دکتر امیر حمزه مهرابی رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی استان قم در گفتگویی با نشریه شاخه سبز قم دیدگاه‌های خود در مورد مفهوم اقتصاد مقاومتی را تبیین کرده است. بازنشر این گفتگو را بخوانید:
ابتدا بفرمایید شما چه تعریف و برداشتی از «اقتصاد مقاومتی» دارید؟
دکتر مهرابی : چنانکه اطلاع دارید، این اصطلاح برای اولین بار از سوی مقام معظم رهبری مطرح شد. چند سالی است که ایشان مسائل و نکات مهمی راجع به مسائل اقتصادی مطرح می کنند، قاعدتاً طرح این مباحث از جانب ایشان به اقتضای شرایط و ضرورت های جامعه ما صورت می گیرد. برخی از این نکات در قالب شعار سال مطرح می فرمایند و برخی نیز به مناسبت‌های دیگر.
شعار امسال «تولید ملی و حمایت از سرمایه و کار ایرانی» است. سال‌های قبل شعارهایی مثل: «جهاد اقتصادی»، «همت مضاعف و کار مضاعف»، «اصلاح الگوی مصرف » و… مطرح فرمودند که همگی خط سیر واحدی را دنبال می‌کنند. به کارگیری واژه‌های «جهاد» و «مقاومت» از سوی معظم له در حوزه اقتصاد، گویای ضرورت جهت‌گیری جدیدی است که متاسفانه کمتر به راز این واژه‌گزینی‌ها توجه شده و می‌شود.
تقارن این مصاحبه با هفته دفاع مقدس را به فال نیک می‌گیریم و ضمن گرامیداشت این ایام و ادای احترام به حماسه سازان ۸ سال دفاع مقدس باید عرض کنم؛ «اقتصاد مقاومتی» از جنس دفاع مقدس است. ویژگی‌های دفاع مقدس را نیز بایستی در این عرصه مدنظر قرار داد. عوامل موفقیت در آنجا نیز می‌تواند در عرصه اقتصادی کارساز باشد. دفاع مقدس ما دارای ویژیگی هایی بود از جمله :
– مبتنی بر اعتقادات مذهبی و عجین با آموزه های دینی بود،
– دفاع و نبرد ما مردمی و توسط مردم انجام شد،
– روش‌ها و تاکتیک های جنگی نیز، بومی و ابتکاری بودند.
پس اقتصاد مقاومتی، بدون بهره‌گیری از دین به سرانجام نمی‌رسد. به عنوان نمونه؛ چنان باید فرهنگ سازی شود که مردم حقیقتا تولید را موجب ثواب و خشنودی خداوند و اسراف را گناه بدانند.
جالب است بدانید که ماکس وبر درتحقیقات خود ثابت کرد علت پیشرفت غرب در زمینه اقتصادی، غلبه تفکر کالونیستی (یکی از مذاهب مسیحیت) بر مردم بود. در این مذهب فعالیت‌های تولیدی و ازدیاد سرمایه مورد تشویق واقع شده است.
نکته دوم، مردمی کردن اقتصاد است. مردمی کردن به معنی آنچه در حال حاضر تحت عنوان خصوصی سازی مطرح است، نمی‌باشد. این که شرکت‌های دولتی را به برخی از افراد که دارای رانت اطلاعاتی یا سیاسی هستند واگذار کنیم، مردمی کردن اقتصاد نیست. اقتصاد ما وقتی مردمی می‌شود که دولت به عنوان حامی و فراهم‌کننده زمینه فعالیت اقتصادی مردم عمل کند نه به عنوان رقیب مردم. در این صورت است که این دو گانگی که بین رفتار اقتصادی دولت و مردم به ویژه بانک‌ها با مشتریان مشاهده می‌شود، از بین می‌رود. هرگاه نگاه مردم به مالیات مثل نگاهشان به خمس و زکات شد، می‌توان گفت رابطه اقتصادی دولت با مردم در حال اصلاح شدن است.
نکته سوم، بومی و ابتکاری بودن اقتصاد مقاومتی است. متأسفانه اغلب مسئولین اقتصادی کشور، تحصیل کرده غرب هستند و نوع نگاهشان مبتنی بر اقتصاد سرمایه‌داری است، بدیهی است با الگو و راهکارهای غربی نمی‌توان اقتصاد مقاومتی را طراحی و اجرا کرد. چنان که فرماندهان دفاع مقدس، در صدد این نبودند که از تاکتیک‌های جنگی ارتش‌های کلاسیک جهان الگو برداری کنند.
اقتصاد مقاومتی بایستی توسط اندیشمندان اسلامی و آشنا به مبانی اقتصاد اسلامی طراحی و توسط جوانان دلسوز، متعهد و خلاق اجرا شود.
به نظر می رسد که اصطلاح « اقتصاد مقاومتی » آرام آرام وارد ادبیات اقتصادی می شود ؟
دکتر مهرابی درست است . تاکنون یکی – دو همایش برگزار شده و مقالاتی هم نوشته شده است ولی در برخی اظهارنظرها و سخنان صاحبنظران، برداشت‌های متفاوتی از واژه «اقتصاد مقاومتی» به چشم می‌خورد که به نظر بنده برخی از مفاهیم مطرح شده، نیاز به تأمل بیشتری دارد. عده‌ای «اقتصاد مقاومتی» را با «مقاومت اقتصادی» یکی دانسته‌اند؛ در حالی که اقتصاد مقاومتی بسیار وسیع‌تر و گسترده‌تر از مقاومت اقتصادی است. و یا برخی «اقتصاد مقاومتی» را معادل «ریاضت اقتصادی» معرفی کرده‌اند، در حالی که اقتصاد مقاومتی به هیچ وجه مترادف با ریاضت اقتصادی نیست. ریاضت اقتصادی، یک تاکتیک و یک روش است ، به تعبیر دیگر یک اقدامی انفعالی برای حل یک مشکل می‌باشد ، شبیه آنچه که در بعضی از کشور های بحران زده اروپایی در حال اجراست. در حالی که «اقتصاد مقاومتی» یک تئوری و نظام اقتصادی است در برابر نظام اقصادی لیبرالی و سوسیالیستی.
نقش دانشگاه در تحقق «اقتصاد مقاومتی» را چگونه ارزیابی می فرمایید؟
دکتر مهرابی : دانشگاه می‌تواند هم در مرحله تئوری‌پردازی و هم در مرحله اجرا نقش آفرین باشد. اما این اثر بخشی در صورتی است که خود را از این پوسته فعلی رهایی بخشد. دانشگاه با نظریه‌های اقتصاد سرمایه‌داری نمی‌تواند مشکل اقتصادی جامعه ما حل کند، چنان که تا کنون نیز نتوانسته است. دفاع مقدس را دانشجویان مسلمان متعهد و دلسوز اداره کردند، اقتصاد مقاومتی نیز به دست توانمند این طیف از دانشجویان و اساتید قابل اجرا خواهد بود.
۳- برای تحقق اقتصاد مقاومتی چه راهکارهایی عملی را پیشنهاد می کنید؟
دکتر مهرابی : الگوی پیشنهادی بنده ۳- ۳ – ۳ است.
اولین ۳ : به این معنا که اقتصاد شامل سه رکن اساسی است.« تولید»،« توزیع» و« مصرف».
بر این اساس ،لازم است هر سه حوزه بطور همزمان مورد توجه قرار داد .
غفلت از هریک از حوزه ها موجب شکست برنامه ها خواهد بود.
دومین ۳: برای تحقق اقتصاد مقاومتی بایستی برای هر سه رکن ، سه گام اساسی و مهم برداشته شود. این گام ها شامل:
۱- ایده پردازی و تئوری سازی مبتنی بر آموزه های اسلام توسط اقتصاد دانان اسلامی
۲- فرهنگ سازی در جامعه و اصلاح نگرش و رفتار اقتصادی عامه مردم مبتنی بر مکتب اسلام
۳- اجرای برنامه های اقتصادی از سوی مسئولین معتقد به اقتصاد اسلامی مقاومتی
سومین ۳ : کلیه این اقدامات بایستی در قالب برنامه های دراز مدت، میان مدت و کوتاه مدت اجرا شود. عجله و بی حوصلگی در فعالیت های اجتماعی بویژه در حوزه اقتصادی منجر به ناکامی و شکست خواهد شد. تجربه نشان داده است که اصلاحات تدریجی ، مداوم و با برنامه، نتایج مطلوب تری را در پی دارد.
با توجه به رسالت دانشگاه جامع علمی – کاربردی و نقش اساسی این دانشگاه در کاربردی نمودن علوم چه راهکاری‌هایی برای ایفای نقش موثر این دانشگاه در عینی نمودن اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی پیشنهاد می فرمایید ؟
دکتر مهرابی به عقیده بنده، دانشگاه جامع علمی کاربردی نقش اصلی و اساسی در تحقق شعار سال و اجرای اقتصاد مقاومتی دارد. وظیفه اصلی این دانشگاه، مهارت آموزی، افزایش توانمندی و تربیت نیروی کار در جامعه است. این دانشگاه برای تحقق شعار سال (تولید ملی ، حمایت از کار و سرمایه ایرانی) در صدد است با توانمندسازی نیروی کار به عنوان بزرگترین و ارزشمند ترین سرمایه ایرانی ، به بهبود تولید ملی و افزایش سرمایه کمک نماید. از این رو امسال را سال استقرار نظام فنی و مهارتی در نظر گرفته است.
در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد دانشجویان در رشته‌های دانش محور و کمتر از ۳۰ درصد در رشته های مهارتی و فنی مشغول تحصیل هستند. افزایش تعداد فارغ التحصیلان دارای مدرک علوم نظری و انسانی هر چند به ظاهر یک فرصت محسوب می شود ولی می تواند به تهدید مبدل شود. چرا که انباشت تحصیل کردگان بدون مهارت، موجب افزایش نرخ بیکاران پر توقع و متقاضی حقوق بالا می‌شود.
در حالی که فارغ التحصیلان این دانشگاه که همگی دارای یک فن و حرفه ای خاص هستند می‌توانند بلافاصله پس از فراغت از تحصیل، مشغول کار شوند. از این رو بر اساس برنامه‌ریزی مسئولین نظام آموزشی کشور، قرار است در چند سال آینده، نسبت پذیرش دانشجو عکس روند فعلی صورت بگیرد . یعنی ۷۰ درصد دانشجویان در رشته های فنی و مهارتی و ۳۰ درصد در رشته های نظری به تحصیل بپردازند . قاعدتا تربیت جهادگران و نقش آفرینان عرصه اقتصاد مقاومتی بر عهده دانشگاه علمی کاربردی است.
نقش دولت در این عرصه را چگونه ارزیابی می فرمایید؟
دکتر مهرابی: نقش دولت قطعا در هر سه زمینه (تئوری پردازی ، فرهنگ سازس و اجرا) مهم و اساسی است . ولی در عرصه فرهنگ سازی و اجرا بسیار پررنگتر می‌تواند باشد. دولت با در اختیار داشتن رسانه ملی و بسیاری از رسانه‌های سایبری و مکتوب می‌تواند با نشان دادن و تشویق زندگی ساده، اصلاح الگوی مصرف، تلاش جمعی و خانوادگی برای تولید، حمایت از تولید داخلی و … در فیلم‌ها و برنامه‌ها به تحقق اقتصاد مقاومتی کمک کند و با گنجانیدن این مفاهیم ارزشی درکتاب های درسی از کلاس های پایه و دبستان و راهنمایی به فرهنگ سازی بپردازد.
دولت در اجرای این ایده نیز نقش بی بدلیلی دارد. اگر مجریانی را برای تصدی مشاغل اقتصادی انتخاب کند که هم با مبانی اقتصاد اسلامی آشنا باشند و هم معتقد به اجرای آن در جامعه باشند و مسائل و شرایط کشور خودمان را درک کنند، به تعبیر روشنتر درد دین و مملکت داشته باشند، بی شک اقتصاد مقاومتی جامه عمل به خود می‌پوشد و گرنه مثل بسیاری از طرح‌های دیگر در حد ایده و نظر و حداکثر برنامه ابلاغی باقی خواهد ماند و پس از مدتی به فراموشی سپرده خواهد شد.
دانشگاه جامع علمی – کاربردی استان قم برنامه ای را در این خصوص دارد؟
دکتر مهرابی: دانشگاه علمی – کاربردی واحد استان قم به تبعیت از سیاست‌های سازمان مرکزی دانشگاه، خود را موظف به فراهم ساختن زمینه‌های لازم برای تحقق فرامین و تدابیر مقام عظمای ولایت می‌داند. برای عملیاتی کردن فرمایشات ایشان، از ابتدای سال تلاش کرده است که رشته‌هایی را اجرا نماید که مورد نیاز بخش‌های صنعت، معدن، تجارت و کشاورزی قم باشد و بتدریج از رشته‌هایی که به دلیل کم هزینه و درآمدزا بودن بیشتر مورد استقبال مراکز وابسته قرار می گیرند و یا رشته‌هایی که به دلیل برخورداری از اعتبار کاذب اجتماعی دانشجویان بیشتری را به خود جلب می‌کند، بکاهد و بر رشته‌هایی که مشکلی از مشکلات بخش تولید و خدمات حل می‌کند و مورد نیاز واقعی استان است، بیفزاید. در این رشته ها، استاد و دانشجو به جای نشستن سر کلاس درس، در محیط طبیعی کار و کارگاه های مشابه محل کار حضور می یابند و به جای انباشت اطلاعات صرف و پر نمودن ذهن خود از محفوظات غیر کاربردی ، کارورزان دانشگاه دانش و معرفت مورد نیاز را همگام با تجربه عملی می آموزند و آن را در صحنه واقعی بکار می‌برند. .این تصمیم ضمن کاهش آمار تحصیل کردگان بیکار ، نیاز بازار کار به صاحب فن و حرفه های کاربردی را رفع می کند و موجب کار آفرینی و اشتغالزایی واقعی می گردد. حمایت از کار و سرمایه ایرانی با توانمند سازی و مهارت افزایی نیروی کار میسر است و با ارتقاء دانش فنی و قدرت تولیدی و خلاقیت جوانان می تواند تولید ملی را تقویت کرد و از این رهگذر اقتصاد مقاومتی جنبه عینی و عملی به خود می گیرد.