هفت‌برکه – دکتر مینا جباری: بیماری دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که افراد مبتلا به آن روز به روز در حال افزایش هستند. به همین جهت، از پرمصرف‌ترین داروهای مورد استفاده در داروخانه‌ها، داروهای ضد دیابت خوراکی و انسولین‌های تزریقی هستند.
طی یک سال اخیر، کمبودهایی در توزیع انسولین وجود داشت که می‌توان گفت این مشکل برطرف شده و اکنون بیشتر انسولین‌ها در دسترس و قابل تهیه‌اند؛ از جمله انسولین لانتوس، رایزودگ، توجئو و… تنها انسولین نوورپید تا حدودی با کمبود مواجه است. انسولین لومیر نیز به صورت خیلی کم در دسترس است و طبق آخرین گفته‌ی سازمان غذا و دارو، می‌بایست برای کودکان دیابتی و خانم‌های باردار نگه داشته شود.
انسولین و دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که با علائمی چون تکرر ادرار، تشنگی و گرسنگی همراه است. انسولین یک هورمون پروتئینی کوچک است که توسط پانکراس به داخل خون ترشح می‌شود و مهم‌ترین وظیفه آن، جذب گلوکز خون توسط بافت‌های هدف (بافت‌های عضلانی، کبد و بافت‌های چربی) است. در دیابت شیرین، تولید یا عملکرد انسولین دچار نقص می‌شود و در نتیجه جذب گلوکز توسط بافت‌های بدن کاهش و سطح خونی گلوکز به طور غیر طبیعی افزایش می‌یابد.
انواع دیابت
این بیماری بر اساس علت ایجاد آن، به ۴ دسته تقسیم می‌شود:
- دیابت نوع ۱ یا وابسته به انسولین
- دیابت نوع ۲ یا غیر وابسته به انسولین
- دیابت بارداری
- دیابت متفرقه
دیابت نوع ۱ یا وابسته به انسولین
دیابت نوع ۱ زمانی ایجاد می‌شود که پانکراس قادر به تولید انسولین نباشد و یا اینکه ترشح انسولین بسیار ناچیز است؛ در نتیجه بدن دچار کمبود یا فقدان انسولین می‌شود و سطح قند خون در این افراد بالا می‌رود. به همین دلیل به آن دیابت وابسته به انسولین گفته می‌شود.
این بیماری معمولا در سنین جوانی بروز پیدا می‌کند. اساس درمان در این نوع از دیابت، انسولین‌های تزریقی است.
دیابت به طور کامل درمان نمی‌شود و در واقع هدف این است که میزان سطح قند خون در بیماران کنترل شود تا از بروز عوارض ناشی از دیابت جلوگیری شود.
عوارض دیابت و اهمیت درمان آن
این بیماری عوارض ناخوشایند بسیاری ممکن است بر جای بگذارد. اگر دیابت، درمان‌نشده باقی بماند و یا به خوبی کنترل نشود، افزایش مداوم قند خون به بخش‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند؛ از جمله:
- عوارض چشمی: دیابت ممکن است اختلالات بینایی جدی و دائمی به چشم وارد کند. این عارضه می‌تواند منجر به نابینایی در فرد دیابتی شود و از جمله عوارض عوارض شایع در افراد مسن دیابتی می‌باشد.
- عوارض کلیوی: کنترل ضعیف قند خون، فشار خون بالا، چاقی و مصرف سیگار می‌تواند موجب افزایش پیشرونده دفع پروتئین از ادرار شده که باعث کاهش طول عمر این افراد می‌شود.
- نوروپاتی دیابتی: درواقع اختلال در اعصاب حسی و حرکتی است و از تظاهرات شایع آن می‌توان به بی‌حسی و احساس گزگز و سوزش در اندام‌ها اشاره کرد.
- سکته مغزی
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- زخم پای دیابتی
بنابر آنچه که گفته شد، کنترل قند خون در افراد دیابتی بسیار حائز اهمیت است. در افراد با دیابت نوع ۱، استفاده از انسولین و تغییر سبک زندگی اساس درمان را تشکیل می‌دهند.
تزریق انسولین
انسولین‌ها انواع مختلفی از جمله انسولین‌های سریع‌الاثر، کوتاه اثر، متوسط و طولانی اثر دارند که بسته به نیاز بیمار توسط پزشک تجویز می‌شود.
- به طور کلی بهترین محل برای تزریق انسولین جایی است که بافت عضلانی کمتری دارد. محل‌هایی که شخص می‌تواند بعنوان محل تزریق انسولین استفاده کند شامل قسمت خارجی ران، قسمت جانبی نشیمن‌گاه، شکم (در محدوده بیشتر از ۵ سانتی‌متر اطراف ناف) و قسمت فوقانی بازو است.
گفته می‌شود ناحیه شکم به دلیل عدم تاثیرپذیری از فعالیت فیزیکی و ورزش و نیز قابل پیش‌بینی‌بودن سطح جذب انسولین، در بین نواحی مختلف، بهترین ناحیه جهت تزریق است.
سرعت جذب و شروع اثر: شکم > بازو > ران > لگن
نکته دیگری که در این رابطه بهتر است بدانید این است که ماساژ و گرما دادن، سرعت جذب انسولین را افزایش می‌دهد و این امر می‌تواند موجب افت قند خون شود. توصیه می‌شود جهت جلوگیری از بروز این مشکل، تزریق انسولین با فاصله زمانی از حمام یا سونا صورت گیرد.
نحوه نگهداری قلم‌های انسولین
نحوه نگهداری صحیح اکثر قلم‌های انسولین به شکل زیر است:
قلم‌های باز نشده (پیش از مصرف): توصیه می‌شود این قلم‌ها در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد یخچال نگهداری شوند. از یخ‌زدگی نیز باید جلوگیری شود.
قلم‌های در حال استفاده: این قلم‌ها در دمای اتاق (۲۵ درجه سانتی‌گراد یا کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد) به مدت حداکثر ۲۸ روز قابل استفاده هستند.
نکته کلی در رابطه با نگهداری انسولین‌ها این است که باید از گرما دیدن و تابش مستقیم نور خورشید محافظت شوند و در صورت کدر شدن انسولین‌های شفاف، از مصرف آنها خودداری شود.
نکاتی کاربردی در خصوص تزریق انسولین
- بعد از اتمام تزریق، سر سوزن تا ۱۰ ثانیه در محل تزریق باقی بماند. خروج سریع سرسوزن باعث نشت انسولین به بیرون و عدم تخلیه کامل آن می‌شود.
- بهترین محل تزریق انسولین اطراف ناف می‌باشد اما محل تزریق در این ناحیه باید به صورت چرخشی تغییر کند تا از ایجاد عارضه توده چربی پیشگیری شود.
- از تکان‌دادن شدید ویال یا قلم‌های انسولین به علت آسیبی که می‌تواند به ساختار پروتئینی آن وارد شود باید اجتناب نمود.
- یکی از عوامل ایجاد عارضه توده چربی در محل تزریق (لیپوهایپرتروفی)، مصرف چند باره از یک سر سوزن می‌باشد. جذب انسولین از این مناطق کمتر است و همچنین جذب با سرعت ثابتی صورت نمی‌گیرد.
- استفاده مجدد و مکرر از یک سرسوزن جهت تزریقات بعدی پیشنهاد نمی‌شود اما در صورتی که بیمار این کار را انجام می‌دهد، باید به علائمی همچون گرمی، سفتی و قرمزی محل تزریق که می‌تواند نشان از عفونت باشد توجه شود.
- افراد سیگاری به انسولین بیشتری احتیاج دارند. توصیه می‌شود نیم ساعت قبل از تزریق از سیگار استفاده نشود.
- تزریق انسولینی که در دمای اتاق نگهداری می‌شود (البته باید شروع به مصرف شده باشد) درد و سوزش کمتری دارد و همچنین تحریک کمتری ایجاد می‌کند.
- زاویه تزریق به ضخامت بافت چربی زیر پوست و طول سرسوزن بستگی دارد اما به طور کلی می‌توان گفت در افراد چاق که ضخامت این بافت چربی بیشتر است، تزریق با زاویه ۹۰ درجه و در افراد لاغر یا کودکان با زاویه ۴۵ درجه صورت بگیرد.
- مراحل تزریق قلم انسولین در کلیپ زیر با مدت ۳ دقیقه و ۳۰ ثانیه توضیح داده شده است: https://www.aparat.com/v/j420q5j