هفت‌برکه: برای شروع یک دوره‌ی تئاتر در مورد ژانر کمدی، چه کسی بهتر از بن جانسون، چیره‌دست‌ترین کمدی‌نویس انگلستان در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی و یکی از بزرگترین معلمان ادبیات کلاسیک؟ انجمن نمایش گراش نشست بیست و هفتم «تماشا» (پخش و نقد و بررسی فیلم‌تئاتر) را که شروع دوره‌ی جدید هفت‌جلسه‌ای در مورد «تئاتر کمدی» است، به نمایشنامه «وُلپُن»، معروف‌ترین اثر بن جانسون، اختصاص داد. این نشست روز چهارشنبه ۱۶ فروردین ۱۴۰۲موسسه هفت‌برکه گراش برگزار شد.
نسخه‌ی فیلم‌تئاتری را که در این نشست پخش شد، مهدی کوشکی طراحی، دراماتورژی و کارگردانی کرده بود و در سال ۱۳۸۹ در کارگاه نمایش مجموعه تئاتر شهر به روی صحنه برده بود. مسعود غفوری، دکترای ادبیات انگلیسی، نیز به مناسبت شروع دوره‌ی جدید، درباره‌ی «تاریخ کمدی» صحبت کرد.
ولپن: یک کمدی اصلاح‌گرانه
جانسون نمایشنامه «ولپن» را در سال ۱۵۸۹ میلادی و در ۲۵سالگی نوشت. این نمایشنامه را اولین بار گروه «مردان شاه» (کمپانی شکسپیر و شرکا) در سال ۱۶۰۶ در گلوب‌تئاتر (تماشاخانه شکسپیر و شرکا) اجرا کردند. جانسون از همان ابتدای نمایشنامه، روایت اصلی داستان و قصدش را برای نوشتن آن بیان می‌کند: تا خواننده و بیننده از آسیب‌های طمع و زیاده‌روی آگاه شود و در جهت اصلاح آن بکوشد. به گفته‌ی غفوری، «قصد اصلاح‌گری جامعه، یکی از مهم‌ترین قواعد کمدی‌های کلاسیک است. بن جانسون بهتر از هر نویسنده‌ی دیگری این قصد را با داستان‌پردازی و شخصیت‌پردازی جذاب همراه می‌کند تا در کنار لذت و لبخند بخشیدن به مخاطبش، به آنها درس اخلاقی هم بدهد.»
«ولپن» (که در ایتالیایی معنای روباه می‌دهد) در مورد یک نجیب‌زاده‌ی ونیزی ثروتمند اما بسیار طماع است که دوست دارد ثروت بقیه‌ی اطرافیانش را هم بالا بکشد. او پیشخدمتی دارد به اسم موسکا (یعنی مگس) که کمکش می‌کند تا اطرافیان را گول بزند تا ثروتشان را به اسم ولپن بزنند، به این امید که ولپنِ بی‌فرزند، در وصیت‌نامه‌اش آنها را وارث خودش معرفی کند. اما زیاده‌روی در این بازیگوشی کار دست همه‌شان می‌دهد.
اجرای مهدی کوشکی از این نمایشنامه، اجرایی پست‌مدرنیستی و بسیار فیزیکال است و از فرم اجرای ناچیز پیروی می‌کند که در آن وسایل صحنه در کمترین حالت استفاده می‌شود و تمرکز روی داستان و حرکات شخصیت‌هاست. انتخاب این فرم برای نمایشنامه‌ی کلاسیکی همچون «ولپن» تصمیم جسورانه‌ای است که به نظر بیشتر حاضران در نشست، نمایش را جذاب کرده بود.
تاریخ و تعریف و انواع کمدی
پس از تماشای فیلم‌تئاتر «ولپن»، غفوری به سیر تاریخ کمدی از یونان و روم تا دوران رنسانس و دوران معاصر پرداخت و اوج و فرود این ژانر را در تاریخ ادبیات مرور کرد. او با وام‌گیری از کتاب ایبرامز، در تعریف کمدی گفت: «در عام‌ترین حالت، «کمدی» به اثری داستانی اطلاق می‌شود که در نوشته شدنش، جذابیت و سرگرم شدن مخاطب در اولویت قرار دارد: شخصیت‌ها و اتفاقاتی که برای آنها می‌افتد بیشتر برای جلب لذت مخاطب آفریده شده‌اند و نه برای وادار کردن مخاطب به تفکر و تامل؛ تقریبا مطمئنیم که فاجعه‌ی بزرگی (در حد فجایع تراژیک) رخ نخواهد داد؛ و معمولا شخصیت‌های اصلی به سرنوشتی خوش می‌رسند.» غفوری در توضیح مورد آخر که می‌توان آن را تمایز اصلی تراژدی و کمدی دانست، گفت: «در تراژدی نسبت عادلانه‌ای بین اشتباه یا گناه شخصیت اصلی و فاجعه‌ای که برایش رقم می‌خورد وجود ندارد؛ اما در کمدی، معمولا شخصیت‌ها به شکلی عادلانه‌تر به سزای اعمالشان می‌رسند: خوب‌ها پاداش می‌گیرند و بدها مجازات می‌شوند.» این نکته را هم باید اضافه کرد که واژه‌ی «کمدی» تنها برای آثار نمایشی و سینمایی استفاده می‌شود؛ هرچند واژه‌ی «کمیک» (طنزآمیز) برای آثار داستانی و شعرهای روایی هم به کار برده می‌شود.
در ادبیات کلاسیک، کمدی را به دو نوع عام تقسیم‌بندی می‌کنند: کمدی سطح بالا High Comedy که خنده‌ی متفکرانه را برمی‌انگیزد (از طریق نشان دادن سویه‌ها و رفتارهای زشت آدم‌ها)؛ و کمدی سطح پایین Low Comedy که فقط برای خنداندن به هر قیمتی است (از طریق جوک و حرکات مضحک و دلقک‌وار). غفوری سپس به مرور انواع کمدی پرداخت، از جمله کمدی رمانتیک، کمدی هجوآمیز، کمدی مضحکه و کمدی طبایع (که اختراع بن جانسون است و در آن شخصیت‌پردازی بر اساس چهار طبع (مزاج، خلط) در طب قدیم انجام می‌شد).
گفتنی است که انجمن نمایش گراش در نظر دارد در این دوره جدید، هفت نمایش «کمدی» پخش و نقد و بررسی شود تا در نهایت اعضای انجمن به شناخت بهتری نسبت به این ژانر برسند. همانند دو دوره‌ی قبل که به تراژدی و درام اختصاص داشت، به کسانی که در حداقل چهار جلسه شرکت کنند، گواهی معتبر از طرف اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره‌ی آموزشی اعطا می‌شود. شرکت در این دوره برای همگان آزاد و رایگان است.
خبرهای جلسات تماشا را از این صفحه دنبال کنید.
