هفت‌برکه: مقاله‌ی مینا جباری، دانشجوی سال چهارم داروسازی دانشگاه علوم پزشکی یزد، در بین مقالات برگزیده‌ی دوازدهمین جشنواره سراسری رسانه و نشریات دانشجویی (تیتر ۱۲) قرار گرفت. این مقاله که در نشریه دانشجویی مسکن منتشر شده بود، با موضوع نگاهی به پاندمی‌های گذشته و چگونگی دستیابی به واکسن و گسترش واکسیناسیون آنفولانزا در این جشنواره ارائه شد و از بین ۱۷۰۸ مقاله ارسالی از دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، در بین ۲۳ مقاله برتر این جشنواره قرار گرفت و به مرحله‌ی نهایی راه یافت.
جشنواره سراسری رسانه و نشریات دانشجویی تیتر (وبسایت جشنواره) به همت معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به منظور تقویت زمینه‌های فعالیت و مهارت‌های دانشجویان در حوزه نشریات و رسانه برگزار می‌شود.
در ادامه، مقاله‌ی مینا جباری را می‌خوانید. گفتنی است که اطلاعات این مقاله مستقیما با ویروس کرونا مرتبط نیست، اما به دلیل تمرکز بر همه‌گیری ویروسی و اهمیت واکسن آن، اطلاعات جالبی می‌توان از آن دریافت کرد.
تاریخچه پاندمی آنفولانزا و توسعه واکسن آن
پاندمی‌های آنفولانزا که بر اساس گستردگی جغرافیایی آنها از اپیدمی‌ها تمییز داده می‌شوند، در طول قرن‌ها باعث بیماری و مرگ و میر قابل توجهی شده‌اند. پاندمی هنگامی رخ می‌دهد که یک زیرگونه از ویروس آنفولانزا از طریق تغییر آنتی‌ژنی توسعه می‌یابد و در سرتاسر جهان منتشر می‌شود.
آنفولانزای اسپانیایی ۱۹-۱۹۱۸
در سال ۱۹۱۸ یک گونه از آنفولانزا (H۱N۱) پدیدار شد که پاندمی آنفولانزای اسپانیایی را ایجاد کرد و فاجعه‌ای را به وجود آورد که به آن بزرگترین قتل عام مربوط به پزشکی در تاریخ گفته می‌شود. در حالی که این ویروس کشنده، شهر به شهر منتقل می‌شد، نزدیک به ۴۰ میلیون نفر جان باختند (بعضی میزان مرگ‌ومیر نهایی را نزدیک به ۷۰ میلیون نفر تخمین می‌زنند). اولین موارد از آنفولانزا اوایل بهار ۱۹۱۸ در کانزاس Kansas مشاهده شد. اواخر بهار، موارد زیادی از این بیماری در اروپا گزارش شد و در اواخر تابستان، این ویروس کشنده‌تر شد. خیلی زود امواج این بیماری از شهرها، کشورها و قاره‌ها گذشت.
نام آنفولانزای اسپانیایی به دلیل اثرات ویرانگر آن در اسپانیا در پاییز ۱۹۱۸ بر این بیماری گذاشته شد.
در آن سال‌ها برای این بیماری هیچ درمان و یا واکسن موثری وجود نداشت. در ضمن، بسیاری از متخصصان معتقد بودند که یک باکتری عامل این بیماری است و نه یک ویروس! در حالی که واکسن‌هایی برای دیگر بیماری‌ها وجود داشت، یک واکسن آنفولانزای موثر دهه‌ها با آن زمان فاصله داشت.
اواخر بهار سال ۱۹۱۹ زمانی بود که آخرین موارد این بیماری مشاهده شد. ویروس در طول دهه‌ی ۱۹۲۰ به سمت بی‌ضرر شدن نسبی رفت و برای چند دهه به منتشر شدن ادامه داد.
آنفولانزای آسیایی ۵۸-۱۹۵۷
پس از پاندمی سال ۱۹۱۸، آنفولانزا به صورت یک رخداد سالانه باقی ماند، اما دوباره اوایل سال ۱۹۵۷، نمونه‌ی کشنده‌ی آنفولانزا پدیدار شد. در فوریه‌ی همان سال، شواهد نشان‌دهنده‌ی شروع موج جدی آنفولانزا از چین بود.
میکروب‌شناسی به نام هیلمن Hilleman و تیمش، یک نمونه از ویروس را در یک عضو ارتش آمریکا مشاهده کردند. آنها با بررسی‌های خود خیلی زود متوجه شدند بسیاری از مردم در مقابل ویروس آنفولانزای جدید (که گونهی H۲N۲ بود) محافظت نشده‌اند و آنتی‌بادی ندارند. تنها گروه خاصی از افراد سالمند که از پاندمی آنفولانزا در سال ۱۸۸۹-۱۸۹۰ جان سالم به در برده بودند، آنتی‌بادی مورد نظر را برای مقابله با ویروس جدید داشتند.
هیلمن تولید واکسن را با فرستادن نمونه‌های ویروس به کارخانجات شروع کرد و آنها را به تولید واکسن در طول ۴ ماه واداشت. این اپیدمی در آمریکا در اکتبر ۱۹۵۷ به بدترین شرایط خود رسید، زمانی که تقریبا هفت میلیون نفر واکسن را دریافت کرده بودند. در سرتاسر جهان، در سالهای ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ حدودا دو میلیون نفر بر اثر ابتلا به آنفولانزای آسیایی جان باختند.
آنفولانزای هنگ‌کنگ ۶۹-۱۹۶۸
همانند پاندمی رخ داده در ده سال قبل‌تر، اولین نشانه‌های گونهی جدیدی از آنفولانزای A در آسیا نمایان شد. ویروس (H۳N۲) در سپتامبر ۱۹۶۸ به آمریکا رسید و پیک آن در ماه‌های زمستان بود.
یک نوع واکسن در آن زمان در دسترس قرار داده شد، اما به اندازه‌ی کافی زود تولید نشده بود تا محافظت قابل توجهی را ایجاد کند. حدود ۳۴ هزار نفر در طول این پاندمی در آمریکا جان باختند. برخی دانشمندان گمان می‌کنند وجود شباهتی بین این ویروس و ویروس آنفولانزای سال ۱۹۵۷ ممکن است به حفاظت مردم در مقابل اثرات جدی‌تر ویروس کمک کرده باشد.
تهدید آنفولانزای مرغی ۱۹۹۷ تاکنون
تهدید قابل توجه بعدی برای پدیدار شدن آنفولانزا، دوباره از آسیا شروع شد، جایی که آنفولانزای مرغی (H۵N۱) پرندگان را آلوده کرد و سپس به انسان‌ها منتقل شد. تعدادی از انسان‌ها در اثر ابتلا به ویروس بیمار شدند و جان باختند. شیوع این بیماری خصوصا در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ شدید بود، به طوری که ده‌ها میلیون از ماکیان و مرغان آبزی بر اثر آنفولانزا جان باختند.
اگرچه این ویروس به صورت انسان به انسان منتقل نشد، اما بین پرندگان و سپس انسان‌ها وجود داشت. عدم وجود انتقال انسان به انسان، شیوع بیماری را محدود کرد و پس از انهدام گسترده‌ی ماکیان، این تهدید تقلیل یافت.
H۱N۱ جدید، ۲۰۰۹
آخرین پاندمی آنفولانزا در مارس ۲۰۰۹ در مکزیک پدیدار شد و در طی چند هفته در ۳۰ کشور مختلف انتشار یافت. تا ماه جولای، این بیماری در ۱۲۲ کشور، با ابتلای ۱۳۴ هزار نفر و مرگ ۸۰۰ نفر گزارش شد.
این آنفولانزا در ابتدا مشکل‌آفرین ظاهر شد، چرا که میزان مرگ‌ومیر در مکزیک به طور غیرمعمولی بالا بود. خیلی زود مواردی از بیماری در کالیفرنیا و تگزاس مشاهده شد و بیماری به انتشار خود ادامه داد.
دانشمندان این ویروس را با احتمال این که منشا آن خوک‌ها هستند، ویروس آنفولانزای A H۱N۱ تشخیص دادند. اگرچه بیماری با ایجاد نخستین پیک خود در اوایل ماه مِی در آمریکا خیلی سریع منتشر شد، اما نتایج تحقیقات نشان‌دهنده‌ی این بود که این بیماری به اندازه‌ی زمانی که در مکزیک گسترش یافت، شدید نیست. با این وجود، این بیماری ضایعه‌ی بزرگتری را روی کودکان و جوانان در مقایسه با آنفولانزای فصلی ایجاد کرد.
در مدت کوتاهی پس از تشخیص این ویروس توسط دانشمندان، تلاشی گسترده جهت تولید واکسن موثر بر گونه H۱N۱ صورت گرفت. در آمریکا بیشتر واکسن‌ها پس از پیک دوم در اواخر اکتبر به دست مردم رسید. درواقع متخصصان پیش‌بینی کرده بودند که ۱۶۰ میلیون دوز از واکسن تا نیمه‌ی اکتبر در دسترس خواهد بود، اما در آن زمان تنها ۳۰ میلیون دوز تحویل داده شد.
تخمین زده می‌شود بین ۴۲ تا ۸۶ میلیون مورد از این بیماری بین آوریل ۲۰۰۹ تا فوریه ۲۰۱۰ در آمریکا مشاهده شده و بین ۸ هزار تا ۱۷ هزار نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند.
توسعه‌ی واکسن آنفولانزا
در زمان پاندمی آنفولانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸، پزشکان هر چیزی را که می‌دانستند و شنیده بودند، جهت تولید واکسن به کار گرفتند. در آن زمان، تنها انتقال خون از بیماران بهبودیافته به قربانیان جدید نشانه‌ای از موفقیت بود.
در سال ۱۹۳۱، رشد ویروسی در تخم‌مرغ‌های نارس توسط ارنست ویلیام گودپاستور Ernest William Goodpasture و همکارانش در دانشگاه وندربیلت Vanderbilt گزارش شد. این کار جهت رشد ویروس آنفولانزا و به هدف تولید واکسن توسط مک‌فارلن برنت، ویلسون اسمیت و توماس فرانسس Thomas Frances، Wilson Smith و Macfarlane Burnet انجام شد.
در دهه‌ی ۱۹۴۰، ارتش آمریکا اولین واکسن غیرفعال آنفولانزا را که در جنگ جهانی دوم استفاده شد، تایید کرد.
پیشرفت‌های بزرگتری در بحث تولید واکسن حاصل شد و واکسن‌ها کم‌خطرتر شدند و به تولید انبوه رسیدند. امروزه به لطف پیشرفت‌های تکنولوژی مولکولی، در شرف تولید واکسن‌های انفولانزا از طریق دستکاری ژنتیکی در ژن‌های این ویروس هستیم.
سخن آخر
پاندمی‌ها ذاتا نامشخص هستند و مستلزم سیاست‌هایی که در پاسخ‌دهی به شیوع آنها، انعطاف‌پذیر باشند. با وجود اینکه می‌توان با استفاده از تجربیات گذشته مربوط به پاندمی‌های انفولانزا به بینشی دست یافت، اما بعید است که اتفاقات آینده به گذشته شباهتی داشته باشند. تلاش‌های ادامه‌داری جهت بهبود نظارت و برنامه‌ریزی برای منابع به صورت منطقه‌ای و جهانی نیاز است تا بتوان پاندمی‌های آینده را کنترل نمود و اثرات آن را کاهش داد.
References:
www.influenzavirusnet.com
www.historyofvaccines.org
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5198166