گریشنا: بیست‌وهفتم اردیبهشت،روز جهانی فشار خون بالا است. به همین مناسبت کارشناس مسوول بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت، مطلبی را برای شما در رابطه با این بیماری برای گریشنا ارسال کرده است تا با خواندن آن با این بیماری بیشتر آشنا شویم.
این مطلب را با هم می‌خوانیم:
بیماری قلبی عروقی و سکته مغزی اولین عامل کشنده در سراسر جهان هستند که در سال سبب مرگ ۵/۱۷ میلیون نفر یعنی در هر ۲ ثانیه یک مرگ می‌شوند.با این حال در صورت کاهش عوامل خطر این بیماری‌ها به مقدار زیادی قابل پیشگیری هستند.
عوامل خطر بیماری قلبی عروقی و سکته مغزی شامل فشارخون بالا ،کلسترول خون بالا و قند خون بالا، مصرف دخانیات، عدم مصرف مقدار کافی میوه و سبزی،اضافه وزن و چاقی و کم تحرکی هستند. در مجموع این عوامل مسئول ۸۰% مرگ‌های ناشی از بیماری قلبی و سکته مغزی هستند. بعضی از این عوامل مانند فشارخون بالا،کلسترول خون بالاو مصرف دخانیات قابل تغییر و کنترل و بعضی مانند جنس و سابقه خانوادگی غیر قابل تغییر هستند. به همین علت روز جهانی فشارخون امسال بر روی کمک به افراد برای آگاهی از میزان فشارخون و اقدام برای کنترل آن و عوامل خطر آن تاکید دارد.
هدف روز جهانی فشارخون امسال، تشویق افراد به اندازه گیری فشارخون خود در منزل یا توسط کارکنان بهداشتی و ایجاد تغییرات ساده در شیوه زندگی است که اثر بسیار مهمی دارد.
روز جهانی فشارخون به علت تاکید خاص بر روی فشارخون بالا به عنوان مهم‌ترین و اولین عامل خطر سکته مغزی و مهم‌ترین عامل برای بیماری قلبی مطرح شده است. فشارخون بالا بیش از یک میلیارد نفر در سراسر دنیا را گرفتار کرده است. فشارخون بالا علائم آشکاری ندارد و معمولا” شناخته نمی‌شود و راهی برای اطلاع از آن وجود ندارد مگر این که توسط یک کارمند بهداشتی اندازه‌گیری شود. برای کارکنان بهداشتی شناسایی و معمولا” کنترل آن ساده است. چون فشارخون روز به روز تغییر می کند، اندازه‌گیری باید در چند نوبت و موقعیت انجام شود تا به تایید برسد.
علی‌رغم این که فشارخون بالا علائمی ندارد، اما می تواند آسیب مهمی به قلب و شریان‌ها بزند.از این جهت از هر فرد باید خواسته شود از مقدار فشارخون خود و وجود عوامل خطر و میزان خطر خود مطلع باشد. شناسایی فشارخون بالا آسان و معمولا” کنترل این بیماری از طریق تغییر در شیوه زندگی مانند کاهش مصرف نمک و افزایش فعالیت بدنی و یا در صورت لزوم، دارو‌درمانی آسان است.
فشارخون بالا، اولین عامل خطر سکته مغزی و عامل مهم تقریبا” نیمی از بیماری قلبی و سکته مغزی است. افراد مبتلا به فشارخون بالا ۳ برابر بیشتر از افراد دارای فشارخون طبیعی در معرض خطر هستند. یکی از راه‌های مهم مبارزه با این بیماری اطلاع‌رسانی همگانی است که با برگزاری روزها و مناسبت‌های ملی و جهانی می‌توان تا حدودی به این هدف دست یافت.
مقدمه و بیان مساله ( علت طراحی این مناسبت و اهمیت موضوع ):
با توجه به گذر اپیدمیولوژیک که در کشورهای درحال توسعه رخ داده است،بیماری‌های مزمن و عوامل خطر مرتبط با آن‌ها از جمله مشکلات عمده بهداشتی این کشورها شده‌است. بیماری‌های مزمن هزینه‌های سرسام‌آور مستقیم و غیر مستقیم را برسیستم بهداشت تحمـــیل می‌کنند.ارمغان این بیماری‌ها بار بیماری‌ها و ناتوانی‌ها و مرگ بیش از موعد برای میلیون‌ها نفر انسانی است که غالباً در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند و قسمت زیادی از بودجه‌های این کشورهای کم درآمد را به خود اختصاص می‌دهند.
یافته‌های شگفت‌انگیز و هشدار‌دهنده نشان می‌‌دهد تحول عظیمی که در رفتارهای انسانی رخ داده‌است و به تغییراتی شگرف در الگوهای زندگی منجر شده است سبب بروز بیماری‌های مهمی از جمله بیماری‌های غیرواگیر شده است. یک سوم مرگ‌ها در دنیا علل قلبی عروقی دارند و دامنه این بلایا هر روز گسترده‌تر می‌شود. حمله قلبی و بیماری‌های عروق مغز سالانه ۱۷ میلیون نفر را به کام مرگ می برد.
کم تحرکی فشارخون بالا،مصرف دخانیات ،اختلال چربی خون ازعلل شایع ابتلاء و مرگ زودرس بیماری‌های غیر واگیر از جمله بیماری قلبی عروقی در دنیا هستند. از آنجا که عوامل خطر بیماری قلبی عروقی اثرات تجمعی بر یکدیگر دارند و تقریباً تمامی آن‌ها ریشه در رفتارهای نامناسب دارند: با اصلاح این رفتارها می‌توان از شیوع عوامل خطر کاست و با کاهش این عوامل خطر بروز بیماری‌های قلبی عروقی به صورت تصاعدی کاهش می‌یابند. می توان ۸۵% بیماری‌های قلبی عروقی، ۹۰% دیابت نوع ۲ و یک سوم سرطان‌ها را با تغییر شیوه زندگی ( مصرف غذاهای مناسب و سالم ، افزایش فعالیت بدنی و مصرف نکردن دخانیات،کنترل وزن و فشارخون بالا )کاهش داد.
آینده میزان بروز بالای بیماری‌های قلبی عروقی با نگاهی به سیمای عوامل خطر زمینه‌ساز آن‌ها به خوبی قابل پیش‌بینی است. قرار گرفتن کشورهای در حال توسعه در یک گذر اپیدمیولوژیک به همراه تغییرات سریع الگوی غذایی،کاهش فعالیت جسمی و افزایش مصرف دخانیات که سندرم شیوه زندگی و یا سندرم دنیای جدید نامیده می‌شود، این جوامع را در معرض همه‌گیری بیماری‌های غیرواگیر در طول سال‌های آتی قرار داده است.
به موازات این تغییرات در سال‌های اخیر توجه زیادی به پیشگیری ابتدایی و اولیه عوامل خطر رفتاری و بیولوژیک بیماری‌های مزمن بزرگسالی از دوران کودکی معطوف شده است. چون این عوامل از دوران کودکی شکل می‌گیرند و تا بزرگسالی پایدار می‌مانند.
عادات نامطلوب جاری در شیوه زندگی کودکان و نوجوانان جامعه ما علاوه بر اینکه تهدیدی برای سلامتی این گروه سنی آسیب‌پذیر تلقی می‌شود،کشور ما را در معرض خطر همه‌گیری بیماری‌های غیر واگیر در طی دو دهه آینده قرار داده است. پیروی از شیوه زندگی سالم می‌تواند به کاهش خطر بیماری‌های غیر واگیر ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت،پوکی استخوان و برخی سرطان‌ها کمک کند.
بنابراین لزوم مداخلات بنیادی وسیع جهت آشنا نمودن کودکان و نوجوانان جامعه با اصول شیوه زندگی سالم و فراهم آوردن امکانات مناسب عملی درآن راستا مشخص می‌شود.از سوی دیگر با توجه به این که فرزندان بهترین پیام رسان برای والدین هستند،از این طریق می‌توان به اصلاح شیوه زندگی خانواده نیز کمک کرد.
۵/۴۸% دانش‌آموزان در بررسی کاسپین دارای سابقه خانوادگی مثبت،۷/۲۶% دارای سابقه خانوادگی دیابت، ۶/۴۰% دارای سابقه خانوادگی اختلال چربی خون،۳/۴۹% دارای سابقه خانوادگی فشارخون بالاو ۱/۱۴% دارای سابقه خانوادگی سکته قلبی یا مغزی در سن کمتر از ۵۵ سالگی بودند.
میزان شیوع فشارخون بالا در افراد ۱۵ سال تا ۶۵ سال حدود ۱۹% است.(۱۳۹۰) برای پیشگیری از عوامل خطر و بیماری فشارخون بالا(ارتقای سلامت جامعه) و کاهش بار بیماری باید راهبردهای مؤثر و قابل قبول به کارگرفته شوند تا بتوان در راستای « تغییر رفتارهای خطر ساز » و « اصلاح شیوه‌های زندگی » گام بر‌داشت. به‌دلیل این که عوامل متعدد و ادغام یافته‌ای در ایجاد بیماری قلبی عروقی مؤثر است، باید اقداماتی که برای کنترل آن ها بکارگرفته می‌شود چند جانبه و متعدد باشد و بخش‌های مختلفی درگیر این مبارزه شوند و هر کدام اقدام متناسبی ارایه نمایند.
فشارخون بالا قاتلی بی سروصدا است که به ندرت درقربانیان خود نشانه یاعلائم بالینی ایجاد می‌کند و مردم هم باید از چرایی خطرناک بودن افزایش خون‌شان و نیزچگونگی خودکنترلی آن آگاهی یابند و بدانند که افزایش فشار خون و دیگر عوامل خطرسازی مانند دیابت ممکن است توامان روی دهند.
برای نیل به چنین مهمی دولت‌ها می‌بایست نظام بهداشت و درمان‌شان رابه گونه‌ای سامان دهند که پوشش همگانی و یکسان خدمات برای عموم مردم فراهم گردد و در ضمن درمحل کار یا زندگی در مورد کاهش مصرف نمک، رژیم غذایی سالم که متعادل و متوازن باشد و نیز کاهش مصرف مفرط الکل و ترغیب به ورزش و افزایش تحرک بدنی آموزش‌های جامع و هماهنگ دریافت کنند. و درعین حال به داروها واقدامات درمانی باکیفیتی که گران‌بها نباشند درنظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی، سطح اول و ارئه خدمات بهداشتی درمانی نیز دسترسی داشته باشند. آگاهی‌افزایی درموردیگر بیماری‌های غیرواگیرهم می‌تواند در تشخیص زودرس ومراقبت هرچه بیشتر و منظمتر و در نهایت مراقبت بهتر آن‌ها سودمند باشد.
فشارخون بالاکه پرفشاری خون هم نامیده شده است معضلی بزرگ برای بهداشت عمومی درتمام کشورها به شمارمی‌آید. فشارخون بالا در فزونی بار بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و معلولیت و مرگ و میرهای زودرس نقش دارد.
از آن جایی که فشارخون بالا درمراحل اولیه این بیماری ندرتا” ازخود نشانه بالینی برجای می‌گذارد بسیاری از مبتلایان از بیماریشان آگاه نیستند و چه بسا بیمارانی که پس از تشخیص فشارخون بالا از دسترسی به درمان مناسب محروم مانده باشند و یا این که به هرعلت فشارخون‌شان برای مدت‌های مدید کنترل نبوده باشد.
تشخیص زودرس و درمان مناسب فشارخون بالا منافع اقتصادی و بهداشتی درمانی متعددی درپی خواهد داشت. درحالی که درمان عوارض فشارخون بالا ازجمله جراحی شرائین کرونرقلبی، بای پس عروق کرونر و یا دیالیز همچون چاهی پرناشدنی منابع مالی نظام بهداشت ودرمان دولت‌ها رامی‌بلعند.
تصحیح عوامل خطرسازی چون کم تحرکی، رژیم غذایی ناسالم و مصرف مفرط الکل می‌تواند از ابتلاء به فشارخون بالا پیشگیری کند.استعمال دخانیات براحتمال ابتلا به عوارض فشارخون بالا می‌افزاید. چنان چه هیچ اقدامی برای کاهش یا کنترل عوامل خطر صورت نگیرد برشیوع فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی افزوده می‌شود.
بیماری‌های قلبی وعروقی مسول سالانه بیش از ۱۷ میلیون مورد مرگ در جهان هستندکه تقریبا معادل یک سوم کل موارد مرگ و میر همه کشورها می‌باشد. عوارض فشارخون بالا به تنهایی مسبب ۹.۴ میلیون مرگ از شمار تلفات بیماری‌های قلبی و عروقی بوده‌اند. ۴۵% موارد مرگ دراثر بیماری‌های قلبی و عروقی و ۵۱% مرگ دراثرسکته‌های مغزی به علت فشارخون بالا روی می‌دهند.
درسال ۲۰۰۸ حدود ۴۰% جمعیت بالای ۲۵ سال کره زمین مبتلا به فشارخون بالا بوده‌اند. شمار مبتلایان از۶۰۰ میلیون نفر در سال ۱۹۸۰ به یک بیلیون درسال ۲۰۰۸ افزایش پیداکرده است. بیشترین شیوع فشار خون بالا در افراد بزرگتر از ۲۵ سال به آفریقایی‌ها ۴۶% وکمترین آن به امریکایی‌ها (۳۵%)اختصاص داشته است. در مجموع می‌توان گفت که کمترین سهم به کشورهای صنعتی و پردرآمد تعلق داشته است. شیوع و بروز فشارخون بالا درکشورهای بادرآمد کم تا متوسط بیشتر از دیگر کشورها بوده است. البته این نکته هم قابل ذکر است که در این کشورها موارد تشخیص داده نشده هم بسیار بیشتر ازکشورهای صنعتی و پردر آمد بوده است.تشخیص زودرس و درمان فشارخون بالا و دیگرعوامل خطر ونیز اجرای سیاست‌های بهداشتی درکشورهای صنعتی و پر درآمد موجب کنترل مرگ و میر در اثر فشارخون بالا شده است.
علل رفتاری متعددی درافزایش خطرابتلا به فشارخون:
مصرف مفرط الکل،مصرف غذاهای چرب و پرنمک ونیزعدم مصرف میوه و سبزیجات به مقدارکافی،ورزش نکردن و عدم تحرک بدنی کافی، کنترل و مدیریت ناکافی خشم و استرس، مولفه‌های اجتماعی بهداشت و سلامت ازجمله میزان درآمد، سطح سواد و نوع مسکن می‌توانند تاثیرات سوئی برعوامل رفتاری خطرساز ابتلا به فشارخون بالا داشته باشند.
در برخی بیماران مبتلا به فشار خون بالا پس از بررسی علل ثانوی مانند بیماری‌های کلیوی و متابولیک و یا مالفورماسیون‌های بد،شکل‌گیری‌های خلقتی عروق (هیچ علتی برای بیماری یافت نمی‌شود.) به نظر می رسد عوامل وراثتی وژنتیکی در شکل‌گیری این گونه از فشار خون های بالا نقش داشته باشند.
پیش از قطعی کردن تشخیص فشار خون بالا می‌بایست در چندین نوبت و به مدت چند روز فشار خون اندازه‌گیری شده باشد. که بهتراست ۲ بار درروز یک نوبت صبح و دیگری دربعداز ظهراندازه‌گیری و ثبت انجام شده باشد.
کنترل و پیشگیری فشارخون منوط به تعهد و همراهی دولتمردان وسیاست‌گذاران جوامع خواهدبود. همه و همه ازکارکنان بهداشت و درمان تا موسسات پژوهشی و نهادهای جوامع مدنی و بخش خصوصی تا خانواده‌ها و تک تک افراد در این مهم نقش دارند. تنها با همکاری تنگاتنگ و هماهمگ این عوامل بایکدیگراست که می‌توان فشارخون بالا و عوارض آن را کنترل کرد.
طبقه‌بندی محدوده‌های فشارخون:
| محدوده | سیستول | دیاستول |
| طبیعی | کمتر از ۱۲۰ | کمتر از ۸۰ |
| طبیعی بالا | ۱۲۰-۱۳۹ | ۸۰-۸۹ |
| بالا | ۱۴۰ یا بالاتر | ۹۰یا بالاتر |
علایم فشارخون بالا:
فشار خون بالا معمولاً تا مراحل انتهایی بدون علامت می‌باشد. گاهی اوقات هنگامی‌که فشار خون فرد به‌طور بحرانی، بالا می‌رود علایم زیر دیده می‌شود:سردرد،خواب‌آلودگی،گیجی، کرختی و مور مور شدن دست‌ها و پاها،خونریزی از بینی، تنگی نفس شدید
شش گام اولیه جهت درمان فشارخون بالا:
۱.افزایش مصرف میوه و سبزیجات تازه
۲.محدودیت در مصرف نمک
۳.انجام فعالیتهای فیزیکی و ورزشهای سبک
۴.کاهش وزن و رسیدن به وزن ایده‌آل
۵.عدم استعمال سیگار و سایر مواد مخدر
۶.خودداری از مصرف مشروبات الکلی