هفت‌برکه: «سوگواره عکس عاشورایی گراش با یازده دوره برگزاری، در کنار سوگواره هیات تهران، پرتعدادترین سوگواره کشور در بین سوگواره‌های فعال است.» این بخشی از سخنان سجاد فتحی، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گراش در مراسم اختتامیه یازدهمین سوگواره فیلم و عکس عاشورایی گراش بود.
به گزارش هفت‌برکه، آیین اختتامیه یازدهمین سوگواره و نمایشگاه عکس و فیلم عاشورایی که روز شنبه، ۲۵ شهریورماه ۱۴۰۲ به همت انجمن فیلم و عکس گراش در سینما فرهنگ گراش برگزار شد. در این مراسم دو نکته بارز بود: حضور نداشتن هیچکدام از مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری شهرستان که بارها بدان اشاره شد، و تجلیل در چند نوبت از مسلم پورشمسی، یکی از برجسته‌ترین عکاسان گراش.
بازپخش فیلم‌ها در مراسم اختتامیه
اختتامیه سوگواره یازدهم از ساعت ۷:۳۰ با پخش فیلم‌ها و کلیپ‌های سوگواره شروع شد. «کتل و ذوالجناح» ساخته سعید قربانی در مورد آیین کتل‌کردانی در روز عاشورا؛ «بچه‌های حسین(ع)» ساخته‌ی محمدصالح شاکری؛ مستند کوتاه «بوشهری-گراش» در مورد تاریخچه‌ی راه‌اندازی سینه‌زنی بوشهری در گراش ساخته امین حیدری؛ «کارو‌ان عاشورا»، «کربلا» و «نجوای غم» ساخته‌های وحید دمساز از گروه کادر ما؛ و «گراش در مدار حسین» ساخته‌ی مصطفی آیینه‌افروز از تیم فرهنگی حنین در این مراسم پخش شد.
احمدرضا خودکامه، مجری مراسم، با شعر «سلام ما به شهیدی که عشق زنده از اوست» مراسم اختتامیه را شروع کرد.
اهداف و نقاط قوت و تمایز از زبان رییس ارشاد
سجاد فتحی، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گراش، در سخنانی کوتاه گفت: «حماسه عاشورا نماد هویت تمام آزادی‌خواهان و حق‌طلبان عالم است. رساترین و شیواترین داستان عاشورا را هم هنرمندان روایت می‌کنند. عکاسی و فیلمبرداری سبب عمق بخشیدن به این آیین می‌شود و سوگواره، حلقه‌ی وصل بین هنرمدان و فیلمبرداران و مردم جامعه است. در واقع رسالت هنرمندان زمانی محقق می‌شود که بتوانند این میراث فرهنگی را به شکل مناسب معرفی کنند.»
رییس اداره فرهنگ و ارشاد گفت برگزاری این سوگواره با دو هدف عمده انجام می‌شود: «اول، استفاده از ظرفیت هنر برای انتقال مفاهیم عاشورایی به آحاد مردم جامعه؛ و دوم، حمایت و تقویت عکاسان و کمک به جریان تولید فیلم و عکس در این زمینه.»
فتحی در مورد نقاط قوت متعددی که در یازدهمین سوگواره مشاهده کرده بود نیز گفت: «سوگواره عکس عاشورایی گراش با یازده دوره برگزاری، در کنار سوگواره هیات تهران، پرتعدادترین سوگواره کشور در بین سوگواره‌های فعال است. از این نظر به دست‌اندرکاران تبریک می‌گویم.»
او نقاط تمایز این سوگواره را نیز برشمرد: «چیزی که سوگواره امسال را متمایز کرد این بود که نگاه هنرمندان محدود به گراش نیود و آیین‌های عزاداری در روستاها را هم پوسش دادند. اضافه شدن بخش فیلم هم باعث شد که برنامه جامع‌تر از قبل باشد. سوگواره‌ی گراش از محدود سوگواره‌های کشور است که همزمان دو بخش فیلم و عکس فعالیت می‌کند.»
رییس اداره فرهنگ و ارشاد در پایان سخنانش از خانواده افتادگان که گالری اُ را به یاد فرزند مرحومشان تجهیز کرده‌اند، سپاسگزاری کرد.
پس از صحبت فتحی، گروه دمام‌زنی هیات جوانان بنی هاشم(ع) به روی صحنه آمدند و دقایقی به اجرای برنامه پرداختند. پس از آنها هم کلیپی از مراحل برگزاری سوگواره از ابتدای کار نصب تابلوها تا بازدیدِ تماشاگران ساخته‌ی علی افشار پخش شد.
صلاحی: پیشنهاد موزه عاشورا را سال‌ها قبل داده‌ام
عبدالعلی صلاحی، مدیر بنیاد کهن‌پارسیان و پژوهشگر فرهنگ عامه، مهمان و سخنران ویژه‌ی این مراسم بود. او با دست‌مریزاد به اعضای انجمن فیلم و عکس و سپاسگزاری از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شروع کرد و گفت: «خوشحالم که این سوگواره، پرتعدادترین در استان و کشور است و امیدوارم برکات زیادی به بار بیاورد.»
صلاحی در مورد اهمیت کار عکاس‌ها و فیلمبردارهای این سوگواره گفت: «همه می‌دانید که من دستی در این هنرها ندارم. فقط به این خاطر اینجا صحبت می‌کنم که شاید اولین کسی هستم که از مجموعه عکس‌های شما بهره می‌برم در آثاری که قبلا چاپ کرده‌ام و در آینده برای چاپ آماده دارم. از نظر من نویسنده، در ثبت آداب و رسوم محلی، مطمئنا اگر متن همراه با عکس باشد، مهر تاییدی بر متن مولف است. مولف نیاز به تایید گفته‌هایش دارد و این عکس‌های شماست که متن او را تایید می‌کند. مخصوصا در کتاب «جامعه‌شناسی گراش» که روند توسعه گراش را ثبت می‌کردم، نیاز زیادی به عکس‌های قدیمی داشتم که متاسفانه بسیار کم بود و در خیلی از موضوعات صرفا باید از آرشیو خودمان در گروه گردآورندگان فرهنگ گراشی استفاده می‌کردم. اما الآن خوشحالم که شما هستید و جزء به جزء وقایع و آیین‌ها را در عکس و فیلم ثبت می‌کنید.»
صلاحی در مورد موضوعات جامانده در میان عکس‌ها و فیلم‌های این دوره از جشنواره نیز گفت: «من بعضی از موضوعات و آیین‌های محرم را در نمایشگاه عکس و در این فیلم‌ها ندیدم. شاید دوستان عکاس جوان هستند و اطلاعات کافی در خصوص آداب و رسومی که در عاشورا و محرم هست ندارند. مثلا در مراسم واحد، یک نفر به وسط می‌آمد و چاووشی گرم و سوگ‌ناکی می‌کرد؛ مثلا در روز عاشورا، سید صادق معصومی، اشک همه را در می‌آورد و حس و حال عجیبی به جمع می‌داد. یا مراسم واویلا که آخر شب عاشورا برگزار می‌شد. یا مراسم «یا حسین» که دم صبح عاشورا از کنار پیر پنهان تا کنار پارک لاله با گفتن «یا حسین» حرکت می‌کردند و حس و حال عجیبی داشت. این حس و حال در برخی از مراسم امروزی نیست. اینها را لازم است ثبت و ضبط کنید. خوشبحاته با تلاش دوستانی مثل ابولحسن حسینی، عبدالرضا راستگو، مسلم پورشمسی، جواد آب‌افکن و برادران افشار و خیلی‌های دیگر، آثار ارزشمندی ارایه شده است.»
صلاحی در مورد لزوم ارائه‌ی بیشتر و دیده شدن هنر این هنرمندان نیز گفت: «امیدوارم بشود این عکس‌ها در جاهای مختلفی ارایه بشود. من از سال‌ها قبل پیشنهاد ایجاد موزه عاشورا در جایی مثل خانه پورکریمی یا حسینیه سنگ‌آوی مطرح کرده‌ام تا کلیه وسایل مربوط به سینه‌زنی و زنجیرزنی و کتل در این موزه جمع‌آوری شود و به انضمام عکس‌های شما به نمایش در بیاید. اینها جایشان در موزه‌ها و گالری‌های دایمی لست تا همگان بهره ببرند.»
این پژوهشگر فرهنگ عامه در نهایت به یک نکته از دیدگاه جامعه‌شناسی هم اشاره کرد: «هر وقت هنرمند اندیشه را وارد عرصه‌ی هنر خودش می‌کند و با احساس تلفیق می‌کند، شاهکاری تولید می‌شود. حتما شما هم که دست به خلق اثر هنری می‌زنید، ابتدا اندیشه و سپس دانش امروزی را از کار هنری یاد گرفته‌اید و بعد به سراغ موضوع می‌روید. در میان موضوعاتی که در این عکس‌ها بود، سه مولفه قابل مشاهده است: انسان، مکان و نماد. می‌توان این سه را در کنار هم بیاوریم ولی هیچ حسی را منتقل نکنیم. ولی اگر حس را هم منتقل کنیم، مطمئنا کار ارزشمندتری ارائه شده است.»
پس از صحبت‌های صلاحی، کلیپی ساخته وحید دمساز در مورد سوگواره پخش شد.
تجلیل از حامیان سوگواره
مجری برنامه با دعوت از سجاد فتحی، رییس اداره؛ عبدالعلی صلاحی، مهمان برنامه؛ مجید افشار، دبیر سوگواره؛ و جواد آب‌افکن و مسلم پورشمسی، عکاسان باسابقه‌ی گراش، بخش تجلیل از حامیان سوگواره را شروع کرد. در این بخش با اهدای لوح تقدیر، از همکاری و حمایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گراش، شهرداری و شورای شهر گراش، موسسه خیریه شباب‌البرکه، چلوکبابی صالح، مجمع خیرین سلامت، استودیو عکاسی پلک، موسسه فرهنگی هنری هفت‌برکه، رسانه پندری، شورای هیئات مذهبی گراش، موسسه خیریه آل فرج، مجتع چاپ و تبلیغات نگارین و هیات دمام‌زنی جوانان بنی‌هاشم(ع) قدردانی شد.
پس از این نیز نوبت به تقدیر از پیشکسوتان عرصه عکس و فیلم در گراش که در برگزاری این سوگواره نقش بزرگی داشته‌اند، رسید: جواد آب‌افکن، مسلم پورشمسی، کیوان محسنی، علی افشار و یسنا یزدان‌پناه.
مجری برنامه پس از این بخش اعلام کرد: «اتفاق خوبی که امسال در سوگواره یازدهم افتاد این بود که تعداد زیادی از عکس‌هایی که در نمایشگاه عرضه شده بود، توسط نهادها و مجموعه‌ها خریداری شد: شورای اسلامی شهر گراش، ده عکس؛ مدیریت مدرسه شهید عالمی، سه عکس؛ مدیریت آموزش و پرورش، دو عکس؛ و موسسه هفت‌برکه، ۵ عکس.»
گلایه‌های مسلم به زبان گراشی
مسلم پورشمسی، یکی از برجسته‌ترین عکاسان گراشی، بعد از مراسم تقدیر چند دقیقه‌ای به زبان گراشی و صریح صحبت کرد. او با گلایه از عدم همراهی مسئولان فرهنگی شهر گفت: «انجمن فیلم و عکس گراش یازده سال است که این سوگواره را برگزار می‌کند. من که بسیاری از سوگواره‌ها و جشنواره‌ها را دیده‌ام و در آنها شرکت کرده‌ام، می‌گویم هیچ‌جا در کشور یازده دوره برگزار نشده است. تنها در گراش است. این نقطه قوتی است که عکاس‌ها بتوانند عکس‌هایشان را در معرض تماشا بگذارند. پشت این یازده دوره، فقط انجمن و بچه‌های عکاس بوده‌اند و هیچ مسئولی به ما کمک نکرده است و انتظاری هم نداریم. ما نمی‌خواهیم کسی از مسئولین پشت ما باشد. خودمان این مسیر را آمده‌ایم و خودمان هم ادامه می‌دهیم.»
او در مورد برخورد سختگیرانه‌ی مدیران و مسئولان با عکاسان هم گفت: «من کمی گله‌مندم که چرا مسئولان سخت می‌گیرند برای این که خانم‌ها یا آقایان در جاهای مختلف عکاسی کنند. امسال بیشترین عکس‌ها از روستاها بوده چون بر خلاف خیلی جاهای دیگر، عکاس‌های ما را نمی‌گذارند بیاید داخل مکان‌ها و مراسم. ولی جاهای دیگر این اجازه را به راحتی می‌دهند. چرا سنگ‌اندازی کنیم در راه هنرمندان؟»
پورشمسی بخشی از گلایه‌هایش را هم متوجه عکاسان جوان کرد: «عکاس باید در طول سال کار کند، نه فقط در ده روز محرم. اینطور کسی عکاس نیست. عکاس سوگواره‌ای است. متاسفانه در گراش بیشتر بچه‌ها فقط در این ده روز فعال می‌شوند. ولی همانطور که نسل ما زحمت کشید و از این شهر به آن شهر رفتیم تا به اینجا رسیدیم تا این فضا را آماده کنیم، شما هم باید خلاقیت خودتان را نشان بدهید. مرگ عکاس و هنرش زمانی است که عکاس سوگواره‌ای و جشنواره‌ای شود.»
تقدیر از شرکت‌کنندگان در سوگواره
بخش تقدیر از شرکت‌کنندگان سوگواره نیز با سخاوت مسلم پورشمسی همراه بود. او که در طی سال‌ها در جشنواره‌های زیادی شرکت کرده، اعلام کرد هدیه‌های نقدی جشنواره‌های مختلف را در قالب کارت هدیه بانکی، به شرکت‌کنندگان این سوگواره تقدیم می‌کند.
با این که از ابتدا قرار بود بخش فیلم این دوره از سوگواره به صورت رقابتی باشد، مدیران سوگواره در نهایت تصمیم گرفته بودند که از داوری فیلم‌ها بگذرند و به تقدیر از فیلمسازان این دوره بسنده کنند. بدین ترتیب، از مصطفی آئینه‌افروز، امین حیدری، وحید دمساز، محمدصالح شاکری و سعید قربانی به خاطر شرکت دادن فیلم‌ها و کلیپ‌هایشان در این دوره با اهدای لوح تقدیر و مموری‌کارت به همراه هدیه نقدی از طرف مسلم پورشمسی تقدیر شد.
همین هدیه‌ها نیز به ۹ عکاس شرکت‌کننده در این دوره که همگی اعضای انجمن فیلم و عکس گراش بودند تقدیم شد: فاطمه ابراهیمی، هادی افشار، هانیه امانی، مسلم پورشمسی، محمد حاجی‌نژاد، علی رایگان، شیدا شرقی، نازنین کشاورز و سهیلا نوروزپور.
پایان‌بخش برنامه نیز یک غافلگیری شیرین بود: پخش کلیپی به مناسبت تولد مسلم پورشمسی، و آوردن کیکی به روی صحنه. وقتی مسلم شمع‌های کیک تولدش را فوت کرد، یازدهمین سوگواره فیلم و عکس عاشورایی نیز به پایانی شیرین رسید.
