیغات در فضای مجازی بود که در یک ماه اخیر به کمترین مقدار خود، یعنی به حدود ۱۰ درصدِ قبل رسیده است. ولی به نظرم کم‌کم فضا عادی خواهد شد.»
مریم که با نام مجازی ماری فعالیت می‌کند، از شش سال پیش در اینستاگرام فعالیت دارد و از چند ماه قبل به صورت جدی‌تر روی مشاوره و ادمینی صفحه‌های اینستاگرامی تمرکز کرده است. ماری در حال حاضر در صفحه خود بیش از ۴۵۰۰ فالوور (دنبال‌کننده) دارد و خیلی جدی به دنبال آموزش است. او وضعیت آرام‌تری را توصیف می‌کند: «ابتدا کارم را با مشاوره دادن به پیج‌های کاری شروع کردم و بعد هم کم‌کم پیشنهادهای مختلفی داشتم که ادمین پیج‌هایشان باشم. به خاطر این استقبالی که شد، تصمیم گرفتم در دوره‌های مختلف هم تخصصی شرکت کنم و مدرک معتبری بگیرم و بتوانم خیلی بهتر و حرفه‌ای‌تر در این حوزه فعالیت کنم. اما متاسفانه با وضعیت فیلترینگ این روزها، اصلا آنلاین‌شاپ‌ها (فروشگاه‌های آنلاین) اوضاع خوبی ندارند و تقریبا تمام فعالیت‌ها مختل شده است. در پیج من هم ریزش در بازدیدها وجود داشت که بعد از چند روز کم‌کم به حالت اولیه خودش برگشت و خدا را شکر هنوزم هم درآمد دارم و مشاوره‌هایم ادامه دارد.»
امیدواری به بازگشت مشتریان با فراگیر شدن فیلترشکن
کسانی که کسب‌وکارشان را در اینستاگرام راه انداخته‌اند، چه برآوردی نسبت به وضعیت آینده دارند؟ در جمع‌بندی صحبت‌های آنها می‌توان گفت که امیدی به رفع فیلتر اینستاگرام ندارند، اما به فراگیرتر شدن فیلترشکن امیدوارند!
محمد خواجه‌پور که کارش رصد فضا و رسانه‌های مجازی است، اعتقاد دارد فضا کم‌کم عادی می‌شود: «به نظرم کسب‌وکارها بخشی از موضوع است. حاکمیت با این کار حق مردم برای دسترسی به ارتباطات را نادیده گرفته است. توقع من ریزش خیلی بیشتری بود. فکر می‌کردم دسترسی افراد تا ۵۰ درصد محدود شود اما به نظر می‌رسد این بار کاربران مجهزتر به سراغ فیلترینگ رفته‌اند. »
عالمی، مدیر کارگاه دزرو، می‌گوید: «فیلتر اینستاگرام که به نظرم دائمی خواهد شد. اینها منتظر بهانه بودند و الآن دیگر بازگشتش خیلی بعید است. اگر با این روال باشد که به نظرم فیلترشکن هم یکی از ملزومات روزمره زندگی می‌شود! مردم می‌گویند ما که اینترنت را شارژ می‌کنیم، پس هزینه شارژ فیلترشکن را هم بدهیم. کسی از این برنامه‌ها خارج نمی‌شود، ولی باز هم کاهش مشارکت را خواهیم داشت. مثلا بی‌بی من که دیگر نمی‌تواند از فیلترشکن استفاده کند.»
او در مورد برنامه‌شان برای ادامه‌ی کار می‌گوید: «ما از قبل تصمیم داشتیم که فروشگاه کوچکی در سطح شهر اجاره کنیم و از تولید به مصرف کار کنیم. چون در گراش وقتی به مغازه‌ها جنس می‌دهید، فقط دردسر دارد و چیز زیادی عایدتان نمی‌شود. ولی اگر بتوانیم فروشگاه خودمان را راه‌اندازی کنیم، بحث فروش و ثبت سفارش را خودمان انجام می‌دهیم و واسطه حذف می‌شود. یکی از دوستان هم پیشنهاد داد که سایتی راه‌اندازی کنیم. ولی باز هم آنقدر مثل اینستاگرام سفارش‌گیری راحت نیست. فوقش این که کارگاه را می‌بندیم دیگر! راحت‌تر هم هستیم!»
حسین هم در مورد فراگیر شدن فیلترشکن‌ها می‌گوید: «نمی‌شود نظر قطعی داد اما فکر می‌کنم آنهایی که به طور مداوم از فضای مجازی استفاده می‌کردند به فیلترشکن دسترسی دارند و آنهایی که کم و بیش با فضای مجازی ارتباط داشته‌اند، از نرم‌افزارهای ایرانی استفاده کنند.»
مریم، فروشنده گیاه، نیز به طنز می‌گوید: «یادم است وقتی اینترنت وایرلس و وای‌فای آمد، مردم می‌گفتن «یه نون‌خور دیگه به قبض برق و آب و… اضافه شده». الان هم با فیلترینگ و پافشاری مردم، فکر می‌کنم باز هم یه نون‌خور دیگه به اسم وی‌پی‌ان و فیلترشکن به خرج روزانه یا ماهانه‌ی مردم اضافه شود!»
او هم به برگشت مردم به اینستاگرام امیدوار است و برای شاهد حرفش می‌گوید: «خیلی از دنبال‌کننده‌ها در اینستاگرام پیام داده‌اند که فروش گیاه را مجدد از سر بگیرم. کما اینکه بسیاری از آنلاین‌شاپ‌ها هم شروع به فعالیت کرده‌اند. اما هنوز حس می‌کنم وقت مناسبی نیست. شاید هم هفته‌های آینده مجدد کارم را در همین اینستاگرام شروع کردم، چون بازدیدِ استوری‌هایم در همین روزها همچنان همان است که قبل از فیلترینگ بود.»
دانیال حسینی، فروشنده لباس و مربی اسکیت، هم می‌گوید اگر اینستاگرام رفع فیلتر نشود، مجبور است با فیلترشکن ادامه بدهد: «مجبورم همینطوری ادامه بدهم. چون الآن بهترین برنامه برای کار تبلیغات و فروش، همین اینستاگرام است. اگر فیلتر ادامه داشته باشد، من مجبورم با فیلترشکن ادامه بدهم. چون خیلی‌ها هم ادامه می‌دهند. مردم صد در صد به فیلترشکن مجهز می‌شوند. چون برنامه‌ی جایگزینی نیست.»
برنامه‌های داخلی؟ عمرا!
شاید مهم‌ترین نکته در مورد فیلتر اینستاگرام همین است که برنامه‌ی داخلی جایگزینی هم ندارد؛ بر خلاف تلگرام و واتساپ که بالاخره برنامه‌هایی همچون ایتا و بله و سروش و… با تمام ضعف‌هایشان در دسترس است. ظاهرا قرار است برنامه‌ی روبیکا را به جای اینستاگرام جا بیندازند. ولی وقتی از مصاحبه‌شونده‌ها در مورد این برنامه پرسیدیم، جواب‌ها هم کوتاه بود و هم صریح.
از سعید رجایی، فروشنده موبایل، می‌پرسیم آیا برای معرفی کارش به سراغ برنامه‌های ایرانی می‌رود؟ او مشخصا تمایلی ندارد و با گفتن «عمرا» به بحث خاتمه می‌دهد.
مریم، فروشنده گیاه، هم همینقدر کوتاه جواب می‌دهد: «برای فروش گیاه از برنامه ایرانی استفاده نمی‌کنم.»
عالمی، مدیر دزرو، در مورد استفاده از برنامه‌های جایگزین می‌گوید: «اینستا ساده‌ترین و و جذاب‌ترین راه بود. پلتفرم‌های داخلی هم به درد عمه‌هایشان می‌خورد!»
حسینی هم در جواب ما می‌گوید: «جایگزین؟ نه هیچی. روبیکا را اصلا نصب هم نکرده‌ام. بعید می‌دانم نصب کنم. اگر مجبور باشم نصب می‌کنم، ولی ببینم ظرفیت آن برنامه مثل اینستاگرام هست یا نه.»
خواجه‌پور، مدیر رسانه‌های هفت‌برکه، در مورد احتمال مهاجرت به پلتفروم‌های ایرانی می‌گوید: «به نظرم این بار مهاجرت افراد و کسب‌وکارها کمتر خواهد بود. به ویژه‌ی رسانه‌ای مانند ما که تا ۲۰ درصد مخاطبان‌مان خارج از کشور هستند، مجبور به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی هستیم ولی همان خبرها را در شبکه‌های داخلی هم تا حد امکان منتشر خواهیم کرد.»
حسین اما به رفع فیلترینگ اینستاگرام امیدوار است: «امیدواریم فیلترینگ به پایان برسد. چون چند سال تلاش کردیم در این کار، نمی‌شود گفت که راحت قیدش را می‌زنیم و در صورت ادامه‌دار بودن فیلترینگ، ما نیز به کار خود ادامه می‌دهیم و فعلا فکری برای فعالیت در فضاهای دیگر نداریم.»
ماری، ادمین صفحات اینستاگرامی، هم نظر قاطعی در این مورد دارد: «حتی اگر وضعیت اینطور هم بماند صد سال سیاه به برنامه‌های ایرانی نمی‌روم.»
