هفت‌برکه – مینا جباری: همه‌ی ما در منزل یک سبد دارویی داریم که بیشتر داروهای آن دیگر استفاده نمی‌شود. داروها هم تاریخ انقضای مشخصی دارند و داروهای تاریخ‌گذشته را باید از دیگر داروهای سبد دارویی جدا کنیم. اما دور ریختن داروهای تاریخ‌گذشته هم باید به روش درست انجام شود.
دارو زباله نیست! برای دور ریختن داروها به روشی که کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود، توصیه می‌شود برچسب و یا بروشور داروها به دقت مطالعه شود. باید بدانیم داروها همانگونه که به سلامتی ما کمک می‌کنند، می‌توانند بسیار خطرآفرین نیز باشند. اگر داروها به درستی دفع نشوند، می‌توانند دوباره از طریق طبیعت به ما برگشته و مشکلات جدی ایجاد کنند؛ به عنوان مثال، اگر دفع آنتی‌بیوتیک‌ها به درستی انجام نشود، می‌تواند از طریق آب‌های زیرزمینی به ما برگردد و مقاومت میکروبی ایجاد کند. (درباره‌ی مقاومت میکروبی در هفت‌برکه بخوانید).
در این مطلب، نحوه‌ی صحیح نگهداری داروها، نحوه‌ی تشخیص تاریخ انقضای اشکال دارویی مختلف، و نحوه معدوم‌سازی داروهای تاریخ‌گذشته را بررسی می‌کنیم.
نحوه نگهداری صحیح داروها:
برای نگهداری داروها در منزل، باید به شرایط نگهداری دارو که در بروشور یا روی جعبه‌ی دارو ذکر شده، دقت کنید.
قرص و کپسول: انواع خوراکی باید در دمای محیط نگهداری شوند و اگر در یخچال قرار داده شوند، به دلیل رطوبت بالاتر، زودتر فاسد می‌شوند. قرص و کپسول‌هایی که در داروخانه بسته‌بندی شده و تحویل داده می‌شوند، در صورت محکم بودن درِ آنها، تا پایان تاریخ انقضا قابل نگهداری هستند.
پماد و کرم و ژل: پماد و کرم و ژل موضعی در صورت محکم بودن درِ آنها حداکثر تا پایان تاریخ انقضا قابل نگهداری است. پماد و کرم و ژل چشمی تا یک ماه پس از باز شدن قابل مصرف هستند.
قطره: قطره‌ی چشمی را در صورتی که هنگام مصرف با چشم تماس پیدا نکند، می‌توان حداکثر تا یک ماه بعد از باز شدن استفاده کرد. قطره‌ی گوش و بینی در صورتی که درِ آنها محکم باشد و دچار یخ‌زدگی و تغییر رنگ نشده باشد، حداکثر تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده است. قطره‌ی خوراکی پس از باز شدن درِ آن، حداکثر تا یک ماه قابل نگهداری است.
شربت و سوسپانسیون: سوسپانسیون‌ها در دمای اتاق تا ۷ روز و در یخچال تا ۱۴ روز قابل نگهداری هستند. شربت‌ها در صورتی که درِ آنها محکم باشد و خواص آنها از جمله بو، مزه و رنگ تغییری نکرده باشد، حداکثر تا یک ماه و در مورد الگزیر تا پایان تاریخ انقضا قابل نگهداری هستند.
اسپری تنفسی و اسپری بینی: در صورت شستشوی صحیح محفظه، تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده است.
داروهای تاریخ‌گذشته
در زمان تولید دارو، تاریخ انقضای مصرف بر روی آن درج می‌شود. این تاریخ بهترین زمان مصرف دارو را مشخص می‌کند و داروها با فرا رسیدن تاریخ انقضا، دیگر قابل مصرف نیستند. داروهای تاریخ گذشته همیشه بی‌اثر نیستند، بلکه به مرور زمان به دلیل بروز تغییرات در دارو، ممکن است مواد شیمیایی سمی تولید شود که فرد مصرف‌کننده را با خطر مسمومیت مواجه کند. در نتیجه، ضروری است قبل از مصرف دارو، به تاریخ انقضای درج شده بر روی بسته‌بندی آن توجه شود.
البته به یاد داشته باشید که توجه به تاریخ انقضای دارو زمانی اثربخش است که دارو در شرایط مناسب خود نگهداری شود؛ به عنوان مثال اگر دارو در دمایی بالاتر از دمای مورد نیاز نگهداری شود و یا در معرض نور و رطوبت قرار گیرد، زودتر از تاریخ انقضای درج شده بر روی دارو غیرقابل مصرف می‌شود.
توصیه می‌شود قسمتی از بلیسترهای (ورقه‌های) قرص و کپسول که تاریخ انقضا بر روی آن درج شده، بریده نشود یا شروع مصرف از آن سمت نباشد که بتوان تا پایان مصرف دارو، از تاریخ انقضای آن مطلع شد.
داروهای قابل دور ریختن
در صورتی که برچسب دارو روش خاصی را برای دور ریختن توصیه نکرده باشد، توصیه می‌شود داروها از طریق معمول و سطل زباله‌ی منزل با استفاده از روش‌های زیر دور ریخته شوند:
قرص‌ها و کپسول‌ها را بدون خرد کردن از بسته‌بندی اصلی خارج و با موادی مانند تفاله‌ی چای مخلوط کنید. مخلوط را در کیسه‌ی پلاستیکی در بسته بریزید و سپس داخل سطل زباله بیندازید.
قطره‌های چشمی نیز به همین شکل دفع شوند. قبل از دور انداختن بطری خالی دارو، دستور مصرف روی آن را برای جلوگیری از مصرف نابجا مخدوش کنید.
شربت‌ها و سوسپانسیون‌ها را در فاضلاب بریزید و بطری آن را در سطل زباله بیندازید.
لوسیون‌ها، کرم‌ها و پمادهای باقیمانده را به عنوان زباله در جعبه‌ای سیاه و تیره بریزید. اگر مواد داخل تیوب است، هم کرم و هم تیوب را در سطل زباله قرار دهید. اگر کرم یا پماد در بطری است، مواد باقیمانده را در زباله خالی کنید، بطری را بشویید و بازیافت کنید.
پوکه‌ی اسپری داروهای استنشاقی که جهت درمان بیماری‌هایی مانند آسم و بیماری انسدادی ریوی مصرف می‌شوند، در صورتی که سوراخ شود و یا داخل آتش و یا کوره‌ی زباله‌سوز قرار گیرد، می‌تواند خطرناک باشد. نحوه صحیح انهدام این پوکه‌ها را از سیستم بازیافت زباله می‌توانید جویا شوید.
اگر راه صحیح دور ریختن دارویی را نمی‌دانید، از یک داروساز بپرسید.
و در نهایت: داروهای خود را به دیگران ندهید! چرا که پزشک بر اساس سابقه‌ی بیماری، دارو را برای شما تجویز نموده است و دارویی که برای شما موثر بوده است، چه بسا برای دیگری خطرناک باشد.
هفت‌برکه:دیگر نوشته‌های مینا جباری را در این صفحه بخوانید.