گریشنا: کار ساخت بازار طلا از سوم خردادماه ۹۴ آغاز شد، و اگر برنامه به خوبی پیش برود، این بازار دو ساله ساخته خواهد شد. بازار طلا قرار است یکی از نمادهای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باشد، اما از همین آغاز، بعضی سوالات در مورد نحوه اجرای طرح و تبعات آن مطرح شده است.
حسن آذربادگان، مالک طلافروشی الزهرا و یکی از نمایندگان طلافروشان، در مورد ایده اولیه ساخت بازار طلا گفت: «حدود یک سال و نیم پیش در پی سرقت مسلحانه از طلافروشی درخشان، بحث تجمیع صنف طلافروشان برای حفاظت و امنیت بیشتر از سوی نیروی انتظامی مطرح شد. در جلسات صنف طلافروشان با مجمع امور صنفی، چند واحد تجاری موجود بررسی شد که شرایط لازم را دارا نبودند تا در نهایت این چند قطعه زمین برای ساخت بازار خریداری شد.»
نگرانی از آسیب به خانه قهرمان‌خان
بازار طلا در مرکز شهر روبه‌روی باغ ملی و با تخریب پنج واحد مسکونی ساخته می‌شود. هر چند یکی از این خانه‌ها که مورد تخریب واقع می‌شود، دارای قدمتی نزدیک به ۹۰ سال است، اما دغدغه‌ی بالاتری که در فضای مجازی مطرح شد، مجاورت این طرح با خانه قهرمان‌خان است. این خانه در قلب بافت تاریخی گراش، سال‌ها محل برگزاری بخشی از مراسم محرم و روز عاشورا بوده است. در حال حاضر نیز ورثه حاج حسین‌خان اقتداری این خانه را خریداری کرده‌اند تا به عنوان موزه مشروطیت گراش مرمت و بازسازی شود.
در متن سایت گراش اینفو در مورد نگرانی انجمن حفظ آثار تاریخی آمده است: «به نظر می‌رسد با اجرای عملیات احداث پروژه و آغاز تخریب، جبهه‌ی جنوبی خانه قهرمان‌خان که بادگیر تاریخی آن در این جبهه قرار داردT در معرض آسیب جدی و ریزش قرار گیرد و تمهیدات لازم جهت حفاظت از میراث عاشورایی شهر گراش در طرح مذکور برای پاسخ به نگرانی میراث‌دوستان در نظر گرفته نشده است.»
کارفرما: ما خودمان هم دغدغه داریم
حسن آذربادگان نماینده صنف طلافروشان و یکی کارفرمایان بازار طلا در واکنش به نگرانی در مورد خانه قهرمان‌خان می‌گوید: «خود مسئولین پروژه دغدغه زیادی در این مورد دارند و با انجمن دوستداران میراث فرهنگی صحبت شده است. قرار است کار با نظارت کارشناسان انجام شود. نکته دوم این که تخریب خانه مجاور خانه قهرمان‌خان یک بار انجام شده است و خانه کارگر دارای دیوار جدید و مستقل است.»
مهندس برهان ثابتT مجری طرح بازار طلا، نیز در مورد مسایل مطرح شده می‌گوید: «خود من موضوع را در انجمن مهندسی مطرح کردم و از همکاران خواستم اگر کسی نظری برای نحوه اجرا دارد پیش‌نهاد بدهد. اما فقط یک پیش‌نهاد مطرح شد که ما فراتر از آن را در نظر داریم. ما در این مورد خودمان هم دغدغه داریم و قرار شده از کسانی همانند مهندس جوادزاده، از کارشناسان شناخته‌شده مرمت، دعوت کنیم. اما از همکاران هیچ‌کسی پیش‌نهادی و کمکی ارایه نکرده است. هنوز هم اگر کسی اعلام کمک و همکاری کند استقبال می‌کنیم.»
آذربادگان در مورد برداشتن دیوار مجاور خانه قهرمان گفت: «این قسمت هنوز قرار نیست برداشته شود و عملیات در بخش دیوار مجاور خانه قهرمان‌خان به دلیل حساسیت به صورت دستی انجام می‌شود.»
عبدالعلی صلاحی، رییس انجمن دوستداران میراث فرهنگی، با تایید گفته‌های آذربادگان می‌گوید: «مالکین و مجری طرح نهایت احتیاط را خواهند کرد و اگر کسی برای اجرا نظری دارد عملی خواهند کرد.»
عبدالرضا هرمزی سخنگوی شورای اسلامی شهر گراش نیز معتقد است منتقدین باید به دنبال همکاری در این موارد باشد: «دوستان محدود به فضای مجازی نشوند. این طرح بیش از یک سال است که مطرح است و افراد از آن مطلع بوده‌اند. تا الان کجا بوده‌اند؟ اگر نقدی دارند می‌توانند آن را با دید باز به ما و مجریان طرح منتقل کنند تا از آن استفاده شود. خود مهندسان بین خودشان جمع شوند و مسائل را با یکدیگر حل کنند.»
پوراسد: ما متولی میراث فرهنگی گراش نیستیم
از دیگر مسائل مطرح شده، انطباق این طرح بزرگ با بافت تاریخی و شهری است. مهندس ثابت در مورد انطباق طرح با بافت تاریخی می‌گوید: «محل بازار در کنار خیابان اصلی قرار دارد و جزو بافت نیست و بخش‌های انتهایی در بافت قرار دارد. خیابان امام هم بافت خاصی ندارد.»
آذربادگان در مورد دو خانه‌ای که در طرح پاساژ طلا تخریب می‌شود گفت: «این دو خانه ارزش تاریخی و فرهنگی به آن معنا نداشت و تبدیل به زباله‌دانی شده بود. آثار ارزشمند این دو خانه به میراث فرهنگی اهدا شده است.»
اما چه کسی قرار است تشخیص دهد که اجرای این طرح منطبق با معیارهای میراث فرهنگی است یا نه؟
اداره یا نمایندگی میراث فرهنگی گراش از حدود ۵ سال پیش قرار است راه‌اندازی شود، اما هنوز نهایی نشده است. در این مدت تصور می‌شد همچنان مسئولیت میراث فرهنگی گراش با اداره میراث فرهنگی لارستان است، موضوعی که حسین پوراسد رییس اداره میراث فرهنگی لارستان آن را رد می‌کند.
حسین پوراسد رییس اداره میراث فرهنگی لارستان در این مورد گفت: «بر اساس ضوابط میراث فرهنگی در بافت تاریخی باید از میراث فرهنگی مجوزهای لازم اخذ می‌شد.» پوراسد در مورد واکنش اداره میراث فرهنگی لارستان گفت: «من فقط مسئول شهرستان لارستان هستم و متولی گراش نیستم. من ابلاغی برای شهرستان گراش ندارم ولی دوستان را راهنمایی می‌کنم. خود گراشی‌ها باید از طریق فرمانداری با اداره کل مکاتبه کنند تا بر اساس ضوابط میراث فرهنگی کار انجام شود.»
عبدالرضا هرمزی سخنگوی شورای شهر در حمایت از اجرای طرح می‌گوید: «طرح از نظرهای مختلف بررسی شده و یکی از دلایل طولانی شدن کار هم همین بوده است. اینجا فقط پاساژ طلا نیست، بلکه به عنوان بازار دیده شده است. از نظر پارکینگ هم در حال پیگیری هستیم. به جز باغ ملی در نقاط دیگری هم به دنبال پارکینگ هستیم که به زودی اعلام می‌شود.»
دو نگاه فعالان میراث فرهنگی: جلوگیری یا همکاری
در غیاب اداره یا نمایندگی میراث فرهنگی، دو انجمن، یعنی «انجمن دوستداران میراث فرهنگی» با مدیریت عبدالعلی صلاحی و «انجمن معرفی و حفظ آثار و بناهای تاریخی فرهنگی شهرستان گراش» معروف به ایکوموس به مدیریت حامد عبداللهی فعالیت‌های مربوط میراث فرهنگی شهرستان را به پیش می‌برند. نگاه دو انجمن فعال میراث فرهنگی به موضوع نیز جالب است.
انجمن ایکوموس در نامه‌ای از فرماندار، خواستار توقف موقت پروژه تا زمان بررسی آن از نظر میراث فرهنگی شد. اما انجمن دوستداران میراث فرهنگی با همکاری کارفرما بخش‌هایی از دو خانه تخریب شده که ارزشمند است را برای استفاده در خانه‌های تاریخی دیگر به محل موزه مردم‌شناسی گراش منتقل کرد تا حداقل این بخش‌ها باقی بماند.
عبدالعلی صلاحی رییس انجمن دوستداران میراث فرهنگی در گفتگو با گریشنا در مورد دیدگاه این انجمن گفت: «بعضی می‌گویند که این خانه‌ها باید حفظ شود، اما حتی اگر هیات امنای بازار راضی به فروش خانه‌ها شود، چه کسی پول یک میلیاردی برای خانه‌ها دارد که پرداخت کند؟ من بحث کردم بخش‌هایی از خانه‌ها مثل درهای چوبی و تخته رنگ زیر سقف هنوز سالم است و می‌شود در خانه‌های دیگر مثل خانه عظیمی، قهرمان‌خان و علیپور که خریداری شده است استفاده کرد. این بخش‌هایی که سالم مانده به خانه شهیدان عظیمی منتقل شد.»
سایت گراش اینفو وابسته به انجمن ایکوموس با تیتر «سونامی تخریب خانه‌های قدیمی گراش» نگاهی انتقادی به این موضوع داشت: «قرار است از بامداد شنبه دوم خرداد ماه عملیات احداث مجتمع طلا با تخریب دو خانه قدیمی با ارزش بیش از ۹۰ سال آغاز گردد. اما این بار زمزمه‌هایی از آسیب به بنای خانه تاریخی قهرمان‌خان که در سمت غرب و مجاور پروژه قرار دارد به گوش می‌رسد. جدا از هر مسئله‌ای که طرح مذکور در بافت قدیم و تاریخی گراش قرار دارد و برای احداث آن نیاز به تخریب دو خانه تاریخی با قدمتی بیش از ۹۰ سال است، سوالاتی نظیر؛ آیا این طرح با نظارت کمیته فنی میراث فرهنگی استان فارس در حال آغاز است؟ طراحی پروژه متناسب با بافت قدیم گراش و در راستای حفاظت از میراث و هویت تاریخی، معماری سنتی شهر گراش است؟ تدابیر لازم جهت رعایت حریم تاریخی خانه قهرمان‌خان که نزدیک به ۱۸۰ سال است مراسم‌های روز عاشورای حسینی در این خانه برگزار می شود در پروژه مد نظر قرار گرفته شده است یا خیر؟»
هرمزی سخنگوی شورای شهر در مورد دغدغه‌های برخی از فعالان میراث فرهنگی می‌گوید: «این منطقه از نظر شهری وضعیت مناسبی ندارد. در مسائل شهری نباید یک جنبه قضیه را ببینیم. ما صرفا نباید بحث میراث را ببینیم. با حفظ و رعایت موازین میراث فرهنگی، باید کار انجام شود و باید به نوسازی شهر و گسترش شهر هم فکر کرد.»
برای خانه‌های تاریخی چاره‌ای به جز خرید نداریم
خانه پاکزاد برای ساخت بازار طلا به تاریخ پیوست، اما نمونه‌های زیادی از این خانه‌ها در گراش وجود دارد. عبدالعلی صلاحی می‌گوید برای حفظ این خانه‌ها چاره‌ای به جز خرید آنها و حفظ از طریق میراث فرهنگی نداریم: «باید تا حدی که بتوانیم خانه‌ها را خریداری کنیم. نگهداری به صورت ملکی و شخصی امکان‌پذیر نیست. خانه‌های قهرمان‌خان توسط وراث حاج حسین‌خان، خانه علیپور توسط شهرداری و خانه شهیدان عظیمی با همکاری خیرین توسط انجمن میراث فرهنگی خریداری شده است. خانه‌هایی همانند خانه میرزاعلی‌خانی و خانه فضل‌الله‌خانی نیز در مراحل نهایی خرید است. بعد از خرید، باید کاربری مناسب برای آنها تعریف کرد. چاره‌ای به جز خرید نداریم.»
صلاحی به شهرداری پیش‌نهاد می‌دهد: «در محدوده بافت تاریخی و بافت فرسوده الزامی در کار نیست که خیابان‌ها همان‌طور که در طرح وجود دارد اجرا شود. اگر بین مسیر نقاط ارزشمندی وجود دارد، می‌توان مسیر را کمی تغییر داد. به عنوان نمونه خانه قهرمان‌خان حدوده ۱۵۰ متری در طرح است که به شکل قانونی قرار است مسیر تغییر کند. افراد دیگری هم اگر دارای خانه‌هایی هستند که ارزش تاریخی دارد، می‌توانند با همکاری شهرداری برای حفظ آنها اقدام کنند.»
بازار طلا الگویی برای سرمایه‌گذاری
به جز بخشی از فعالان میراث فرهنگی، گروهی دیگر از مسئولین امیدوارند این طرح بتواند الگویی برای اصناف دیگر و سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی باشد. به گفته آذربادگان، «گراش قرار است در درازمدت قطب تجاری منطقه شود. صنف طلا باعث جمع‌آوری سرمایه از مناطق دیگر می‌شود.» آذربادگان تاکید دارد از همکاری شهرداری و شورای شهر در مراحل انجام کار تشکر کند.
عبدالعلی صلاحی می‌گوید به عنوان یک جامعه‌شناس نه یک دوستدار میراث فرهنگی، موافق اجرای طرح است: «این بازار یکی از پایه‌های توسعه شهرستان است و خواه‌ناخواه به این سمت می‌رویم. این حرکت بهتر است با همکاری و خواسته باشد.»
عبدالرضا هرمزی سخنگوی شورای شهر گراش در مورد پروژه می‌گوید: «این طرح یک طرح منطقه‌ای است و بحث ساماندهی است که از طلافروشان شروع شده و انشاالله برای اصناف دیگر هم انجام می‌شود. از این گذشته، این یک بحث سرمایه‌گذاری است. اکثر طلافروشان خودشان مالک مغازه هستند، اما راضی شده‌اند که اینجا سرمایه‌گذاری کنند و خیلی‌ها از خارج از کشور سرمایه آورده‌اند. شهرداری هم خیلی حمایت کرده است تا این سرمایه‌گذاری شکل بگیرد.»
گرد وخاک بازار طلا بلند شد
آذربادگان در مورد مشخصات طرح می‌گوید: « اصل زمین در متراژ ۱۴۷۰ متر است که بعد از عقب‌نشینی حدود ۱۱۷۰ ساخته می‌شود. ۲۲ واحد در همکف و ۳۰ واحد در طبقه دیگر قرار می‌گیرد. پیش‌بینی می‌کنیم در حدود یک سال و نیم تا دو سال ساخت پروژه طول بکشد. این پروژه به همکاری ۱۷ نفر از صنف طلافروشان ساخته می‌شود.»
این پروژه از بازار تخصصی طلای شیراز الگوبرداری شده است. کارفرما می‌گوید با معمار صحبت شده که بنای ساخته شده هم مدرن باشد و هم با وضعیت اقلیمی گراش سازگار باشد.
با بلند شدن صدای لودرها و گرد و خاک فراوان، از سوم خرداد ساخت بازار طلا آغاز شد. کارفرمایان و شورای شهر به دنبال اجرای سریع‌تر این پروژه هستند. هرمزی می‌گوید: «ما دنبال این طور پروژه‌ها بوده‌ایم و نمی‌خواهیم جلوی سرمایه‌گذاریِ به این خوبی را بگیریم. طرح را با قوت اجرا می‌کنیم.»
