هفتبرکه ــ مبینا پزشک: هر زندگی قصهای دارد و گاه یک گره، زندگی را با چالشهای ناخواسته روبهرو میکند. نداشتن فرزند از آن گرههاست که ممکن است هر خانوادهای را به تلاطم بیاندازد. در این گزارش به مناسبت ۸ دیماه، روز ملی درمان نوین ناباروری، به سراغ آنهایی رفتیم که با این گِره روبهرو شدهاند. ابتدا صحبتهای دکتر مهدی محسن زاده، رییس دانشکده علوم پزشکی گراش، را که در همین رشته تحصیل کرده است، شنیدیم.
تمام تجهیزات درمان ناباروری را در مرکز گراش داریم
دکتر مهدی محسن زاده، رییس دانشکده علوم پزشکی و مسئول مرکز فوقتخصصی درمان ناباروری الزهرا(س) گراش، در مورد آغاز به کار مرکز درمان ناباروری گراش گفت: «این مرکز در ۱۵ آبانماه ۱۳۹۵ به همت حاجیه عذری سعادت افتتاح شد. در آن زمان، دکتر احمد عبدالهی، جراح شناختهشده گراش، ریاست دانشکده علوم پزشکی شهرستان گراش را بر عهده داشت. پس از گذشت مدتی، مسئولیت دانشکده علوم پزشکی به من ابلاغ شد و اکنون بیشتر بر مرکز درمان ناباروری الزهرا(س) نظارت دارم.»
این مرکز در بلوار ملاصدرا، کوچه شماره ۵ واقع شده است. شما در ایام هفته از ساعت ۷:۳۰ تا ۱۴:۰۰ میتوانید به این مرکز مراجعه کنید و یا با شماره ۰۷۱۵۲۴۵۳۳۵۳ تماس بگیرید.
تیم درمانی این مرکز متشکل از دکتر فرناز هادوی متخصص زنان، فلوشیپ ناباروری و IVF؛ دکتر مهدی محسنزاده، جنینشناس؛ دکتر معصومه گلستان جهرمی، جنینشناس همکار؛ سمانه رجبپور و زهره کاظمی گراشی، ماماهای مرکز؛ فرشته علیرضایی، کارشناس آزمایشگاه آندرولوژی؛ و سکینه خرمپی، مسئول اتاق عمل IVF است.
دکتر محسنزاده با اشاره به تجهیزات مرکز، اطمینان داد: «تمامی تجهیزات و امکانات مورد نیاز و بهروز یک مرکز درمان ناباروری، که پیشرفتهترین روشهای درمانی را بتوان در آن انجام داد، در این مرکز فراهم است. ظرفیت پذیرش این مرکز نیز محدودیت ندارد و هر تعداد زوجینی که به مرکز مراجعه کردهاند، امور درمانی برایشان انجام شده است.»
موفقیت ۴۵ درصدی برای رسیدن به بارداری
رییس دانشکده علوم پزشکی شهرستان گراش، خدمات ارائه شده در مرکز درمان ناباروری الزهرا(س) را به دو دسته تقسیمبندی کرد: «دستهی اول خدماتی است که مستقیماً به درمان ناباروری مربوط نیست اما برای رفع موانع باروری ضروری است و توسط دکتر فرناز هادوی بررسی و انجام میشود.
«دستهی دوم که مستقیماً با درمان ناباروری در ارتباط است، شامل این موارد است: دارو درمانی، درمان به روش IUI یا تلقیح رحمی، درمان به روش IVF یا لقاح آزمایشگاهی و یا تلقیح مصنوعی، استفاده از روش ICSI یا میکرواینجکشن و یا همان تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم، فریز جنین، تخمک و اسپرم، اهدای تخمک و جنین و همچنین انواع سونوگرافیهای مورد نیاز.»
دکتر محسنزاده افزود: «تعدادی از بیماران با دارودرمانی به نتیجه میرسند و نیازی به سایر درمانهای پیشرفتهتر ندارند. آمار موفقیت مرکز در روشهای IVF و میکرواینجکشن به بیش از ۴۵ درصد رسیده است. مثلا در سال ۱۴۰۰ ،۴۶ نوزاد از طریق دارودرمانی، lUl و lVF متولد شدند.»
او در خصوص موارد ناباروری و شکستهای درمانی احتمالی، صحبت کرد: «زمانی که ما ۴۵ درصد موفقیت به دست آوردهایم، یعنی ۵۵ درصد عدم موفقیت و شکست نیز وجود داشته است. مراحل مراجعه اولیه زوجین به این صورت است که پس از تشکیل پرونده و بررسی مدارک، آزمایشات اولیه انجام شده و بر اساس معاینات، برنامه درمانی مشخص و یکی از روشهای درمانی به کار گرفته میشود.»
او همچنین افزود: «بنابراین، به تمامی زوجین یادآوری میکنم که با صبر و امید به درمان خود ادامه دهند. پس از اتمام فرایند درمانی، چه موفقیتآمیز باشد و چه نباشد، پرسنل مرکز به صورت تلفنی، نتیجه درمان را پیگیری میکنند.»
رییس دانشکده علوم پزشکی گراش ادامه داد: «برای بهروز نگه داشتن دانش کادر درمان، کلاسهای آموزشی برای تمامی اعضای تیم برگزار میشود و گاهی نیز پرسنل برای یادگیری روشهای جدید به سایر مراکز درمانی کشور اعزام میشوند.»
درمان ناباروری هر چه زودتر آغاز شود، بهتر است
دکتر محسنزاده به چالشهای پیش روی مرکز اشاره کرد: «نیاز است که مشکل ناباروری در شهرستان گراش فرهنگسازی شود. همچنین زوجینی که با این مشکل روبرو هستند، در اسرع وقت جهت درمان به مراکز مربوطه مراجعه کنند. در سنین پایینتر، نتیجه درمان بسیار بهتر خواهد بود.»
وی به سطوح درمان ناباروری اشاره کرد و گفت: «سطوح درمان ناباروری در کل کشور به سه سطح تقسیم میشود. سطح ۱: شناسایی زوجین نابارور و ارجاع آنها به سطح دو است. سطح ۲: انجام درمانهای متفاوت از جمله IVF، IUI و… است. سطح ۳: بالاترین سطح درمان میباشد که به وجود آزمایشگاه جنینشناسی در مراکز درمان ناباروری نیاز است و مرکز گراش مهمترین مرکز سطح ۳ در جنوب فارس است که بالاترین سطح درمان را ارائه میکنیم.»
در پایان، دکتر مهدی محسنزاده، رییس دانشکده علوم پزشکی گراش، در خصوص هزینههای درمان ناباروری گفت: «هزینههای درمان در این مرکز بر اساس تعرفه دولتی صورت میگیرد. ذکر هزینه هر بخش به صورت دقیق غیرممکن است، اما به صورت متوسط، هر بار استفاده از روش درمان IVF حدود ۷ میلیون تومان هزینه دارد.»
شادی داشتن بچه را با دنیا هم نمیتوان عوض کرد
خلیل و همسرش نرگسخاتون، حالا ۵۱ و ۴۵ سال دارند. آنها پس از سالها در پیش گرفتن راههای درمان ناباروری و پشت سر گذاشتن فراز و نشیبهای فراوان، سرانجام طعم شیرین پدر و مادر شدن را چشیدند؛ آن هم دو بار.
خلیل و همسرش از سال ۱۳۸۲ تصمیم به درمان ناباروری گرفتند: «همسرم نرگسخاتون، سه بار از طریق IVF موفق به بارداری شد، اما هر بار با مشکلاتی مواجه شدیم؛ یک بار جنین خارج از رحم بود و دو بار دیگر سقط اتفاق افتاد. پزشکان به ما توصیه کردند که برای بچهدار شدن نیاز به مداخلات پزشکی از طریق IVF یا IUI دارند.»
او ادامه داد: «ما در ابتدا به مراکز درمانی شیراز مراجعه کردیم، اما متأسفانه نتیجهای نگرفتیم و فقط جیبمان خالی شد. در آن زمان، مرکز درمان ناباروری الزهرا(س) در گراش هنوز تأسیس نشده بود. پس از ناامیدی در شیراز، با اصرار خواهرم، راهی بندرعباس شدیم و خوشبختانه، در آنجا به نتیجه دلخواه رسیدیم. با وجود پیشنهادهایی که برای مراجعه به مراکز درمانی یزد و اصفهان وجود داشت، به دلیل مسافت طولانی، بندرعباس گزینه مناسبتری بود؛ چرا که در آنجا هم آشنا داشتیم و هم واحد مسکونی که سفر درمانی را برایمان راحتتر میکرد.»
جز صبر راهی نداشتیم
او از احساسات ناخوشایندش پس از هر بار شکست درمانی میگوید: «احساس خیلی بدی داشتم. زوجهایی که در این راه هستند و درمانهای ناموفق داشتهاند میدانند که من چه میگویم.» اما او هیچگاه امید خود را از دست نداد: «به هرحال باید طاقت میکردیم. غیر از صبر، کاری از دستمان برنمیآمد. امیدوار بودم که به قول گراشیها اجاق خونهامان کور نشود.»
به خاطر حرف دیگران
خلیل از چالش ها و تاثیر حرف های دیگران بر روند درمانشان گفت: «در ابتدای مسیر ناباروری، این مسئله تأثیر چندانی بر روابط من و همسرم نداشت، اما متأسفانه حرفهای اطرافیان، آثار منفی خود را بر ما به جای گذاشت. بیشتر این تأثیرات منفی هم متأسفانه به خاطر حرفهای دیگران بود. به نظرم زمانی که چالش ناباروری در خانوادهای شکل میگیرد، خواسته یا ناخواسته بحث پیش میآید. با این حال، همواره سعی میکردم خانم را آرام کند و به او بگویم که اگر خداوند ما را لایق پدر و مادر شدن بداند، شکرگزار خواهیم بود و اگر نه، حتماً حکمتی در کار است.»
وی از برخورد اطرافیان و فشارهای اجتماعی با مسئله ناباروری به شدت گلایه دارد: «برخورد اطرافیان وحشتناک بود. خودتان در گراش زندگی میکنید و متوجهاید که به دلیل کوچک بودن این شهرستان، اگر مسئله ناباروری به وجود بیاید، دیگران تا دلت بخواهد زخم زبان میزنند. هم از سمت خانواده مرد و هم از سمت خانواده زن. من با این حرفها مشکلی نداشتم، ولی همسرم از شنیدن آن حرف ها به شدت ناراحت و گریان میشد.»
دنیا را به من دادند
سرانجام، پس از ۱۴سال، محمدامین در ۳ مهرماه ۱۳۹۰ و بنیامین در ۶ مهرماه ۱۳۹۶ به دنیا آمد. خلیل شوری با لبخند از حس و حال خود پس از شنیدن خبر بارداری همسرش میگوید: «احساس را نمیشود بیان کرد. شنیدهاید که میگویند خدا دنیا را به من داده است؟ وقتی شنیدم که همسرم باردار شده است، به صراحت میتوانم بگویم حسی بالاتر از این داشتم. چون بچه را با دنیا هم نمیشود عوض کرد. برای من چنین حسی بود.»
باورهای غلط را باید اصلاح کرد
او از باورهای غلط رایج در جامعه انتقاد میکند: «متأسفانه باورهای غلط هنوز هم در جامعه وجود دارد. بارها شنیدهام که دیگران میگویند اگر خدا بخواهد بچه بدهد، به طور طبیعی میدهد.» او تأکید میکند که وقتی مشکلی وجود دارد و روش درمانی برای آن هست، چرا انسان نباید برای حل آن تلاش کند؟ او امیدوار است که این باور غلط در گراش ریشهکن شود، هرچند که معتقد است طرز تفکرات مردم در حال حاضر بسیار بهتر از گذشته است.»
توصیه خلیل شوری به زوجهای نابارور اینگونه بود: «از زمانی که من و همسرم در راه درمان موفق شدیم، بارها به دیگران پیشنهاد دادهام که حتماً درمان را انجام دهند. بسیاری از زوجها به توصیه ما به بندرعباس و اصفهان مراجعه کردهاند و خوشبختانه از نتایج درمان راضی بودهاند. در حال حاضر توصیه من این است، زوجهایی که با مشکل ناباروری دست و پنجه نرم میکنند، حتماً به مراکز درمانی مراجعه کنند. بالاخره نمیشود که انسان بچهای نداشته باشد.»
ژن ناقص
«میم» ۳۸ ساله، زنی است که چندین سال با عطش مادرانگی زیست و چالشهای درمان را به جان خرید. ماجرای پر فراز و نشیب او برای فرزندآوری، از سال ۱۳۸۶ آغاز شد و در سال ۱۳۹۰ تصمیمش را برای این مسیر جدیتر کرد. او میگوید: «تقریباً از سال ۱۳۹۲ بود که پایمان به بیمارستان مادر و کودک شیراز باز شد. آنجا بود که پیشنهاد lUl یا همان تلقیح رحمی داده شد. شش بار این راه را رفتم، اما هر بار بینتیجه ماند. بعد از آن، در سال ۱۳۹۵، دو بار دیگر IVF، لقاح آزمایشگاهی یا تلقیح مصنوعی را انجام دادم؛ اما باز هم دریغ از نتیجهای مثبت. هر بار که با این بنبستها روبهرو میشدم، سخت بود باور کنم شاید هیچگاه مادر نشوم، اما خودم را جمعوجور میکردم تا با این حقیقت کنار بیایم.»
او از کادر درمان دلسوزی میخواست: «انتظار داشتم مراکز درمانی دلسوز باشند و ما را موش آزمایشگاهی نکنند. با این حال باید بگویم که از تمام کادر درمان، به ویژه از دکتر معصومه یونسی، فوق تخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی، همچنین دکتر سعید البرزی، متخصص فلوشیپ نازایی و اندوسکوپی زنان، قلباً راضی بودم.»
حمایت اطرافیان و همراهی همسر
در طول این دوره سخت، حمایت اطرافیانش دلگرم کننده بود: «خدا را شکر میکنم که برخورد اطرافیانم همواره سرشار از مهربانی بود و هرگز کلامی نشنیدم که آزردهام کند. و این از لطف خدا بود که در مسیر ناباروری، من و همسرم هیچگونه چالشی باهم نداشتیم.»
بارداری طبیعی، تولد حسن
پس از ماهها انتظار و ناامیدی از روشهای درمانی، سرانجام خبری خوش از راه رسید: «بعد از گذشت چند ماه از آخرین lVF، در سال ۱۳۹۶، به شکل کاملاً طبیعی باردار شدم. دوران بارداریام را با دقت زیر نظر پزشک گذراندم و هر بار که برای چکاپ میرفتم، همهی آزمایشها نوید سلامت جنین را میدادند.»
حسن در ۲۵ آذر ۱۳۹۶ به دنیا آمد، اما: «در حال حاضر پسرم حسن هشت ساله است، متاسفانه او دچار فلج مغزی (CP) است و هیچ واکنش و توجهی به اطرافش ندارد. او با تشنجهایی درگیر است که به درمان مقاوماند و این وضعیت، نتیجهی جهش ژنتیکی است که در دوران جنینی برایش رخ داده است. پسرم نه میتواند حرف بزند و نه راه برود به همین دلیل از رفتن به مدرسه باز ماند. بعد از تولد حسن بود که با مراجعه به بیمارستان، متوجه شدیم ما ناقل ژن معیوب بودهایم.»
تلاش برای آسایش فرزند
«م» صحبتش را با تصویری از چالشهای روزمره نگهداری از حسن به پایان میرساند؛ چالشهایی که هر روز چهرهای تازه نشان میدهند: «حسن، هر روز ما را با چالش جدیدی روبهرو میکند. نگهداری از چنین فرزندان خاصی بسیار طاقتفرساست. خوشبختانه، اطرافیانم در این راه سخت، یاریمان کردهاند. دستان تکتکشان را میبوسم و خدا را شاکرم که به من و همسرم صبر عظیمی بخشیده شده تا بتوانیم با این مشکلات کنار بیاییم. من و همسرم تمام تلاشمان را میکنیم تا بهترین شرایط را برای آسایش و آرامش حسن فراهم کنیم و به او کمک کنیم تا با این وضعیت کنار بیاید.»
کمخونی شدید، علت ناباروری
«ش» زنی ۳۹ ساله، پس از پنج سال زندگی مشترک، در آرزوی داشتن فرزند بود. این رویای شیرین، زمانی جدی شد که در سال ۱۳۹۶، او و همسرش تصمیم گرفتند تا از طریق درمان ناباروری، به خواستهشان برسند. او در این باره گفت: «اولین گام، مراجعه به مرکز درمان ناباروری الزهرا(س) گراش بود تا علت ناباروری مشخص شود. پس از انجام آزمایشهای لازم، متوجه شدیم که خوشبختانه، هیچ مشکل خاصی در سلامت ما وجود نداشت. اما تشخیص، کمخونی شدید من بود از همان سال ۱۳۹۶، روند درمان را آغاز کردیم.»
فراز و نشیبهای درمان ناباروری
وی ادامه داد: «پزشک معالج ما توصیه کرد که از طریق IUI درمان را شروع کنیم. پذیرفتیم و سه بار از این روش درمانی استفاده کردیم، اما نتیجه درمان در هر سه بار ناموفق بود. بعد از آن، در سال ۱۳۹۷، من و همسرم خواستیم که پزشک معالج، روش درمانی IVF را انجام دهد. متأسفانه، باز هم موفقیتآمیز نبود. خیلی ناامید شده بودم و از همان سال ۱۳۹۷ درمان را قطع کردم. اما در سال ۱۳۹۸، دوباره درمان را شروع کردم و برای بار دوم IVF را انجام دادم که خوشبختانه نتیجه رضایتبخش بود؛ جواب آزمایش بارداریام بعد از ۸ سال مثبت شد و دخترم فاطمه، در سال ۱۳۹۹ به دنیا آمد و حالا ۵ ساله است.»
او تاکید کرد: «آرزوی هر زن و شوهری داشتن فرزند است. زمانی که برای رسیدن به این آرزو مشکلی وجود داشته باشد، مسلماً مسئله ناراحتکننده میشود.»
«ش» انتظاری که از کادر درمان داشت را اینگونه بازگو کرد: «از مرکز درمان انتظار داشتم زمانی که نوبت مراجعهام به مرکز است، نوبتم حفظ شود. و خوشبختانه کادر درمان همیشه به نوبت به پرونده پزشکیام رسیدگی میکردند.»
بگو خودمان بچه نمیخواهیم
وی از زخم زبان های افراد جامعه نسبت به ناباروریاش سخن گفت: «از حرفها، طعنه و کنایههایی که دیگران به ما میزدند، خیلی ناراحت بودم. اما همسرم همیشه از من حمایت میکرد و مرا دلداری میداد. بیشتر تأکید میکرد که به بقیه بگویم خودمان مایل به فرزندآوری نیستیم و اگر خدا بخواهد، تمامی مشکلات ما حل میشود. من هم با صحبتهای همسرم دلگرم میشدم. در واقع، ما به هیچ یک از اطرافیان نگفته بودیم که تحت درمان هستیم و من با درمان باردار شدم. اما بعد از اینکه دیگران خبر بارداریام را شنیدند، بسیار خوشحال شدند.»
او در پایان به باور های نادرستی که در مسئله ناباروری وجود داد، اشاره کرد: «یکی از باورهای غلط مردم این است که ناباروری را یک بیماری لاعلاج میدانند و به زوجین به چشم ترحمآمیزی نگاه میکنند. که این موضوع اصلاً خوشایند نیست.»
«ش» به زوجینی که در مسیر ناباروری قرار دارند، توصیه ای دارد: «به نظر من، اگر خواسته ای در دلتان قرار گرفت، قطعاً خدا راه رسیدن به آن آرزو را هم به شما نشان میدهد. حتماً برای رسیدن به خواستههایتان تلاش کنید و از لطف و رحمت خداوند ناامید نشوید.»
همانطور که شیرینی داشتن فرزند، یکی از زیباترین تجربههای زندگی است، مسیر رسیدن به این آرزو نیز میتواند با فراز و نشیبهای بسیاری همراه باشد. این گزارش، نگاهی بود به بخشی از این چالشها و تجربیات زوجینی که با صبوری، برای تحقق رویای پدر و مادر شدن تلاش میکنند.
حال که با بخشی از این مسیر آشنا شدیم، وظیفهای مشترک بر دوش همه ماست، بیایید باورهای غلطی را که گاه ناخواسته بر زبان میآوریم یا در ذهن خود میپرورانیم، کنار بگذاریم. ناباروری، یک چالش پزشکی است که نیازمند حمایت، احترام و درک متقابل است، نه قضاوت یا نگاه ترحمآمیز.