گریشنا: هشت ماه مدیریت رادیو فرهنگ دلیلی شد تا فاطمه عود‌باشی، خبرنگار رادیو و تلویزیون با صادق رحمانیان، مدیر شبکه‌ی رادیو فرهنگ گفت‌وگویی داشته باشد. او را در گراش به نام صادق رحمانی می‌شناسیم. رحمانی مدیر مسئولی موسسه فرهنگی هنری هفت برکه گراش را نیز بر عهده دارد.
این مصاحبه را که در سایت جام جم منتشر شده است با هم می‌خوانیم:
صادق رحمانیان ۵۰ سال دارد و دانشجوی دکترای ادبیات فارسی است. او از سال ۱۳۷۸ وارد سازمان صدا و سیما شد. رحمانیان پیش از آن که مدیریت رادیو فرهنگ را به عهده بگیرد، مدیر رادیو صبا، مدیر گروه مطالعات فرهنگی و مدیر طرح و برنامه رادیو فرهنگ بود. او چهار کتاب شعر با عناوین «با همین واژه‌های معمولی»، «انار و بادگیر»، «همه چیزها آبی است»، «سبزها قرمزها» و «در این شب آهسته» دارد.
با توجه به این که رویکرد رادیو فرهنگ، فرهنگی و هنری است، شما به عنوان مدیر این شبکه رادیویی تا چه میزان در محافل فرهنگ و هنر شرکت می‌کنید و سعی دارید هنرمندان را برای حضور در برنامه‌های این شبکه رادیویی ترغیب کنید؟
اگر ما با محافل بیرونی و با نخبگان، فرهیختگان، هنرمندان و حتی هنرمندان مردمی که فرهنگ ما را می‌سازند، ارتباط نداشته باشیم به یک مسیر ناصواب می‌رسیم. اگر خودمان را رسانه‌ای می‌دانیم باید در محافل فرهنگی و هنری شرکت کنیم و پیروزی ما در این است که بتوانیم حصارها را بشکنیم تا بتوانیم چرخه اطلاعاتی کاملی در حوزه فرهنگ و هنر برای مخاطب داشته باشیم. به عنوان نمونه «مزارشریف» و «محمد(ص)» آخرین فیلم‌های سینمایی بود که من دیدم یا در محافل شعر و رونمایی کتاب شرکت می‌کنم. اگر رادیو فرهنگ با محافل فرهنگی و هنری ارتباط نداشته باشد، نمی‌تواند آیینه و انعکاس‌دهنده اخبار فرهنگ و هنر باشد.
شما از بهمن سال گذشته، سکاندار رادیو فرهنگ شدید. از آن زمان تا امروز فکر می‌کنید تا چه میزان حصارها را شکستید؟
ما استراتژی‌ها را در رادیو فرهنگ تغییر دادیم و به سمت خبرهای روز هنری و فرهنگی رفتیم. در حوزه خبر و اطلاع‌رسانی طراحی‌هایی انجام دادیم تا ارتباطمان با هنرمندان، فرهیختگان و نخبگان بیرون از سازمان صدا و سیما ریشه‌دارتر شود. در دوره‌های قبل این همه خبرهای فرهنگی و هنری نداشتیم، اما الان رویکرد خبری‌مان افزایش یافته است و در سه نوبت صبحگاهی، عصرگاهی و شبانگاهی خبرهای فرهنگی و هنری را پخش می‌کنیم. البته اخبار مطبوعات شهرستان‌ها را هم پوشش می‌دهیم. این بخش‌های خبری منحصر به خود شبکه و غیر از اخبار معاونت خبر است که از رادیو فرهنگ پخش می‌شود.
با توجه به اقدامات صورت گرفته ارتباط هنرمندان با رادیو فرهنگ در چه سطحی است؟
به نظرم سطحش در حال حاضر عالی است؛ به این دلیل که ما از هنرمندان درجه یک در حوزه فرهنگ و هنر استفاده می‌کنیم. تعامل هنرمندان هم با ما خیلی خوب است، زیرا رادیو فرهنگ را به عنوان ابزار کیفی برای انعکاس خبرهایشان لازم دارند. به همین دلیل وقتی نمایشگاهی برگزار می‌کنند با رادیو فرهنگ تماس می‌گیرند تا اخبارشان را پوشش بدهیم.
یعنی شما به آثار نمایشگاهی همه هنرمندان لبیک می‌گویید و دروازه‌بانی خبر ندارید؟
مسلما اگر رسانه دروازه‌بانی خبر نداشته باشد که بیراهه می‌رود. ما نمایشگاه‌های هنری فاخر و ارزشمند را انعکاس می‌دهیم و خبر برگزاری نمایشگاه‌های کوچک‌تر در برنامه «کوبه» که از ساعت ۱۵ و ۱۵ دقیقه از رادیو فرهنگ پخش می‌شود به اطلاع مردم می‌رسد.
ولی از زمان‌های گذشته تا الان نسبت به رادیو فرهنگ گلایه‌ای وجود دارد و هنرمندان معتقدند این شبکه بیشتر به حوزه‌های هنری اعم از تئاتر و سینما توجه می‌کند و از هنرهای دیگر مثل تجسمی، صنایع‌دستی و نگارگری غافل است؟
ما به دنبال تعادل و توازن هستیم. این گلایه مثل این می‌ماند که بگوییم چرا رسانه مرتب فوتبال پخش می‌کند، اما ورزش‌های دیگر را کمتر پوشش می‌دهد. به نظرم هر چیزی سر جایش درست است. سینما، ژانر بسیار مخاطب‌پسند است و بدون تردید شما نمی‌توانید تعداد علاقه‌مندان سینما را با خوشنویسی مقایسه کنید. اتفاقا بعضی‌ها به ما می‌گویند چرا به کتاب بیشتر از سینما توجه دارید. در مجموع ما به دنبال توازن هستیم و درست نیست نسبت به همه هنرها واکنش‌های یکسان داشته باشیم. هر هنری در جایگاه خودش ارزشمند است.
چقدر براساس میل و نیاز مخاطب برنامه‌سازی می‌کنید و تا چه میزان مصلحت را در نظر می‌گیرید؟
استراتژی فکری ما این است براساس تعهدی که داریم به فرهنگ خدمت کنیم. این تعهد مسئولیتی به ما می‌دهد و این‌که مصلحت هم در نظر بگیریم. میل و نیاز مخاطب فرق دارد. ما بیشتر براساس نیاز عمل می‌کنیم و کمتر به میل مخاطب توجه داریم، چون میلشان گسترده‌تر از نیازشان است. براساس نظرسنجی‌ها، میل و نیاز مخاطبان به سه چیز است که شامل اخبار، مطالب سرگرم‌کننده، موسیقی، طنز و سرگرمی است؛ بنابراین ما براساس نظرسنجی‌ها، تعهدی که داریم و در نظر گرفتن مصلحت و نیاز مخاطب برنامه‌سازی می‌کنیم. این‌طور نیست که براساس میل و نیاز برنامه بسازیم. تعهد ما هدایت سلیقه مخاطبان است. ما باید در حوزه‌های مختلف این سلیقه را هدایت کنیم. به عنوان نمونه در حوزه موسیقی ۶۰ درصد موسیقی سنتی و ۴۰ درصد موسیقی مقامی، محلی و پاپ پخش کنیم. در ضمن هر پاپی را پخش نمی‌کنیم و دروازه‌بانی می‌کنیم.
رادیو فرهنگ از گذشته‌های دور به عنوان رادیو مجلس مطرح بوده است و برنامه‌های مجلس را پخش می‌کند. به نظرتان پخش برنامه‌های مجلس با رویکرد فرهنگی و هنری این شبکه در تضاد نیست و آیا این مساله مخاطب را سردرگم نمی‌کند؟
رادیو فرهنگ برنامه مجلس را روزهای یکشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه پخش می‌کند که درمجموع ۱۲ ساعت در هفته است. به نظرم پوشش دادن برنامه مجلس مثل یک مهمان عزیز برای ما می‌ماند. در ضمن این مساله قدمت تاریخی دارد و از زمان مصدق قرار شد مذاکرات علنی مجلس از رادیو پخش شود؛ به همین دلیل ما اصراری بر نبودن برنامه‌های مجلس در شبکه فرهنگ نداریم و دوست داریم از این ظرفیت استفاده کنیم. علاوه بر آن معتقدم پخش برنامه‌های مجلس از رادیو فرهنگ منجر به سردرگمی مخاطب نمی‌شود. در روزهایی که برنامه مجلس هم نداریم «آهنگ فرهنگ» را پخش می‌کنیم که به موسیقی‌های درخواستی و آنونس‌های رادیو فرهنگ اختصاص دارد.
آیا رادیو فرهنگ در حوزه فرهنگ و هنر جریان‌ساز است؟
میان شنوندگان می‌توانیم جریان‌ساز و به‌طور زنجیروار مکمل فرهنگی باشیم؛ مثلا طرحی وزارت ارشاد اجرا کند و ما در رادیو فرهنگ آن را توسعه بدهیم و در تلویزیون هم امتداد پیدا کند. وقتی من مدیر رادیو صبا بودم، شعاری را با این محوریت که «شوخ‌طبعی را از خانه شروع کنیم» انتخاب کردیم و از شنوندگان خواستیم با اعضای خانواده شوخی کنند تا خستگی روزانه را از این طریق برطرف کنیم. این شعار حتی روی خود من هم تاثیر گذاشته بود، اما در رادیو فرهنگ مسئولیت و کارم بیشتر شده است و تا حدودی از این شعار فاصله گرفتم. به هر حال فکر کردن زیاد خنده نمی‌آورد!
برنامه‌های رادیو فرهنگ تا چه میزان آموزشی است؟
نمی‌توان این مساله را تفکیک کرد. ممکن است برنامه‌‌ای برای شنونده سرگرم‌کننده بوده، اما وجه آموزشی هم داشته باشد. ما به شکل غیرمستقیم در برنامه‌ها آموزش هم می‌دهیم، اما برای این کار مستقیم‌گویی نمی‌کنیم و از قالب‌های متنوع رادیویی بهره می‌بریم.
با توجه به این که رادیو فرهنگ به عنوان شبکه محتوامحور تعریف شده، فکر می‌کنید در زمان مدیریت شما این شبکه تا چه میزان توسعه کمی و کیفی داشته است؟
استراتژی اصلی ما این است که کیفیت را در محتوا رعایت کنیم. اگر کیفیت وجود داشته باشد، حتما به مخاطب منتقل می‌شود. ما سعی می‌کنیم محتوای برنامه‌های روی آنتن سالم باشد. حدود ۷۰ درصد رضایت داریم و ۲۰ تا ۳۰ درصد باقیمانده به خاطر برنامه‌های زنده است که گاهی دچار خطا می‌شویم، اما در درازمدت این مساله با حضور نیروهای متخصص و حرفه‌ای برطرف می‌شود. معاون صدا هم به مساله آموزش تاکید دارد تا این که سطح کیفی برنامه‌سازان رادیو افزایش یابد.
نقطه ایده‌آل‌تان برای رادیو فرهنگ کجاست؟
چشم‌انداز ما این است شبکه فرهنگی داشته باشیم که همتای آن در هیچ جای جهان نباشد. خوشبختانه ما محصولات سالم و پاکیزه به مخاطب ارائه می‌کنیم. در رادیو فرهنگ به موضوعات ادب و هنر، تاریخ و اندیشه، کتاب و جامعه می‌پردازیم. البته برای اجرایی شدن ایده‌هایمان نیاز به زمان بیشتر داریم که به مرور این اتفاق می‌افتد.
رادیو فرهنگ برنامه‌هایی با محوریت کتاب پخش می‌کند. چقدر فرصت می‌دهید نویسندگان و ناشران جوان آثارشان را از طریق این شبکه رادیویی معرفی کنند؟
ما این فرصت را در برنامه چاپ اول فراهم کردیم. همان‌طور که از نام برنامه معلوم است این فرصت در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که برای اولین‌بار یک کتاب چاپ کردند یا این‌که چاپ اول کتاب است. از نویسندگان و ناشران جوان دعوت می‌کنیم و با آنها گفت‌وگو خواهیم کرد. در برنامه «چکامک» و «کارنامک» هم با شاعران و نویسندگان گفت‌وگو می‌کنیم که کمتر شناخته شده هستند. در برنامه «شاعر در آیینه» با شاعران شناخته شده صحبت خواهیم کرد.
پوشش این شبکه چند درصد است؟
از چهار گوشه ایران همچون سرخس، قشم، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، آذربایجان‌شرقی و غربی پیامک و تلفن داریم. پوشش جغرافیایی این شبکه ۶۰ درصد است و قرار است در آینده پوشش جاده‌ای هم داشته باشیم. ان‌شاءالله این اتفاق فنی ظرف چند سال آینده می‌افتد.
بودجه رادیو فرهنگ چقدر است؟
بودجه رادیو فرهنگ نسبت به سال‌های گذشته تفاوت نداشته است. ما فقط سرمان پایین است و کار می‌کنیم. افرادی که با ما همکاری می‌کنند به خاطر تعهدی که به فرهنگ مردم دارند با انگیزه کار می‌کنند.