هفت‌برکه – گریشنا: بحران آب آنقدر جدی است که در دو ماه گذشته دو جلسه بررسی بحران آب در فرمانداری گراش تشکیل شده است. در این جلسات دیدگاه متفاوت مدیران شهرستان گراش در جلسه بحران آب رو به روی هم قرار گرفت. جهادکشاورزی و بخشداری برای تامین آب مورد نیاز کشاورزان و دامداران تاکید کردند و اداره‌های امور آب، منابع طبیعی و محیط زیست بر ضرورت حفظ منابع آبی تاکید داشتند. آبفای روستایی و آبفای شهری نیز از مشکلات تامین آب شرب گفتند.
این جلسات چهارشنبه ۶ تیرماه ۱۳۹۷ و دوشنبه ۲۲ مردادماه در فرمانداری گراش برگزار شد. این گزارش ترکیبی از نظرات مطرح شده در این جلسات است. به جز ادارات متولی و مرتبط با آب، چند تن از فعالان سمن‌ها و کارشناسان نیز به دعوت فرمانداری در جلسه حضور داشتند. قاسم فرسوده معاون فرماندار گراش که ریاست جلسه را بر عهده داشت گفت: «ما جلسات زیادی در شورای تامین و شورای آب و خاک داشته‌ایم که بخشی از آن‌ها به موضوع آب اختصاص داشت. در این جلسه با دعوت کارشناسان به دنبال راه‌های کاهش مصرف آب و فرهنگسازی هستیم.»
معاون فرماندار گراش گفت: ««از سال قبل ما بحث صرفه‌جویی در ادارات را دنبال کردیم. به دنبال این نیستیم تا به مردم فشار وارد شود. اما موارد مثل قطع ده روز خط انتقال آب از سد سلمان فارسی حساسیت این موضوع را نشان داد.مساله مهم و حساس است و نباید به راحتی از کنار آن بگذریم. باید همه شهروندان کمک کنند شرایط خاصی در کشور به ویژه شهرستان‌های جنوبی داریم.»
فرسوده با اشاره به مصوبات هیات دولت گفت: «هیات وزیران مصوبه‌ای در شش اسفند ۱۳۹۶ داشته است که بر اساس آن جهادکشاورزی باید الگوی کشت مناسب را تعیین کند. تا پایان سال ۱۳۹۷ باید سی‌درصد آب مصرفی فضای سبز شهری کاهش یابد. بهای برق و آب بیش از الگوی مصرف به صورت تجاری محاسبه خواهد شد.»
چه کسی مسئول آب است؟
در حال حاضر چند اداره در مساله آب دخیل هستند. آبفای شهری آب شرب شهرها و آبفای روستایی آب شرب روستاها را تامین می‌کند. اداره امور آب بر چاه‌ها و منابع زیر زمینی آب نظارت می‌کند. بخشی از مدیریت جهادکشاورزی وظیفه نظارت بر آبیاری کشاورزی را بر عهده دارد. اداره منابع طبیعی نیز بخشی به نام آبخیزداری دارد و اداره محیط زیست هم باید برای آب برنامه داشته باشد. شهرداری نیز در فضای سبز به آب نیاز دارد. با ایجاد تنش‌های آبی ادارات سیاسی و امنیتی نیز در موضوع آب دخیل هستند و بسیاری از افراد برای تامین آب مورد نیاز خود راه فرمانداری و بخشداری‌ها را در پیش می‌گیرند.
تفکیک بین وطایف این ادارات نه تنها برای بسیاری از مردم حتی برای کارکنان دولت هم سخت است. بخشی از این تداخل وظایف در این جلسه نیز مشخص بود. رییس جهاد کشاورزی در جلسه بحران آب از ناهماهنگی بین ادارات و قوانین متناقض گلایه کرد: « مثلا ما ۱۴۴ مورد باغ شهری را تخریب کردیم ولی از طریق اداره برق، به آنان کنتور موقت واگذار شده است این تداخل‌های قانونی کار ما را سخت می‌کند.»
مشکلات آب شرب روستاها
نوشادی مسئول آبفا روستایی شهرستان گراش در مورد وضعیت آب شرب روستاهای گراش گفت: «در بخش ارد ما فقط در روستای آغصه متولی هستیم. در روستاهای آغصه و زینل‌آباد مشکل خاصی نداریم. در ارد هم خط انتقال از سد سلمان فارسی پایان یافته است. به دنبال این هستیم که از ایستگاه پمپاژ فعلی استفاده کنیم و گرنه مجبور به ساخت ایستگاه پمپاژ جدید هستیم. در بخش مرکزی و دهستان‌های ارد و فداغ پنج حلقه چاه برای تامین آب وجود که سه حلقه در مدار قرار دارد.»
رییس آبفا روستایی برای حل مشکل فشار آب در روستاها گفت: «پیش‌نهاد ما این است که در روستاها مردم حتما مخزن هزار لیتری داشته باشند که فشار به شبکه وارد نشود.»
بخشدار ارد با گلایه از تاخیر در انتفال آب سد سلمان فارسی به ارد گفت: «مساله انتقال آب از سد سلمان به ارد سال‌ها است باید انجام شود. لوله‌ها دیگر فرسوده شده است. کار کنیم که شیرینی این انتقال آب برای مردم از بین نرود.»
بخشدار ارد نیز از برخی شهروندان به خاطر نحوه نصب پمپ آب گلایه کرد: «برخی از افراد پمپ را بعد از کنتور آب می‌گذارند و آب را از شبکه مکش می‌کنند این باعث می‌شود که خانه‌های دیگر دچار مشکل شوند. اگر قرار است پمپ نصب شود هم باید در داخل خانه و بعد از بشکه باشد.»
عبدالله فضلی بخشدار گراش مشکل تامین آب روستاهای دشت بالا گراش را مطرح کرد: «در سفر استاندار مصوب شد که آبرسانی به روستاهای دشت بالای گراش از طریق خط سد سلمان انجام شود اما به دلیل محدودیت منابع آب، اداره کل آبفای شهری مقاومت می‌کند و مساله به سرانجام نرسیده است.»
فضلی بخشدار مرکزی می‌گوید حتی آبرسانی با تانکرهای آب با مشکلاتی روبه‌رو است: «آبرسانی به عشایر از مشکلات ماست. چون آبرسانی از چاه‌های خصوصی ممنوع است باید با همکاری آبفا شهری و آبفا روستایی آب از طریق شبکه تامین شود. تعرفه آب انشعاب تانکری ۷۷۰۰ تومان است که مبلغ بالایی است. باید همکاری بیشتری در این مورد داشته باشیم.»
البته این مساله در طولانی مدت با اجرایی شدن طرح انتقال آب سد سلمان به روستاهای گراش حل می‌شود. (خبر در گریشنا)
ترویج کشاورزی یا حفظ منابع آب؟
جوکار مدیر جهاد کشاورزی گراش با دفاع از عملکرد اداره خود گفت: «در حوزه کشاورزی کار ما تولید است و مردم را به تولید تشویق می‌کنیم. ما چاه غیرمجاز را ترویج نمی‌کنیم ولی برخورد با چاه‌های غیر مجاز با ما نیست.»
جوکار از سه سیاست جهادکشاورزی برای کاهش مصرف آب گفت:«در بخش کشاورزی آبیاری تحت فشار را ترویج می‌کنیم که ۸۵ درصد را دولت وام بلاعوض می‌دهد. در این بخش ما سه برابر بیشتر از اعتبار تعیین شده جذب کرده‌ایم و جز شهرستان‌های پیش‌رو هستیم. با ترویج کشت گلخانه‌‌ای ۹۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی و تولید چند برابر می‌شود. کشت مرکبات را حذف می‌کنیم و انگور یاقوتی و گیاهان دارویی را ترویج می‌کنیم که مصرف آن نصف است. به دنبال احیا ۱۲ قنات در شهرستان هستیم.»
مشکل آب فقط برای کشاورزان نیست بلکه دامداران هم با مشکل آب روبه‌رو هستند. جوکار می‌گوید: «مشکل ما در بخش دام‌ها و باغ‌های واگذاری است. در دامداری‌ها حتی آبرسانی رایگان می‌کنیم که مشکلات کاهش پیدا کند. سال گذشته یک چاه شهرداری و یک تانکر را تعیین کردیم تا مشکلی نداشته باشند. ما در شهرستان ۵۸۰ برکه داریم و آمار گرفته‌ایم و آماده استفاده از آب آب‌انبارها هستیم. سعی کردیم از استخرها موجود به عنوان استخر پرورش ماهی استفاده کنیم.»
مهندس کاشفی رییس اداره امور آب گراش گفت: «بحث جنگ آب شروع شده است و تبعات آن به ما هم رسیده است. به خاطر همین باید تعارف‌ها را کنار بگذاریم. کشور ما به نسبت جمعیت‌اش از آب شیرین چندانی برخوردار نیست و بارندگی ما یک سوم بارش جهانی است. مصارف آب به سه دسته تقسیم می‌شود. شرب و بهداشت، صنعت و کشاورزی است. در دنیا ۷۰ درصد آب در بخش کشاورزی است ولی در ایران ۹۳ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی است. به همین علت بحث اصلی صرفه‌جویی در بخش آب کشاورزی است.»
مدیر جهاد کشاورزی البته آمار ۹۳ درصد مصرف در بخش کشاورزی را قبول ندارد و رد می‌کند.
اداره امور آب مخالف آباد کردن زمین‌هایی است که تاکنون اقدامی روی آن‌ها انجام نشده است. کاشفی گفت: «واگذاری‌های بدون تامین آب در سال‌هایی که نظارت ما کمتر بوده رخ داده است. آن‌هایی که تا الان آباد نکرده‌اند باید جلوشان گرفته شود. این که افراد تشویق به آباد کردن این زمین‌ها کنیم تشویق به آب‌خری است.»
جوکار مدیر جهاد کشاورزی در مورد زمین‌های واگذاری معتقد است باید روال قانونی طی شود: «قبول نداریم که زمین‌های واگذاری باعث چاه غیر مجاز می‌شود زیرا این زمین‌ها به عنوان کشت دیم بوده است. زمین مثلا ۱۵ سال پیش واگذار کرده‌ایم و سه بار در سه سال اخطار می‌دهیم. گاهی در سال‌های قبل باید این اخطارها باید داده می‌شد ولی نداده‌اند. در جهت حمایت از مردم ما الان داریم اخطار می‌دهیم تا کار در روال قانونی طی شود.»
مدیر جهاد کشاورزی یک بار دیگر بر سیاست‌های بخش کشاورزی در راستای حفظ آب تاکید می‌کند: «آبیاری تحت فشار، تسطیح لیزری و ترویج گلخانه‌ها از این اقدامات است. در آبیاری تحت فشار مصرف آب نصف می‌شود.»
مدیر اداره امور آب خواهان جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت است. کاشفی گفت: «مساله این است که اگر آبیاری تحت فشار تصویب شد سطح زیر کشت زیادتر نشود یا آب‌فروشی اتفاق نیافتد.»
مدیر منابع طبیعی شهرستان نیز از منتقدان واگذاری‌های سال‌های قبل است: «در مورد اراضی واگذاری باید تصمیم جدی بگیریم. اگر ۲۰ سال پیش اشتباهی کردیم نباید این بار تکرار کنیم. واگذاری‌های قبلی باید با توجه به شرایط روز تغییر کند.»
اما مدیر جهاد کشاورزی معتقد است بازپس‌گیری زمین‌های واگذار شده ممکن نیست: «ما نمی‌توانیم به سرعت اقدام کنیم و باید مراحل قانونی طی شود. بیشتر این موارد در اختیار شهرستان نیست.»
مهندس محمد جمالی رییس اداره محیط زیست نیز از مخالفان واگذاری زمین در گراش است: «چرا در این شهر باید واگذاری سی هکتار و چهل هکتار داشته باشیم؟ چرا داریم آینده مردم را می‌فروشیم. باید آن چیزی که دست ماست را کنترل کنیم تا شرمنده آینده نباشیم. مشکل اب داریم و باز هم واگذاری چهارهزار هکتاری داریم.»
اما مساله تامین آب کشاورزی جنبه‌های سیاسی نیز دارد. بخشدار مرکزی گراش می‌گوید: «کشاورزان و دامداران در تامین آب خود از چاه‌ها با مشکل روبه‌رو هستند. چون اداره امور جلو انتقال آب را می‌گیرد و کشاورزان و دامداران هم نیاز شدیدی به آب دارند. در این مورد باید چاره‌اندیشی شود.»
آبفا شهری نیز از منتقدان نحوه واگذاری زمین‌های کشاورزی در سال‌های گذشته است. سیاوش خرسند گفت: «چون واگذاری‌ها نزدیک شهر گراش است به سمت آبفا شهری می‌آیند و فشار زیادی به ما وارد می‌شود.»
چاه‌های مجاز و چاه‌های غیر مجاز
کاشفی رییس اداره امور آب در مورد دلیل عدم برخورد با چاه‌های غیرمجاز گفت: «عمق چاه‌ها در گراش به ۳۵۰ رسیده است تا کجا می‌خواهیم پایین برویم و تا قطره آخر آب را بکشیم. این را افراد عادی هم متوجه هستند. ما در زمینه آب کشاورزی باید سعی کنیم مدارا کنیم. مهمترین بحث چاه‌های غیرمجاز است. بر اساس قانون تعیین تکلیف چاه‌های غیر مجاز در سال ۱۳۸۹ چاه‌ها تا سال ۱۳۹۲ ثبت‌نام کرده‌اند و در کل کشور چاه‌هایی که ثبت‌نام نکرده‌اند را مشخص کرده‌ایم و همه این چاه‌ها را پر می‌کنیم. چاه‌های غیرمجاز در دشت گراش اکثرا آب‌دهی کمی دارند.»
رییس اداره امور آب بر حفظ منابع آبی شهرستان تاکید کرد: «خوشبختانه آب دشت گراش شیرین و با کیفیت است و باید آن را حفظ کنیم. اما درباره چاه‌های مجاز هم مشکل داریم و باید جلو آب‌فروشی را بگیریم.»
براساس آمار اداره امور آب ۴۷۸ چاه مجاز برای تامین آب شرب و کشاورزی در شهرستان گراش وجود دارد. کاشفی رییس اداره امور آب شهرستان در مورد برخورد با چاه‌های غیر مجاز می‌گوید: «سال گذشته ۳۶ چاه غیر مجاز پلمپ شده است. اولویت اول ماه پر کردن چاه‌های غیرمجازی است که حتی ثبت‌نام نکرده‌اند بعد به سراغ دیگر چاه‌های غیر مجاز می‌رویم. هر ساله گروهی از استان برای پلمپ چاه‌ها به شهرستان‌ها سفر می‌کنند. احتمالا امسال نیز بین ۵۰ تا ۱۰۰ چاه غیرمجاز را پلمپ خواهیم کرد.»
بر اساس اطلاعات سیمای کشاورزی شهرستان گراش که از سوی مدیریت کشاورزی منتشر شده است. شهرستان گراش در بخش کشاورزی ۴۰۹ حلقه چاه مجاز و ۲۵۵ حلقه چاه غیر مجاز دارد یعنی مجموع چاه‌های کشاورزی شهرستان به ۶۶۴ چاه می‌رسد. ۲۲۰ چاه با برق کار می‌کند و ۴۴۴ چاه نیز دیزلی است. جهاد کشاورزی برآورد کرده است سالانه ۷ متر سطح آب زیر زمینی گراش افت می‌کند.
تابستان ۱۳۹۶ کانال گریشنا در یک نظرسنجی از مردم در مورد سرنوشت چاه‌های غیر مجاز پرسید. ۳۹۶ در این نظرسنجی شرکت کردند و اکثریت ۷۲ درصدی خواهان پر شدن چاه‌های غیر مجاز بودند. ۱۳ درصد با پیش‌نهاد واگذاری این چاه‌ها به آبفا موافق بودند. از ۱۴ درصد باقی‌مانده، ۶ درصد خواهان صدور مجوز برای این چاه‌ها بودند، ۴ درصد معتقد بودند کم‌آبی ربطی به این چاه‌ها ندارد و ۴ درصد نیز وجود این چاه‌ها را در آبادانی شهرستان موثر می‌دانستند.
فاضلاب در گام‌های خیلی اولیه
حیدری کارشناس آبفا شهری در مورد تصفیه خانه گفت: «در بحث آب‌های خاکستری، زمین برای تصفیه‌خانه در نظر گرفته شده است اما طرح هزینه‌بر است و در اولویت استانی قرار نگرفته است اگر کلنگ شروع کار را بزنیم می‌توانیم برای جذب بودجه تلاش کنیم.»
مهروری معاون وقت شهرداری گراش در مورد وضعیت استفاده آب در شهرداری گفت: «یک چاه در اختیار ما است که از آن استفاده می‌کنیم ولی در برخی فضای سبزهای کوچک از آب شبکه استفاده می‌کنیم. در نقاط جدید مانند بلوار خلیج فارس به دنبال حذف چمن رفته‌ایم و یا برای درختان موجود از آبیاری قطره‌ای استفاده می‌کنیم. اگر یک چاه دیگر در اختیار ما قرار گیرد دیگر از شبکه آب شهری استفاده نمی‌کنیم.»
مهروری در مورد فاضلاب شهری نیز گفت: «در مرحله قرارداد هستیم که آب انتهای خیابان بسیج را منتقل کنیم ولی این موقت است. جرقه سیستم فاضلاب شهری باید زده شود و ما در این زمینه از شهرهای دیگر خیلی عقب هستیم.»
رییس اداره آبفا در مورد فاضلاب شهری گفت: «فاضلاب‌های شهری جزو طرح‌های ملی محسبو می‌شود و برای فاضلاب باید نماینده درمجلس از طریق ماده ۳۲ پیگیری کند.»
نظر فعالان محیط زیست
مهندس علی‌اکبر مظفری‌فرد به نمایندگی از انجمن آبوان بر بررسی علمی مدیریت آب تاکید کرد: «بخش‌نگری یکی از معضلات ما است. در بررسی آمارها باید دقیق‌تر باشد و آمارهای اداری باید توسط مراجع مستقل و سمن‌ها راستی‌آزمایی شود.»
مظفری‌فرد شهردار پیشین گراش بر استفاده از ظرفیت‌های مردمی تاکید کرد: «بحران‌های آب سال به سال بیشتر می‌شود. از ظرفیت‌های مردمی غافل نشوید. با توسعه مشارکت‌های مردمی می‌توان بخشی از مشکلات را کمتر کرد. در این مورد کارگروهی با حضور فرمانداری، آبفا، امور آب و جهادکشاورزی تشکیل شود که شیوه‌های استفاده از مشارکت‌های مردمی را بررسی کنیم.»
محمود آذرآیین کارشناس ارشد هواشناسی دیگر حاضر در این جلسه است. او می‌گوید: «اگر پیش‌آگاهی قبل از شروع فصل کشت دیم داده شود بخشی از مشکلات کشاورزان کاهش پیدا می‌کند. به کشاورزان پیش‌آگاهی داده شود که هم کشاورزان دیم با ریسک بالا اقدام به کشت نکنند در کشت‌های آبی هم می‌توان از بارش‌ها نحو مطلوب استفاده کرد.»
آذرآیین در بررسی دوره‌های بارشی در شهرستان گفت: «در دهه هفتاد بارش‌های ما بالاتر از نرمال و کلاسیک بوده است. در دهه هشتاد بدترین دوره بارندگی را داشته‌ایم. در دهه ۹۰ بارندگی‌ها در حد نرمال بوده است ولی این بارندگی‌ها به صورت سیل‌‌آسا بوده است. به خاطر همین نوع کشت باید به سمت محصولات مقاوم‌تر در برابر سیلاب برود و برای مهار سیلاب‌ها برنامه داشته باشیم.»
مهندس مریم مظفری کارشناس ارشد باغبانی از نحوه مدیریت فضای سبز شهری انتقاد کرد: «در حالی که خود شهرداری به مشکل کم‌آبی اذعان دارد در بلوار خلیج فارس باز هم از چمن استفاده شده است. می‌توان به جای چمن از گیاهان پوششی با مصرف کم آب استفاده کرد. پیش‌نهاد دیگر این که باید با نصاب‌ها جلسه‌ای داشته باشیم که آب آب‌شیرین‌کن‌ها دوباره وارد چرخه کشاورزی شود.»
محمد جمالی رییس اداره محیط زیست مشکل را بسیار شدیدتر می‌داند: «مهم نیست که ادارات چه اقداماتی کنیم مساله این است که آب نیست که مصرف کنیم. با رویه فعلی توزیع آب فرهنگسازی هیچ اثری ندارد. ما تعارف داریم و هی لی‌لی به لالای مردم و کشاورز می‌گذاریم. قیمت وقتی پایین باشد عادت مصرف را شکل می‌دهد. باید آب را قطع کنیم و دو روز آب داشته باشند تا درک کنند که آب نیست. دلیلی ندارد که در شهرستانی مثل گراش هندوانه تولید کنیم. وقتی آب نیست چه فایده دارد استان فارس مقام اول تولید گندم را داشته باشیم.»
مدیر جهادکشاورزی گراش در مورد مدیریت کاشت گفت: «ما قوه قهریه نداریم. ما هم می‌گوییم هندوانه نکارید ولی کشاورز کار خودش را می‌گوید. آمار کشاورزی ما آماری گلخانه و آبیاری تحت فشار است.»
